Er gaan naar verluidt stemmen op om een westerse en moderne islam te ontwikkelen in ons land. Oeps sorry, slip of the tongue, wishful thinking, correctie: dit land. Het zorgt voor nogal wat beroering bij de moslimonderdanen. Dat merk ik aan de exponentiële stijging in vrienden die plots dringend nood hebben aan een koffietje en een babbel. En die vragen om deze of die tekst te lezen en daar mijn mening over te geven. Tot mijn grote spijt moet ik teleurstellen vrienden, ik kan niet meepraten over iets dat ik niet begrijp. Want wat is nu precies een “westerse” of “moderne” islam¹?

Is een westerse moderne islam de islam zoals die beleefd wordt door mensen die in deze moderne tijd leven, in wat doorgaans het Westen wordt genoemd? Die islam is er toch al lang en moet toch niet nog ontwikkeld worden? Het is de islam van die mensen die als ze ‘s morgens opstaan mediteren en een gebed te zeggen, nadat ze uit hun slaap zijn gerukt door lawaai makende kindjes die op tijd naar de crèche moeten (je weet wel, de crèche van die zelfstandige moslima die het beu is overal te horen dat ze enkel goed is voor de schoonmaak). Het is de islam van die mensen die zich haasten naar het werk om zich in stilte te pletter te werken voor een baas die gebruik maakt van hun kennis en ervaring om nieuwe mensen op te leiden die in een mum van tijd gepromoveerd worden, terwijl zij te horen krijgen dat ze nog even moeten wachten want “de collega’s” of “de klanten” zijn nog niet klaar (voor gelijkheid). De mensen die het wel fijn zouden vinden om in het midden van de dag even tot zichzelf te komen en een gebedje te doen terwijl andere collega’s een rook- of eetpauze nemen, maar die schrik hebben om ontslagen te worden of geen contractverlenging te krijgen omdat ze “radicaal” zouden zijn. Of, niet passen in de “bedrijfscultuur”. Ik kan nog lang doorgaan maar ik denk dat het duidelijk is over welke islam het gaat. De islam die nadat die naar hier is gehaald en is uitgebuit, te horen kreeg dat die hier niet hoort en dus moet oprotten, of, onzichtbaar worden. En die zich toch, tot spijt van wie het benijdt, niet als vuil laat buitenzetten en hier is om te blijven.

Ja ik geef toe, ik heb een wel heel eenzijdig beeld geschetst. Die islam hier heeft ook serieuze problemen en die realiteit mag je niet ontkennen, of witwassen. Witwassen mag alleen als je tot de witte groep behoort. Als je tot de zwarte groep behoort, dan zien we je zelfbeeld en je realiteit liever zwartgemaakt worden. Hoe oneerlijk dát ook is, het is waar dat niemand perfect is of dat met recht kan claimen, dus moeten we óók aandacht schenken aan de mindere kantjes. Moslims zijn niet alleen slachtoffer van geweld hier, daar en overal, het zijn ook strijders! En dat is problematisch! Hier strijden ze elke dag voor een rechtvaardige, inclusieve samenleving waar ze nooit volwaardig deel van zullen uitmaken maar wie weet, misschien hun kleinkinderen. Die kritische lastpakken zijn vervelend dus doen we wat we kunnen om hun stemmen te herleiden tot geroezemoes. En dan heb je zij die niet alleen het verband zien tussen de demonisering en onderdrukking van moslims in de globale politieke en lokale realiteit, maar die ook geloven dat om alle problemen op te lossen je daar moet gaan vechten. Want hier is daar, en daar is hier!

Waar de wapens gemaakt worden

Het is inderdaad een illusie om te doen alsof er een afstand is tussen daar waar de wapens gemaakt worden en daar waar ze doden, tussen daar waar de oorlogen verklaard worden en daar waar ze slachtoffers maken, daar waar de vijandbeelden gecreëerd worden en daar waar ze realiteit worden. We hebben een paar honderd Syriëstrijders op een paar honderdduizenden moslims in België, maar toch een paar honderd moslims te veel, zeker wel. Voor die moeder en vader die droomden dat hun kind het goed zou doen op school en een beter leven zou hebben dan zijzelf, en die nu moeten treuren omdat dat kind zichzelf en een heleboel anderen mee de dood heeft ingejaagd. Voor hen, is die ene zelfmoord er een te veel. (Mijn innige deelneming aan alle nabestaanden.) Zeg wat je wil, maar zeg niet dat het geen moslims zijn, en zeg niet dat ze niet Westers zijn. Ze zijn beide! En zeg niet dat het geen mensen zijn, want dat waren ze. Wat is dan die westerse moderne islam die men wil ontwikkelen? Er is er toch al een!

Ach zo, ik heb het verkeerd begrepen. “Westers” gaat niet over het grondgebied waarop je je bevindt, en “modern” gaat niet over de tijd waarin je leeft. Mijn fout! Het gaat misschien om het vertonen van westers en modern gedrag. Het gedrag dat tot de norm wordt verheven door zij die bij machte zijn om zichzelf westers en modern te noemen, en de Ander anti-westers en niet modern te verklaren. Het gedrag dat tot voorbeeld zou moeten dienen voor iedereen. Heb ‘em! Maar dan zie ik het nog niet. Het lijkt mij dat het gedrag van dat soort westerse en moderne mensen wel wat gelijkenissen vertoont met het prototype van de anti-westerse niet moderne Ander. Ze zijn er beide van overtuigd dat de ander alles is wat zij niet zijn. Meer nog, ze zijn er beide van overtuigd dat de ander alleen dat is en kan zijn, wat zij niet zijn. Ze zijn beide overtuigd van een realiteit waar het verschil tussen de goede en de slechte duidelijk zichtbaar is, en zij de goede zijn en de ander de slechte. Ze zijn er beide van overtuigd dat opdat het goede kan overwinnen, de slechte moet vernietigd worden. Nee sorry, zo onmenselijk zijn ze niet, ze nemen ook genoegen met een gewelddadige verwijdering van het “eigen” grondgebied. En omdat ze een realiteit voorstaan waarin ieder mens als goed of slecht geklasseerd kan worden, sleuren ze iedereen mee in hun ondergang. Mensen die nooit zijn gevraagd of ze als dusdanig willen voorgesteld worden, of ze op die willekeurige maar agressieve manier willen gescheiden worden van hun medemens, en in een hiërarchie geklasseerd worden om volgens de toegekende categorie te handelen en behandeld te worden. Ze maken ook beide gretig gebruik van de meest moderne verwezenlijkingen zoals de communicatietechnologie om hun boodschap te verspreiden, complexe en weinig transparante financieringsbronnen om hun zaak te voeren en allesvernietigende wapens om elk verzet te smoren. Ik zie wel één verschil. De ene heeft Staatsmacht, de andere heeft zijn Overtuiging.

Hier en overal

Hoezo ik heb het nog altijd niet begrepen?! Het gaat niet over “westers” en “modern” gedrag, het gaat over de principes? We willen dus geen islam die zich westers en modern gedraagt, want dat recht komt alleen het moderne Westen toe. Het moet een islam zijn die handelt volgens de abstracte principes die het moderne Westen eigenlijk enkel zichzelf toeschrijft, én die zich in structuren laat gieten zoals die van het traditionele katholicisme, én die zich laat controleren als het grootste gevaar. Pfff, moeilijk zeg, maar ok ik volg, gedwee. Die waarden, het gaat dan over zoiets als gelijkheid tussen man en vrouw, en aanvaarding van homoseksualiteit? Interessante ideeën inderdaad. Ik hoop de dag mee te maken dat ze werkelijkheid worden, hier en overal. Of als ze maar consequent verdedigd worden, zelfs wanneer er economische (bvb. de handelsrelaties met Saoedi-Arabië) of geopolitieke belangen (bvb. de steun voor en bewapening van de toen nog onbeduidende vrouwenhatende Taliban) op het spel staan. Het is wel zo – zei moeder altijd, of toch iets gelijkaardigs – dat het niet is omdat een ander belangrijke principes met de voeten treedt om zijn belangen te dienen, dat moslims dat ook moeten doen. Ze moesten eens durven! We zijn ondertussen bekend met het rampenplan dat dan ontvouwd wordt. Nee, moslims zijn minder, maar ze moeten ook beter zijn! Kan je volgen? Blijf bij de les! Het kan je je leven kosten!

Er zit wel iets in die principes. Zou het niet fijn zijn om in een wereld te leven waar de verpakking waar een mens in zit niet langer bepalend is voor haar of zijn rol en positie in deze wereld? We hebben wat dat betreft veel werk voor de boeg of het nu gaat over rolpatronen, het glazen plafond, de loonkloof, bescherming van de fysieke integriteit, de vervrouwelijkte armoede, keuzevrijheid, zelfbeschikking, en de lijst is lang. We moeten goed nadenken over hoe we deze wereld kunnen veranderen die al sinds mensenheugenis onverbiddelijk is voor vrouwen, zelfs al zijn er her en der stappen gezet. Een wereld die ook hard is voor mannen want laten we niet vergeten dat het gendersysteem normen voorschrijft aan beide geslachten, die voor beide desastreus zijn want geen is vrij en dus kan geen volledig mens zijn. Het moet wel gezegd, sorry bro’s, mannen hebben nog wel de macht en dus een grotere verantwoordelijkheid in het ijveren voor die verbetering. We moeten hier dringend nog eens over praten, en over blijven praten wat ook je geloof of inspiratie. Ik heb zo het gevoel dat heel wat moslimvrouwen dit debat maar al te graag ten gronde zouden voeren. In plaats van hiervan afgeleid te worden door de obsessie die men nog steeds heeft met de hoofddoek. Weet je wel, een van die willekeurige zichtbare dingen op basis waarvan we denken mensen te kunnen beoordelen, en de naleving van belangrijke waarden te kunnen meten.

Zou het ook niet fijn zijn om in een wereld te leven waar iedereen het recht heeft om lief te hebben en liefgehad te worden? We leven helaas niet in zo’n wereld. Vraag dat maar aan die Fransen die massaal op straat kwamen om zich te verzetten tegen de gelijkheid van homoseksuelen, of aan je Vlaamse buurman die het ok vindt zolang het niet om zijn zoon of dochter gaat, of aan die religieuze fanatiekelingen in de VS die je zouden neerknallen als je daarmee zou afkomen (cheap shot, I know!). Nee, moslims moesten beter zijn dan dat! Voor zij die deze strijd willen voeren kan er eigenlijk behoorlijk wat inspiratie geput worden uit de eigen religieuze en culturele tradities. Moslims moeten alleen de veilige intellectuele en fysieke ruimte krijgen om de debatten te voeren die ze willen voeren, en waarin ze ook door iedereen mogen uitgedaagd worden. Het kan ook alleen maar op voorwaarde dat ze niet langer doodgeknuppeld worden met die stok van de gelijkheid van man en vrouw, en de aanvaarding van homoseksualiteit. Want het zit in de natuur van de mens om datgene te gaan haten waar je constant mee vernederd en aangevallen wordt. Vrouwen, moslims en homoseksuelen hebben als gedomineerde groepen eigenlijk best veel met elkaar gemeen. Ze voeren dezelfde strijd voor vrijheid, gelijkheid en waardigheid. En toch is het eenvoudig om tegen elkaar te worden opgezet. Verdeel en heers!

Allemaal beter

Ach, we kunnen allemaal beter! Het is nodig! Het is tijd om ambitieus te zijn en vooruit te gaan in de menselijkheid en de beschaving. Laat die economische groei maar even voor wat het is. Laten we het terug hebben over de wereld die we willen. En over de wereld die we willen nalaten. Er is ongelijkheid en onrecht, en dat moeten we bespreken en aanpakken. Alleen gaat die discussie over iedereen, niet alleen over moslims. Als er iets is dat we vandaag met enige zekerheid kunnen stellen dan is het dat moslims wereldwijd het meest te winnen hebben bij meer gelijkheid, rechtvaardigheid en waardigheid. Ze zijn er massaal voor op straat gekomen en hebben er de afgelopen decennia in grote getale hun leven voor gelaten. En telkens weer zijn hun opstanden de kop ingedrukt. Niet zelden onder invloed van Westerse machten. Alleen kunnen waarden onmogelijk gerespecteerd worden als ze exclusief zijn. Ze zijn er voor allen, of we aanvaarden dat ze er niet kunnen zijn voor eender wie. Laten we het ook hebben over onze relatie tot onszelf, en met onze medemens. En met name de zwaksten die op dit moment onze absolute aandacht verdienen, en dat zijn de vluchtelingen! Deze nieuwe episode in het islamdebat mag niet weer de aandacht afleiden van de hoogstdringende zaken. Laat het botsen en laat het knallen, maar laten we het er op z’n minst over hebben.

Wat was het punt nu ook weer? Oh ja, een westerse en moderne islam. Het laatste wat ik me nog afvraag is het volgende. Als die westerse moderne islam nog niet zou bestaan, is het dan verstandig om die onder druk van externen, meer bepaald de Staat, naar goeddunken te laten kneden of ontwikkelen? Is de ervaring daarmee niet dat dat altijd als een boomerang terugslaat? Als de islam een land was, dan zijn de afgelopen jaren al delen bezet, en zou deze stap betekenen dat het land volledig gekoloniseerd wordt. Er zijn delen van bezet toen moslims geloofden dat ze gelijk waren en zich gingen gedragen alsof algemene rechten en regels op dezelfde manier voor hen zouden gelden. Dat waren nog eens grappige tijden! Je weet wel toen ze dachten dat ze konden werken en naar school gaan met een hoofddoek, toen plotsklaps de regels veranderd werden.

Even dachten ze dat ze gered zouden worden door de machtige joodse lobby, maar eigen scholen en gesegregeerd leven heeft hen gered en integratie moslims genekt. Toen ze dachten dat ze dan ook maar eigen scholen moesten oprichten in een vrij onderwijslandschap, toen segregatie in het onderwijs plots een probleem werd maar witte scholen die uitsluiten of psychologisch geweld gebruiken (al dan niet op aanraden van de Staatsveiligheid) niet. Rechten gebruikt voor moslimdoeleinden vragen om een andere aanpak! Toen ze dachten dat ze een hippe baard konden dragen zonder gecriminaliseerd te worden, en de regels veranderd werden. Toen ze dachten dat ze ook vrij hun mening konden uiten die wel eens haatdragend was maar niet meer dan die van een extreemrechtse politicus of atheïstische extremist, en de regels veranderd werden en ze dreigden hun staatsburgerschap te verliezen. Toen ze dachten dat ze onverdoofd konden slachten zoals de joodse gemeenschap al eeuwen doet, toen de regels weer…op de valreep toch niet veranderd zijn, waarvoor dank joodse lobby!² Toen ze dachten dat ze mens waren zoals iedereen, tot ze de tv aanzetten, de krant opensloegen, buiten kwamen, en vaststelden dat dat niet zo was.

Kerk en staat

Los van het feit dat alweer een zogenaamd fundamenteel principe, namelijk scheiding tussen Kerk en Staat, met de voeten zou moeten worden getreden omdat het over moslims gaat (die gevaarlijk zijn en Veiligheid komt voor grondwet, mensenrechten en al die andere nutteloze verdragen en conventies). Los daarvan, is een gekoloniseerde islam een islam met een geurtje aan. En daar moet niemand iets van! Moslims moesten er uiteindelijk ook niets van toen Saoedi-Arabië de boel probeerde te monopoliseren. En ze hebben zich er tegen verzet met de weinige middelen die ze hadden, omdat de Belgische Staat toen nog liever géén islam had dan een divers, kritisch en vrij islamitisch middenveld. De reactie op de Saoedische monopolie is bijna 20 jaar te laat! Er zijn conservatieve en orthodoxe moslims die nog van die ideeën genegen zijn maar ze hebben het recht om conservatief en orthodox te zijn, zolang ze niemand hun wil opdringen en zich binnen de regels van de rechtsstaat – hoe grillig die ook zijn – bewegen. Je zou de indruk krijgen dat het probleem niet is dat een Staat probeert de islam te koloniseren of monopoliseren om politieke belangen te dienen, maar het feit dat het een andere Staat is en niet de Belgische die domineert en controleert. Een vrije islam, of vrije moslims, dat wil niemand hebben. Hemel help ons dan is de mensheid eraan! Grappig hoe we dat met zoveel overtuiging kunnen geloven, hoewel we het nooit hebben geprobeerd. Moslims niet koloniseren, niet domineren, niet aanvallen, niet controleren, niet onderdrukken, niet ontmenselijken. We zouden het bij wijze van experiment eens moeten proberen en zien wat voor moslims we dan krijgen.

Gelukkig is de islam geen land, maar een ideologie, een religie, een levensbeschouwing, een inspiratie, en soms zelfs gewoon een cultuur, of erfgoed. En dat heeft geen grenzen en staat open voor iedereen, zonder aan bepaalde normen te moeten voldoen. Zelfs al heb je een ‘islam for dummies’ nodig dan nog kan je er deel van zijn want niemand legt een toegangsexamen af.³ En dit is tegelijk de kracht en de zwakte ervan, want wat met moslims waarvan elke vezel doordrongen is van haat en die zinnen op wraak? Dat kan je toch niet zomaar aanvaarden? Nee inderdaad, het ultieme doel zou altijd vrede en rechtvaardigheid moeten zijn. Het is alleen erg naïef om te denken dat het enkel gaat over en op te lossen is met religie.

Meer islam, minder islam of dé juiste islam, het haalt weinig uit. Dat beleidsmakers er baat bij hebben om te doen alsof alles te herleiden is tot een religieus probleem omdat ze zichzelf en hun beleid en politiek dan kunnen vrijpleiten, dat is begrijpelijk. Dat betekent niet dat moslims daarin moeten meegaan. Vooral niet zij die een leiderschapsrol vervullen. Het is aan de voorhoede om niet toe te geven aan de angst en intimidaties, en radicaal in te gaan tegen de ondertussen conventionele waarheden. Anders moet je niet verrast zijn dat de jongste geesten sneuvelen. Voor vrede en rechtvaardigheid moet gestreden worden, zowél ideologisch als politiek. Het moet gaan over islam ja, maar ook en zelfs vooral over lokale en internationale politiek, over burgerschap, over de deradicaliseringsindustrie, over waarden, en zoveel meer. En dit eisen, dit debat openen, daar is moed voor nodig. Terwijl vandaag, angst (over)heerst.

1 Er wordt ook gesproken van een “Europese” islam. In het publieke debat is er weinig onderscheid tussen de twee. Ik hou het hier op de algemenere “westers” en “modern” omdat het debat ook buiten de Europese grenzen woedt, zoals in de VS.

2 Hoewel deze discussie moet gevoerd worden. Op voorwaarde dat die eerlijk gevoerd wordt en vooral door moslims zelf. Het doel mag nooit zijn om dogmatisch vast te houden aan oude rituelen maar te voldoen aan de verplichting om het dier gezond te houden en zeker te zijn dat het zo min mogelijk pijn doorstaat. In deze tijden lijkt het mij zelfs noodzakelijk dat moslims het voortouw nemen in het terugdringen van vleesconsumptie gezien het kwaad dat de excessen daarin in de wereld en het lichaam veroorzaken. Genoeg voer voor discussie!

3 Behalve bekeerlingen blijkbaar om naar Mekka te kunnen gaan, maar dat vraagt om nog een heel andere discussie.