Nadia Haroun (59) was de jongste van de nog overgebleven Egyptische Joden in Caïro. Ze overleed aan een hartaanval.

In het verleden was Egypte een veilige haven voor Joden die de vervolging in Oost-Europa en Rusland aan het einde van de negentiende eeuw ontvluchten. In de vroege jaren twintig was er een bloeiende Joodse gemeenschap in het district Darb al-Baribira, waar veel Joodse bedrijven, synagoges en zelfs scholen stonden.

“Zelfs als minderheid waren de Joden ooit een belangrijk onderdeel van de samenleving. Ze waren zeer goed geïntegreerd, zowel in economisch, politiek als artistiek opzicht”, zegt Amir Ramses, regisseur van de in 2013 verschenen documentaire ‘The Jews of Egypt’. De film vertelt het complexe verhaal van de Egyptisch-Joodse identiteit, van het begin van de twintigste eeuw tot heden.

Oorlogen

Na de oorlog met de in 1948 nieuw opgerichte staat Israël, en de daaropvolgende Egyptische oorlogen met Israël – nam het aantal Egyptische Joden dramatisch af. Veel van hen werden verdreven. Degenen die vrijwillig vertrokken, gingen veelal naar Europa, een enkeling naar Israël. Een kleine groep bleef standvastig in Egypte, ondanks de vervolging daar.

Tijdens het bewind van Gamal Abdel Nasser werden veel Joden verdreven omdat ze gezien werden als vijanden van de staat. Zelfs tegenwoordig, nu Egypte moeite heeft de politieke, economische en sociale crisis te boven te komen, worden Israël en het zionisme vaak verbonden met samenzweringen om de staat te verzwakken. Bij protesten steken sommige demonstranten niet alleen de Amerikaanse, maar ook de Israëlische vlag in brand. Verdachte buitenlanders worden ‘Joodse spionnen’ genoemd.

“Vijftig jaar lang is het woord Jood gekoppeld aan het woord Israël. Of het werd in dezelfde context gebruikt”, zegt Ramses. “Dat speelde in de Egyptische media, het onderwijs en de propaganda van het regime in de jaren vijftig en zestig. Die woorden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.”

Bewaking

Bij de begrafenis van Nadia Haroun, een zus van Magda Haroun, die tevens woordvoerster van de gemeenschap is, stonden politieagenten met automatische wapens rondom het gebouw waar de uitvaart werd gehouden. Op pick-up trucks hielden jonge dienstplichtigen met traangasgranaatwerpers de straat naar de synagoge in de gaten.

De synagoge Sha’ar Hashamayim in Caïro is een groot, grijs gebouw met palmbomen gegraveerd op de vier muren. De synagoge werd gebouwd in 1899, met als doel de grandeur van de tempels van de oude farao’s, die her en der in het land te vinden zijn, uit te stralen. Het design was ook bedoeld om de Joodse eenheid met een gedeeld Egyptisch verleden te benadrukken, van de vroege beschaving tot de moderniteit.

Het gebouw was voor het laatst vol in de jaren zestig. Tegenwoordig is het een eenzaam symbool van een vergeten onderdeel van de geschiedenis van Egypte.

Advocate en architecte Nadia Haroun was de jongste van de overgebleven leden van de Egyptisch-Joodse gemeenschap. Haar zus Magda Haroun is voorzitter van de kleine Joodse gemeenschap in Caïro. Samen behartigden ze de belangen van de groep. Haroun was een dochter van politicus Chehata Haroun, die bekend werd om zijn antizionistische politiek.

De overgebleven leden van de gemeenschap zijn allemaal vrouwen. De jongste is in de zestig. Veel Joden bekeerden zich in de loop der jaren tot de islam, vanwege huwelijksrestricties. Een Joodse man mag niet met een moslimvrouw trouwen, maar een moslimman wel met een Joodse vrouw. De gemeenschap verloor op die manier veel mannelijk leden die volgens de officiële documenten niet langer Joods zijn.

Grafschennis

Nadia Haroun is begraven op het Bassatine-kerkhof, een van de oudste Joodse kerkhoven in de wereld. Ooit stond het kerkhof vol sierlijke grafmonumenten, maar in de jaren zestig werd door de plaatselijke bevolking geplunderd vanwege het marmer. Hoewel de vorige voorzitter van de Egyptisch-Joodse gemeenschap, Carmen Weinstein, zich heeft ingezet voor het kerkhof, wordt het nog steeds gebruikt als dumpplaats voor afval.

Om de rouwenden te beschermen tijdens de begrafenis werden bewoners uit de omgeving weggehouden uit de buurt van de begraafplaats totdat die verzegeld was. Ook werd het verkeer tegengehouden op de wegen rondom de begraafplaats, die dagelijks bewaakt wordt door een beveiliger.

De beveiliging zorgt ervoor dat vandalisme veelal voorkomen wordt. Desondanks werd vorig jaar het graf van Carmen Weinstein een paar uur na haar begrafenis, terwijl de bloemen nog op het graf lagen, geschonden door jongeren uit de buurt.

Hoewel meer dan honderd gasten de begrafenis van Haroun bijwoonden, weet de Egyptische bevolking weinig over de Joodse gemeenschap. “De perceptie zal niet zomaar veranderen in de komende vijf jaar”, zegt Ramses. “Als die dag komt, zullen er waarschijnlijk hier al geen Joden meer wonen.”