Dinsdag 14 augustus 2013 is het voorlopige hoogtepunt in de geweldadige strijd tussen het Egyptische leger en de Moslimbroeders. En de toekomst ziet er niet veel beter uit. Zo verklaarde het leger dat het vanaf nu met scherp op de betogers zal schieten en werd er een avondklok ingesteld. De Moslimbroeders van hun kant roepen op tot dagelijkse protesten. Deze bloedige confrontatie is een gevaarlijke stap in een verdere polarisering in Egypte waarvan de uitkomst onzeker is.

Begin 2011 waren 3 weken van massale volksprotesten voldoende om dictator Mubarak van de macht te drijven. Wat daarop volgde was een verstandshuwelijk tussen de Moslimbroeders – die na de verkiezingen van juni 2012 de president leverden – en het Egyptische leger dat zich de rol van verdediger van het vaderland had aangemeten door op het juiste moment haar vroegere baas te laten vallen.

Nieuw volksprotest

De eisen van het volk “Brood, Vrijheid en Sociale Gelijkheid” werden in dit verstandshuwelijk steeds verder aan de kant geschoven. Dat de legertop en de Moslimbroeders het goed met elkaar konden vinden, mag niet verbazen. De enige organisatie die tijdens 40 jaar militaire dictatuur oogluikend werd toegelaten, waren net de Moslimbroeders. Dit paste in de islamisering van de maatschappij die Sadat en Mubarak doorvoerden, wat het Arabisch nationalisme van Nasser deed verdwijnen en een basis legde voor verdeeldheid in het land. Elke andere vorm van organisatie had te lijden onder zware repressie. Bij gebrek aan organisaties werden de volksprotesten gemakkelijk gerecupereerd door het leger en/of de Moslimbroeders.

Na een overgangsperiode onder leiding van Generaal Tantawi wonnen de Moslimbroeders de door het Westen gefinancierde verkiezingen. Eén jaar na de verkiezingen van Morsi namen de protesten opnieuw toe. Miljoenen kwamen op straat. Opnieuw nam het Egyptische leger de gelegenheid te baat om zich op te werpen als verdediger van het volk en zich van de Moslimbroeders te ontdoen. De krachtmeting die zich vanaf eind juni 2013 ontspon is op 14 augustus tot een climax gekomen en lijkt nog niet ten einde.

Generaals dicteren de wet

Voor de tweede keer in twee jaar verwijdert het leger een president van de macht in naam van het volk. Hoe men het ook draait of keert, dit is een gevaarlijke evolutie. Het Egyptische leger heeft het land de laatste 40 jaar manu militari bestuurd en zowel Sadat als Mubarak gesteund. De situatie waarin het land en haar bevolking zich in die periode bevond was niet het minst van haar bekommernissen. Zowel in februari 2011 als in juni 2013 sprong het leger op het gepaste moment in de bres en heeft zo het volk haar macht ontnomen om haar eisen te realiseren en zelf de nodige veranderingen te kunnen doorvoeren.

Dat het leger echter snel van kamp kan wisselen hebben de Moslimbroeders aan den lijve kunnen ondervinden. Tussen eind juni en half augustus 2013 vielen er 300 doden in clashes met het leger. Tussen 14 en 16 augustus kwamen er nog eens een 700-tal bij. Bijna 1.000 doden op 7 weken tijd, eenzelfde aantal dat omkwam bij de eerste volksopstand begin 2011.

Je kan je dan ook vragen stellen bij de loyaliteit van het leger aan de eisen van het Egyptische volk. De vooraanstaande generaals zijn opgeleid in de VS. Dat was zo met Generaal Tantawi en hetzelfde geldt voor Generaal Al-Sisi die sinds het verwijderen van President Morsi aan de touwtjes trekt. Meer nog, de militaire hulp die de VS aan het Egyptische leger geeft, +/- 1,3 miljard $ per jaar, werd in die periode nooit in vraag gesteld. Egypte is na Israël het land dat het meeste hulp van de VS ontvangt. Maar de rol van de VS wordt nog duidelijker als we naar de bredere regio kijken. Enkele weken na de arrestatie van President Morsi kwamen de vrienden van de VS, Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Koeweit, met 12 miljard dollar steun aan Egypte over de brug. Alles wijst er op dat de verwijdering van de Moslimbroeders in Egypte meerdere belangen tegelijk dient.

De hypocrisie van het Westen

Ondertussen blijven de belangen van de VS en het Westen hun gedrag in de regio bepalen. Toen de Moslimbroeders de verkiezingen wonnen in 2012 was er geen vuiltje aan de lucht. Dit begon echter te wijzigen toe President Morsi in augustus 2012 naar Peking en Teheran trok, nog voor hij Washington aan deed. Met China werden er verschillende leningen en investeringen afgesproken, terwijl Morsi de eerste Egyptische president in 40 jaar was die naar Iran trok.

Niet verwonderlijk dus dat de VS goedkeurend toekijken wanneer het leger de verkozen president van de macht verdrijft. Het mag dan ook niet verbazen dat Obama, en de hele Westerse wereld met hem, niet verder komt dan het ‘oproepen tot terughoudendheid bij alle partijen’. Het afzeggen van gezamenlijke militaire oefeningen met Egyptische leger kan bezwaarlijk een sanctie genoemd worden.

Er is één constante die we kunnen terugvinden in de politiek van de VS: “Hoe kunnen we Egypte onder controle houden?”. Dit mag niet verbazen gezien het belang van Egypte. Sinds 40 jaar is Egypte een belangrijke bouwsteen van de VS-controle in de regio en dit willen ze graag zo houden. Zolang er maar een stabiele partner aan de zuidelijke grens van Israël is, controle over het economisch belangrijke Suez-kanaal behouden blijft, de liberalisering van de Egyptische economie onder druk van de IMF-leningen wordt verder gezet, de nodige winsten kunnen gemaakt worden … .

Tot begin 2011 was er geen vuiltje aan de lucht voor de VS. Alles was rustig in het Noorden van Afrika. Vandaag moet er echter ingegrepen worden en dat doet Obama met verve. Zolang de machthebbers in Egypte de VS-belangen verdedigen, mogen ze de steun van de VS verwachten. Dat hiervoor de democratische verworvenheden van de volksprotesten in bloed gesmoord worden, is geen probleem. Of de Egyptenaar er hetzelfde over denkt, moet nog blijken.