“Met of zonder de militairen op de beklaagdenbank, de zaak zal worden voortgezet in Spanje. Men zal hen moeten berechten zonder dat ze aanwezig zijn”, zegt Benjamín Cuéllar, directeur van het Instituut voor Mensenrechten van de Centraal-Amerikaanse Universiteit José Simeón Cañas (UCA). “Als ze bij verstek veroordeeld worden, dan zullen de militairen voortvluchtig zijn voor de internationale justitie, en zullen ze in een gevangenis van 21.000 vierkante kilometer moeten blijven”, een verwijzing naar de oppervlakte van El Salvador.

Geen formeel uitleveringsverzoek

De negen militairen, die niet langer in actieve dienst zijn, hadden op 7 augustus hun toevlucht gezocht tot een legerbasis in het oosten van El Salvador. Diezelfde dag had de Spaanse rechter Eloy Velasco hun arrestatie bevolen via Interpol. Door hun aanwezigheid in een legerbasis was een arrestatie door de Nationale Civiele Politie onmogelijk. Niettemin liet de Salvadoraanse regering weten dat de militairen ter beschikking waren gesteld van een plaatselijke burgerlijke rechtbank. Ze suggereerde daarmee dat ze toch aangehouden waren.

Maar het Salvadoraanse Hooggerechtshof besliste vorige week dat de negen militairen niet mochten worden uitgeleverd aan Spanje omdat de negen zich vrijwillig hadden aangegeven en Spanje geen formeel uitleveringsverzoek had gedaan. Spanje zegt dat het pas om de uitlevering kan vragen als het officieel op de hoogte wordt gesteld van de arrestatie.

Straffeloosheid

Zowel activisten als juristen plaatsen vraagtekens bij het vonnis van het Salvadoraanse Hooggerechtshof.
“De uitspraak maakt duidelijk dat de straffeloosheid geïnstitutionaliseerd blijft in dit land”, zegt Ima Guirola van het Instituut voor Vrouwenstudies. “De straffeloosheid is al jaren een hardnekkig kenmerk van El Salvador, en dat blijft zo”, zegt Ramón Villalta, van het Sociaal Initiatief voor de Democratie.

“Voor ons worden ze niet opnieuw in vrijheid gesteld aangezien ze nooit van hun vrijheid beroofd zijn, ze bevonden zich in een unieke situatie”, zei Ulises de Dios Guzmán, een van de rechters van het Hooggerechtshof, in een poging om het vonnis te verduidelijken.

De Spaanse justitie heeft El Salvador nu om verduidelijking gevraagd. Ze wil weten wat nu het precieze statuut is van de negen militairen en onder wiens bevoegdheid ze vallen.

Bevrijdingstheologie

Tijdens de burgeroorlog van 1980 tot 1992 vochten het leger en paramilitaire groepen tegen de linkse guerrilla. Daarbij vielen 70.000 doden en verdwenen meer dan 8000 mensen.
De moord op zes jezuïetenpriesters in 1989 kreeg veel internationale aandacht. Een legercommando was de UCA-campus binnengevallen en had daar de zes priesters en twee vrouwelijke medewerkers gedood. Vijf priesters hadden de Spaanse nationaliteit.

Het leger en de rechtse regering beschouwden de priesters als ideologen van de guerrilla omdat ze de bevrijdingstheologie aanhingen, een progressieve stroming in de katholieke kerk in Latijns-Amerika die voor sociale en politieke veranderingen pleitte en die haar hoogtepunt kende in de jaren zestig en zeventig.

Twintig militairen beschuldigd

Een Spaanse rechtbank begon de zaak in 2009 te onderzoeken na een klacht van het Center for Justice and Accountability (CJA) in het Amerikaanse San Francisco en de Asociación Pro Derechos Humanos in Spanje.

In mei van dit jaar stelde rechter Velasco twintig militairen in staat van beschuldiging, onder wie de negen waarover nu zoveel ophef is.

De meeste beschuldigden waren hoge officieren tijdens de burgeroorlog, onder hen generaal Rafael Humberto Larios, toenmalig defensieminister, en Juan Rafael Bustillo, commandant van de luchtmacht.

Inocente Orlando Montano, toenmalig minister van Veiligheid, werd op 23 augustus in de Verenigde Staten aangehouden op beschuldiging van schriftvervalsing bij zijn immigratieaanvraag. Ook hij staat op de lijst van Velasco. Volgens het Center for Justice and Accountability was de arrestatie onmogelijk geweest zonder de beschuldiging in het Spaanse proces.

Amnestiewet

In 1991 werden in El Salvador al eens negen militairen berecht voor de moord op de jezuïeten. Twee werden schuldig bevonden en vervolgens in vrijheid gesteld als gevolg van de amnestiewet van 1993.

In 2000 ging het Hooggerechtshof niet in op het verzoek van de jezuïetenorde om de zaak te heropenen. De magistraten voerden toen aan dat de tien jaar dat men een zaak kan openhouden, verstreken waren en dat de beschuldigde militairen bescherming genieten via de amnestiewet.