De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Emmanuel Todd: gender en patriarchaat zijn problematische begrippen, intersectionaliteit is bruikbaar…

Emmanuel Todd: gender en patriarchaat zijn problematische begrippen, intersectionaliteit is bruikbaar…

maandag 24 januari 2022 08:51
Spread the love

Het nieuwe boek van de historicus, demograaf en antropoloog Emmanuel Todd met als ondertitel “schets van een geschiedenis van de vrouwen” raasde de voorbije week door de Franse media. Recensies, uittreksels, interviews met de auteur, reacties van prominenten… De presidentskandidates Anne Hidalgo, Marine Le Pen en Valérie Pécresse deden er hun zegje over, de Nouvel Obs bracht een felle kritiek, en aandacht was er aan alle kanten: in Libération, Le Figaro, Marianne, Le Point, l’Express, Franceinter…

 

Een grondige evaluatie van het boek vergt tijd en studie, en het is ook even afwachten hoe de specialisten van de verschillende vakgebieden die Todd bestrijkt erop reageren. De Nouvel Obs heeft al een begin gemaakt door een aantal stellingen van de auteur te laten tegenspreken door deskundigen. Maar dat moet nog uitvoeriger en gedetailleerder. Hier wil ik met een voorbeeld de aanpak van Todd toelichten, en laten zien hoe hij in een mengeling van wetenschappelijk onderzoek, gemengd met persoonlijke visies, de discussie stimuleert en vooruithelpt.

De auteur verwerpt de begrippen patriarchaat en gender als verwarrend en onbruikbaar voor antropologisch onderzoek (en gooit daarmee een bommetje in de wereld van het feminisme en het genderactivisme), maar ziet wel iets in het begrip intersectionaliteit, en geeft dat een eigen, verrassende draai. Intersectionaliteit, dat is bekend, betekent dat verschillende vormen van discriminatie kunnen samenkomen en dus als bundel moeten worden bekeken: in een racistische, homofobe en seksistische omgeving, zoals je die in de VS aantreft, is een zwarte, lesbische vrouw drievoudig gediscrimineerd. Dat gaf aanleiding tot de term intersectionaliteit (je bevinden op het snijpunt van meerdere discriminaties), gelanceerd door de zwarte juriste Kimberlé Crenshaw.

Racisme anders in Frankrijk dan in VS

In Frankrijk ging en gaat het reactionaire establishment wild tekeergaat tegen kritische sociale wetenschap. Die werd verguisd als islamogauchisme, nu vervangen door het passepartoutscheldwoord wokisme. Het Amerikaanse antiracisme dat met het begrip intersectionaliteit werkt, werd afgewezen als niet van toepassing op de Franse samenleving, een schadelijke Amerikaanse import. Het verrassende is nu dat Todd vanuit heel andere (en betere) redeneringen en vanuit een heel ander politiek perspectief ook het begrip intersectionaliteit bekritiseert.

Todd argumenteert dat het begrip intersectionaliteit heel geschikt is om de discriminatie in de Amerikaanse samenleving te onderzoeken en te beschrijven (met toevoeging van de sociale klasse als criterium), maar veel minder nut heeft in Frankrijk. In het Amerikaanse onderbewuste is de obsessie met de zwarte huidskleur een constant gegeven, dat overal meespeelt. Maar in Frankrijk bestaat dat niet op die manier. Een sociologisch of antropologisch begrip dat adequaat is in de VS, hoeft niet automatisch ook bruikbaar te zijn in een heel andere cultuur, zoals de Franse.

Dat is een heel nuttig inzicht, maar Todd voegt daar een nieuw perspectief aan toe: “Ik stel voor een veralgemeende intersectionaliteit te ontwikkelen, die zich interesseert voor alle kruisingen, of ze nu harmonisch zijn op de as van de dominantie (zwarte vrouwen die dubbel gediscrimineerd zijn, witte mannen die dubbel gepriviligieerd zijn) of dysharmonisch (witte vrouwen die seksueel gedomineerd zijn, maar raciaal dominant, en zwarte mannen die seksueel dominant zijn, maar raciaal gedomineerd). En aan de hand van een verrassende analyse van de verkiezingsresultaten van Trump en Biden bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2020 illustreert hij hoe een dergelijke benadering kan werken.

Matridominantie, vrouwen baas

In Frankrijk acht Todd het begrip ras van weinig nut: de zwarte vrouwen die in het centrum van de discriminatie staan in de VS, hebben er geen equivalent. “In feite vermindert vrouw zijn de etnische, religieuze of raciale discriminatie in Frankrijk.” Maar als je de intersectionaliteit toepast op de dominantie in plaats van op de discriminatie, valt Todd de heel nieuwe ideologische macht van hoogopgeleide vrouwen op, waarvoor hij het begrip “matridominantie” invoert.

Ik denk nog even verder in deze richting: het feminisme (als verzamelbegrip van de verschillende feminismes) kan er een voorstander van zijn dat er meer hoogopgeleide vrouwen de top van politieke organisaties en van ondernemingen bereiken, maar als zij daar alleen maar het klassestandpunt van een goed functionerend kapitalisme verdedigen en de zaken in die richting organiseren, is er weinig gewonnen. Intersectioneel gezien is de vraag: verdedigen zij ook vrouwenbelangen, verdedigen zij werknemersbelangen, hebben zij oog voor het algemeen belang?

Uitbuiting en discriminatie die georganiseerd worden door vrouwen blijft uitbuiting en discriminatie. De onderbetaalde, overbelaste poetsvrouw in een organisatie (zwart of wit, eerder het eerste) heeft er niets aan dat er vrouwen in het management zitten als die niets doen aan de slechte verloning en aan de arbeidsoverdruk. En zelfs als die vrouwen in het management vrouwen van kleur zouden zijn, als zij niet ingrijpen, heeft de poetsvrouw er niets aan.

 

Emmanuel Todd, Où en sont-elles? Une esquisse de l’histoire des femmes, Seuil 

 

 

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!