Gesprek met activist en professor Lovemore Madhuku
Professor Lovemore Madhuku is een van de meest vooraanstaande activisten in Zimbabwe en een doorn in het oog van president Mugabe en zijn aanhangers. Hij staat aan het hoofd van de National Constitutional Assembly, een ngo die ijvert voor een rechtvaardige en democratische samenleving. Op 6 december was hij in het Europees Parlement te gast om zijn scherpe analyses te delen en maatregelen te bepleiten die de democratische krachten kunnen steunen. En hij maakte tijd voor een gesprek.
U ijvert voor een nieuwe grondwet die met inspraak van de burgers tot stand komt. Dan heeft u wellicht enkele machtige tegenstanders en een grote massa voorstanders?
Het is iets complexer dan dat. De Zimbabwaanse crisis haalde overal ter wereld het nieuws, op zijn hoogtepunt. Maar niet alle Zimbabwanen willen dezelfde oplossingen. Grosso modo zijn er drie grote groepen te onderscheiden.
Er is de groep die alles best oké vindt zoals het is – behalve dat er mensen zijn die zeggen dat er problemen zijn. Dat is niet bepaald een onbelangrijke groep: de leider ervan is president Mugabe, de leden vormen de heersende elite in de politiek en het bedrijfsleven. Ze doen er alles aan om hun greep op de macht te behouden. Velen ervan zijn voormalige vrijheidsstrijders en ze zijn al aan de macht sinds ze de Britse kolonisten verdreven. Dat gebruiken ze nog steeds als argument: ‘wij hebben gevochten voor het land’. Nu, dat argument hebben wij intussen ook: we worden steeds gearresteerd door jullie! (nvdr: Madhuku zelf werd ruim 20 keer gearresteerd).
Een tweede groep is de oppositie. Die heeft er goed aan gedaan om luidop het aftreden van het regime te eisen. Mugabe vervangen is voor hen de oplossing – ook al zitten ze op dit moment in een eenheidsregering met hem.
Dat is slechts een deel van de oplossing voor de derde groep. Die ziet de vervanging van Mugabe als een deel van een groter proces: naar een betere samenleving en betere leiders.
Alle drie de groepen spreken over verandering, maar ze bedoelen er allemaal iets anders mee. Zelfs Mugabe heeft de mond vol over verandering en is de eerste om nieuwe verkiezingen te vragen!
En gaan die verkiezingen er komen?
De afspraak binnen de eenheidsregering van president Mugabe en premier Tsvangirai is dat er eerst een nieuwe grondwet moet komen. Daarop volgt dan een referendum, waarin de bevolking ja of nee kan stemmen. En daarop volgen dan verkiezingen. Dat proces sleept nu al ruim twee jaar aan. Alle machinerie is erop gericht om mogelijke veranderingen zo klein mogelijk te houden. En dus om de huidige machthebbers in het zadel te houden. Hoe dit proces ooit tot een zinnig document kan leiden, weet ik niet. Er kunnen wel kleine verbeteringen komen, maar niets substantieels. Het gaat om de macht, niet om wat rechtvaardig is of wat voor samenleving we willen.
Maar als de bevolking in een referendum de grondwet aanvaardt, dan is dat toch democratisch?
Laten we eerst eens bekijken wie er de bevolking oproept om de nieuwe grondwet te aanvaarden. Als er eenmaal een compromistekst uit de bus komt, zullen de makers ervan die steunen: groep 1 en groep 2. De derde groep, het middenveld dus, zal het document zeer kritisch bekijken. We gaan het zeker niet aanvaarden omdat iets beter is dan niets.
Stel dat ‘ja’ het haalt. Dan is dat niet noodzakelijk een overwinning voor de democratie. Het kan ons mogelijk wel een zeer slechte grondwet opleveren. Als ik een campagneposter te zien krijg waarop zowel president Mugabe als premier Tsvangirai vragen om ‘ja’ te stemmen … dan ga ik ervan uit dat het in Mugabe’s belang is, en dat hij er meer bij te winnen heeft dan de premier. Mugabe is slim. Stel dat ‘neen’ wint. Dan komen er mogelijk toch nog verkiezingen via een achterpoortje, al dan niet na een nieuw grondwettelijk proces. In het slechtste geval sleept het hele proces zo lang aan dat de regering niet meer wettelijk aan de macht is en dan moeten er wel verkiezingen komen, in 2013.
Waar staan de vakbonden op dit schaakbord?
De test voor de macht van de vakbonden komt er met het referendum. Zij zullen kleur moeten bekennen: gaan ze oproepen voor een ‘ja’ of een ‘neen’-stem? Het eerste dat premier Tsvangirai zal doen, is om hun steun vragen en mobiliseren voor een ‘ja’-stem. Zijn partij, de Movement for Democratic Change (MDC), is ontstaan in 1999. Op een vakbondscongres is toen een resolutie gestemd om een arbeiderspartij op te richten. De band tussen vakbond en partij is verwaterd, de MDC is verbreed. Maar nu zullen de vakbonden voor het eerst tegen hen in moeten gaan… Wat je ook niet mag vergeten, is dat de zowel werkende mensen als gepensioneerden heel erg hebben geleden onder de eenheidsregering, die na de gewelddadige verkiezingen van 2008 met veel applaus is onthaald. De pensioenrekening werd op 0 gezet. De betaling van lonen werd pas in september hervat.
Hebben de mensen nog hoop?
De mensen zijn ontgoocheld, maar dat wil niet zeggen dat ze hebben opgegeven, dat ze geen verandering meer willen. Ze volgen het proces. De mensen die vroeger niets hadden, hebben nu wel iets te verliezen. De strijd zal nog een tijd lang bij ons blijven.
Auteur: Isabel Wagemans
Contact: Kwaku Acheampong
