In de vorige eeuw zijn de Belgen overal verspreid gaan wonen, aangestuurd door een toenemend autobezit, door een ontbreken van een beleid van ruimtelijke ordening en door een Vlaamse katholieke overheid die volop subsidies uitdeelde om op het platteland een eigen woning neer te zetten. Ook de bouw van wegen, scholen, winkels, bedrijven, … kwam tot stand zonder dat overheden naar het ruimere plaatje keken. Individuele belangen op plaatselijk niveau domineerden en de ruimtelijke wanorde werd jaar na jaar meer een feit. Dit onnadenkende verkavelen heeft de versnipperde bebouwing in Vlaanderen met zich meegebracht.

Een beleid van ruimtelijke ordening kwam in België pas laat en traag op gang, zeker in vergelijking met de ons omringende landen. In Vlaanderen kende dit beleid een eerste ankerpunt in 1997, in de vorm van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen. Sinds deze visietekst spreken we over het bewaren van groen en open ruimte, over het herwaarderen van de steden en over het beter afstemmen van wonen en werken. Toch gaat het anno 2014 nog altijd vooral om woorden: in de praktijk gaat het versnipperde betonneren nog steeds verder, naar aloud model.

De ellende van de versnippering

Deze versnippering zadelt ons op met heel wat lasten. Zo zijn te veel overstromingsgebieden bedekt met beton waardoor de waterschade snel oploopt na aanhoudende regen. Zo hebben we in Vlaanderen nauwelijks nog natuurgebieden die naam waardig en blijven de al schaarse bossen bedreigd door geplande uitbreidingen voor recreatie, landbouw of bedrijventerreinen. Zo zijn collectieve voorzieningen als elektriciteit, riolering en openbaar vervoer inefficiënt waardoor ze de samenleving (te) veel kosten. Zo is ons verkeer een kluwen, met recordfiles en bijbehorend economisch verlies. En zo is er de slechte luchtkwaliteit: de schadelijke uitstoot is al net zo wijdverspreid als de bebouwing, met een zware luchtverontreiniging in de steden, voor een groot deel als gevolg van pendelverkeer dat te afhankelijk is van de auto.

Terwijl de lasten steeds meer naar voren komen, herinnert niemand zich de lusten. In Vlaanderen is de droom van een rustiek leven in het plattelandsgroen alleszins ingehaald door de realiteit. Door de doorgedreven verkavelingskoorts kijk je er vandaag ook maar vooral op de muren van je buren, beperken de bossen zich doorgaans tot enkele coniferen en passeren de auto’s voortdurend op weg naar het nabijgelegen tuincenter. Dit is slechts voor een stukje een karikatuur.

Een kentering

Ondertussen slaan sommigen, bewust of onbewust, een andere weg in, namelijk zij die (terug) in de stad gaan wonen. Onze groeiende diensteneconomie nodigt daar ook toe uit. In deze economie gaan wonen, werken en ontspannen steeds meer en beter geclusterd samen. De nabijheid van diensten en voorzieningen is ook vaak een doorslaggevende reden om in de stad te gaan wonen. Om meer mensen naar de stad te trekken en hen er te houden, is het een kwestie van te zorgen voor scholen, groen, kinderopvang, speelplekken, een gezondere lucht, sportcentra, … én kwaliteitsvolle verkeersvoorzieningen.

In het beste geval ligt de infrastructuur voor deze verkeersvoorzieningen goed voor eeuwen. Verkeersinfrastructuur richt de stad en de samenleving in, dankzij een doordachte planning kan zij voor de gewilde ordening zorgen. Het is dan ook best om hier nog harder over na te denken, nog meer op de lange termijn. Via een open samenwerking tussen overheid, bewonersgroepen, experten en projectontwikkelaars kan gekozen worden voor de meest gedragen projecten. De overstap naar collectieve en duurzame vormen van verkeer is daarbij het meest op de toekomst gericht: dit verkeer neemt veel minder van de schaarse ruimte in dan auto’s en heeft nauwelijks tot geen belastende uitstoot. We kunnen een kaart van het toekomstige België maken met daarop een netwerk van steden die we met elkaar verbinden door een gestroomlijnd openbaar vervoer. En in de stad kunnen we gaan voor een uitgebouwd en helder stelsel van tram, metro en fietsvoorzieningen.

Op die manier kan dit verkeer meebouwen aan de fundamenten van een weg naar minder versnippering. Stadsbewoners verdienen ook deze verkeersvoorzieningen. Want op de lange termijn is het door hun woonkeuze dat natuurlijke overstromingsgebieden zich kunnen ontdoen van beton waardoor de watersnood kan wegebben, dat natuurgebiedjes zich aan elkaar kunnen hechten tot natuurgebieden en dat hele delen van Vlaanderen gezonde lucht kunnen inademen zonder daarvoor te moeten rekenen op de elektrische auto.

Ofwel …

We kunnen ook verder verkavelen. En overal nieuwe verbindingswegen aanleggen, komen tot een land waar stoeten van vaak stilstaande auto’s zich over de talloze verbrede wegen kronkelen, door een landschap met vierkante kilometers pechstroken en met bruggen en tunnels voor koeien om van het ene stukje veld naar het andere te gaan. En dan kan de overheid zich blijven verdiepen in schulden om alleen al de gaten in al dat onnadenkend aangebrachte beton te vullen, laat staan om rioleringen, elektriciteit en openbaar vervoer te bekostigen. Het doembeeld van Vlaanderen als één grote verkavelde betonvlek is dan een kwestie van tijd…

Nee, ik doe hier niet aan een dogmatische benadering waarbij ik het stedelijke leven als het enige juiste model voorhoud, maar ik vertrek voor mijn standpunt van de feitelijke gevaren van de versnipperde bebouwing. Een ondersteuning van de hernieuwde aantrek van de stad kan deze gevaren tegengaan. Met aantrekkelijke woonsteden kunnen we een weg naar minder versnippering inslaan.