Meer dan 40 jaar geleden, tijdens de burgeroorlog in Guatemala, werden paters-Scheutisten Walter Voordeckers, Ward Capiau en Serge Berten slachtoffer van de repressie. Hun lot was gruwelijk fataal, ze werden vermoord of ontvoerd en daarna vermoord.

De vraag is altijd geweest wie daartoe de opdracht gaf, wie aan de spreekwoordelijke ‘knoppen’ zat. Pogingen om een klacht in te dienen in Guatemala leverden tot nu bitter weinig op.

In een persmededeling legt de organisatie Guatebelga uit waarom zij hun zaak niet opgeven en klacht hebben ingediend bij het Belgisch gerecht voor misdaden tegen de mensheid.

Klacht bij het Belgisch gerecht

Daarom stapten de families Voordeckers en Berten naar het Belgisch gerecht. Misdaden tegen de mensheid die in een ander land gepleegd zijn, kunnen sinds 1999 namelijk ook in België worden vervolgd. Op 25 januari 2001 dienden zij een klacht in met burgerlijke partijstelling in Brussel.

Rios Montt, hier op visite bij Amerikaans president Ronald Reagan, was van alle militaire dictators van Guatemala de meest gruwelijke. Hij onderscheidde zich van zijn voorgangers door persoonlijk aan massamoorden van zijn troepen deel te nemen. Foto: riosmontt.com.es

Met deze klacht werd een gerechtelijk onderzoek gestart naar de moord op Walter Voordeckers en de verdwijning van Serge Berten in Guatemala, respectievelijk op 12 mei 1980 en op 19 januari 1982. De familie van Ward Capiau, die vermoord werd op 22 oktober 1981, sloot zich aan bij de vraag naar een gerechtelijk onderzoek.

Ook de congregatie van Scheut stelde zich burgerlijke partij. De klacht is gericht tegen de personen die vanuit zowel politiek als militair oogpunt de verantwoordelijkheid droegen en die er duidelijk alles voor over hadden om hun greep op de macht te behouden.

Gerechtelijk onderzoek in cruciale fase

Er werd een onderzoeksrechter aangesteld, die zelf naar Guatemala op onderzoek trok en vele documenten en gegevens werden verzameld. Het duurde lang. Vertalingen van het Spaans lieten lang op zich wachten.

De onderzoeksrechter werd opgevolgd door een collega. Omwille van het geheim van het onderzoek en om de eigen zaak niet te blokkeren was er in heel die periode weinig ruimte voor externe communicatie. Tot nu.

Padre Walter Voordeckers wordt nog steeds herdacht in Guatemala. Foto: guatebelga

Op 17 mei 2022 wordt op vordering van het openbaar ministerie het onderzoek beoordeeld door de Raadkamer. Als deze beslist tot een verwijzing naar de Kamer van Inbeschuldigingstelling, zal een assisenproces georganiseerd worden.

Daar zou dan het onderzoek worden geëvalueerd en de partijen gehoord worden. De families hopen op een veroordeling van de eindverantwoordelijken van de misdrijven.

Straffeloosheid

Tijdens de 36-jarige burgeroorlog in Guatemala zijn ongeveer 200.000 mensen vermoord of ‘verdwenen’. In de context van de Koude Oorlog werd anticommunistische retoriek gebruikt om de mensenrechten voor de Guatemalteekse bevolking extreem in te perken.

Geïnspireerd door de christelijke bevrijdingstheologie hebben jonge Belgische missionarissen in Guatemala toen de kant van de onderdrukten gekozen, in het verzet tegen de uitbuiting van landarbeiders en indiaanse boeren op de plantages van grootgrondbezitters.

Aan het begin van de jaren 1980 is dit 3 van hen fataal geworden. Walter Voordeckers, Ward Capiau en Serge Berten. Zij werden vermoord of verdwenen. Uiteindelijk is de burgeroorlog beëindigd, maar de onderdrukking bleef, ze kreeg alleen een andere naam.

De macht is in Guatemala nog steeds in handen van corrupte politici die gedirigeerd worden door (ex)militairen, rijke (agro)industriëlen en de drugsmaffia. Zij hebben er alle belang bij hun greep op de bevolking te behouden door middel van intimidatie, geweld en institutionele straffeloosheid.

Guatebelga

In 1997, onder impuls van het Comité Serge Berten, zijn de families van Belgische missionarissen met sympathisanten naar Guatemala vertrokken, om meer te vernemen over hun familieleden. Vele overheidsinstellingen werden daar bezocht, maar het werd snel duidelijk dat er weinig waarheid te vinden was.

Het bezoek was een confrontatie voor de families, maar één die omgezet werd in actie: hun besluit om een wetenschappelijk onderzoek door de KU Leuven uit te voeren naar de juridische mogelijkheden en op basis daarvan een klacht neer te leggen bij het Brussels parket (2001).

Om de families te ondersteunen werd de VZW Guatebelga opgericht. Terwijl het gerechtelijk onderzoek aansleepte, hielden zij het verhaal de hele tijd levend, en vanaf 2013 ook door de organisatie van de tweejaarlijkse Quetzalprijs voor mensen rechten en democratie in Guatemala, een erkenning voor mensen en organisaties die hun schouders zetten onder de strijd tegen straffeloosheid en voor vrijheid en gerechtigheid. Deze prijs wordt tweejaarlijks uitgereikt.

Gerechtigheid!?

Met hun klacht willen de families dat de daders ter verantwoording worden geroepen. Met dit initiatief wensen zij echter ook hun solidariteit te betonen met de tienduizenden Guatemalteekse slachtoffers die vielen tijdens de burgeroorlog en in de periode erna.

Deze zaak is een gelegenheid voor de Belgische families om een pijnlijke bladzijde om te slaan, voor de Guatemalteken om hen te laten zien dat ze niet alleen staan in hun leed en verdriet en hun strijd naar waarheid en gerechtigheid.

En voor de dictators en tirannen om zich te realiseren dat ze niet ongenaakbaar zijn en dat ze, al is het jaren later, toch tot verantwoording worden geroepen. Deze boodschap is brandend actueel, tegen de achtergrond van de gewapende conflicten in Syrië, Jemen en Oekraïne.

‘Genocidewet’

Leo Tindemans (CD&V): er is géén genocide in Guatemala. Foto: Bundesarchiv CC-By-SA 3:0

De juridische grondslag voor deze klacht is te vinden in de Wet van 16 juni 1993 betreffende de bestraffing van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht (beter gekend als de genocidewet), zoals gewijzigd door de Wet van 10 februari 1999 en in het internationaal gewoonterecht.

Volgens deze rechtsbronnen zijn gedwongen verdwijningen en moorden misdaden tegen de mensheid, voor zover deze kaderen in een politiek van systematische repressie tegen een burgerbevolking. De Belgische rechter is volgens deze wet bevoegd om deze misdrijven te onderzoeken en te beoordelen.

Lees ook:

Leo Tindemans (1922-2014), Chili en Guatemala: zonder de politieke verantwoordelijkheid van de Guatemalteekse autoritaire regimes te verminderen, rust ook op Leo Tindemans, toen minister van Buitenlandse Zaken een zware verantwoordelijkheid. Priesters uit andere landen die ook werden ontvoerd konden onmiddellijk rekenen op luide protesten van hun ambassades – met succes, wat een ontradend effect had op verdere acties. Tindemans weigerde daarentegen elke uitspraak of diplomatieke actie bij de verdwijning van deze Belgische priesters. Zij waren voor hem ‘communisten’ die niet beter verdienden …