Een vrije, kritische pers

“Free press is vital to preserve democracy as we know it”, aldus John McCain twee maanden geleden.

Hoe zeer dit ook klopt, een veel belangrijker probleem vandaag de dag lijkt het gebrek aan een geëngageerde en kritisch reflecterende pers die haar pijlen richt op internationale problematieken.

Verhalen over Jemen sijpelen eindelijk door in de belangrijkste Vlaamse kranten (al blijft het hoe en waarom zwaar onderbelicht), we lezen af en toe wel nog eens iets over een bomaanslag in Irak en we weten dat de Gazastrook bepaalde problemen kent. Spijtig genoeg stopt het daar grotendeels.

Diepgaande onderzoekjournalistiek verkoopt niet en de meerderheid van de bevolking is sowieso al murw geslagen door verhalen over het Midden-Oosten. De tijd dat ik me ergerde aan het gebrek aan zinvolle informatie over gewapende conflicten en humanitaire noden ligt dan ook al een tijdje achter me, het is een realiteit waar ik heb mee leren leven.

Waar ik me echter niet kan bij neerleggen is een pers die wel informatie over deze problematieken verspreidt maar daarbij niet komt tot correcte en onafhankelijke informatie. Een pers die aantoont zowel niet vrij te zijn als niet-geëngageerd en niet-geïnformeerd. Die mix is te gevaarlijk om te accepteren.

Subjectieve berichtgeving omtrent Syrië

Het conflict in Syrië blijft het beste voorbeeld van deze cocktail van desinformatie en intellectuele laksheid.

De zeer gerespecteerde geschiedkundige en journalist Stephen Kinzer verklaarde reeds: “Coverage of the Syrian war will be remembered as one of the most shameful episodes in the history of the American press.” En laat de Amerikaanse pers nu net de voornaamste bron zijn van de Europese en Vlaamse media.

Assad heeft een dusdanige reputatie opgebouwd dat kritisch denken over het conflict uit den boze lijkt. Het westen verklaart dat Assad chemische wapens gebruikt en elk onderzoek dat volgt haalt nauwelijks nog een voetnoot in de kranten.

Het is een reputatie die Assad heeft verdiend, zeker omdat zijn regime ook effectief sarin heeft gebruikt in het verleden, dat mag echter niemand beletten om elk nieuw geval afzonderlijk onder de loep te nemen om tot juiste conclusies te komen en om de interventie van de VS in Syrië te kunnen beoordelen.

Physicians for Human Rights beweert bijvoorbeeld dat de laatste chemische aanval eerder wijst naar een wapenfeit van de gewapende oppositie, en niet van de Syrische overheid. Ook dat is momenteel voornamelijk speculatie, het onderzoek loopt, doch weinigen wachten de resultaten af alvorens een mening te vormen.

President Trump kon een symbolische interventie in Syrië best gebruiken. Het toont een onafhankelijkheid ten opzichte van Putin, het brengt de neoconservatieven en de interventionisten die achter Clinton stonden in zijn kamp en het brengt de VS dichter bij belangrijke bondgenoten zoals Israël, het VK en Turkije, die zich allemaal positief uitlieten over de recente bombardementen.

Net daarom zou extra voorzichtigheid van de pers wenselijk zijn, een voorzichtigheid die men bijvoorbeeld ook in Irak en Afghanistan aan de dag had mogen leggen in plaats van Amerikaanse bronnen zonder revisie over te nemen.

Dit alles neemt niet weg dat Assad en zijn regime verantwoordelijk zijn voor verschrikkelijke misdaden en dat een machtswissel mogelijk opportuun kan zijn, maar dat is naast de kwestie. Zeker als we willen uitzoeken welke leden van de oppositie geschikt zijn voor deze transitie is duidelijkheid over de verantwoordelijkheid achter de gifaanval cruciaal.

Het is begrijpelijk dat kritisch denken achterwege blijft in een strijd tegen dictators met een dusdanig verleden, net zoals vroeger bij Saddam Hussein het geval was, maar nooit mag onderschat worden hoe belangrijk het is een volledig beeld te krijgen van de staat van het land, de rol van de oppositie in het conflict en de rol van de overige landen in het cultiveren en uitbuiten van het machtsvacuüm

Overzicht van de feiten

Wat weten we ondertussen van de gebeurtenissen in Khan Sheikhoun en wat gebeurde er in de aanloop naar de aanval?

Op 22 maart namen gewapende rebellen de stad Khattab in die tot dan in handen was van het regime. Hierbij werden burgers ontvoerd en weggebracht naar de stad Khan Sheikhoun, die op haar beurt in handen was en is van de oppositie

Op 30 maart verklaren Rex Tillerson (Secretary of State) en Nicki Haley (VN-ambassadeur) dat het vervangen van Assad niet langer een prioriteit was voor de VS. De strijd tegen IS zou voorrang krijgen en de burgers van Syrië dienden hun eigen lot in handen te nemen.

Dit ontketende een storm van protest bij neoconservatieven, rechtse democraten en bondgenoten zoals Israël en Turkije.

Op 4 april komen er geruchten naar buiten over een chemische aanval op Khan Sheikhoun, met tegenstrijdige berichtgeving over hoe, wie, wat, waar en over de impact.

Sommige van de beelden die opdoken zijn ondertussen reeds door elke onafhankelijke organisatie vals verklaard, bij andere beelden zijn er op zijn minst twijfels. Ook de bronnen die aanwezig waren en voor het merendeel van de informatie hebben gezorgd zijn twijfelachtig.

Benjamin Netanyahu ging onmiddellijk aan de slag op twitter en riep op tot militair ingrijpen door de internationale gemeenschap. President Trump legde een dag later, op 5 april, de verantwoordelijkheid bij Assad en nog een dag later gaf hij de opdracht voor een militair ingrijpen, waarbij 59 Tomahawk rakketten werden afgevuurd op een luchtmachtbasis nabij Homs.

Deze rakketten doodden 8 soldaten en 9 burgers, maar hadden militair gezien geen echte impact. De luchthaven, die vooral wordt gebruikt door Syrië in haar strijd tegen IS en Al-Qaeda, bleef gewoon operationeel en werd later die dag gebruikt door het regime. Een symbolische actie, dus.

De mogelijke scenario’s

Speculatie over wie achter de chemische aanval zat gaat doorgaans in 4 richtingen:

• Het perspectief van het Westen: het regime van Assad voelde zich onaantastbaar door de uitlatingen van Tillerson en Haley en ging in het offensief.
• Het perspectief van Assad: de ontvoerde burgers en sympathisanten van Assad zouden door de oppositie opgeofferd zijn in een black flag operatie om de VS alsnog te overtuigen in te grijpen.
• Het perspectief van Rusland: een ongeluk waarbij een luchtaanval van het Syrische leger een wapendepot van Al Qaeda heeft getroffen waardoor er gifgassen vrijkwamen.
• Een mengeling van Amerikaanse en Russische belangen, gedreven door interne politiek.

De grote verliezer van deze situatie is Assad die nochtans net een vrijgeleide had gekregen om de rebellen aan te vallen en hiervoor geen chemische wapens nodig had. Het is dus op zijn minst vreemd dat Assad deze aanval, net op dit ogenblik, heeft uitgevoerd, zonder dat er andere zaken hebben gespeeld.

Er is 1 grote constante in deze burgeroorlog: aanvallen die in scène werden gezet (door zowel het regime als de oppositie) en een niet-aflatende propagandamachine, gefinancierd door de voormalige Obama-administratie en door Putin en Assad. Dit alles zou journalisten moeten doen beseffen dat het blind reproduceren van informatie geen optie is.

Net als bij de invasie in Irak, de invasie in Afghanistan en de interventie in Libië wordt het merendeel van de bevolking belangrijke informatie en heel wat nuance onthouden, waardoor er opnieuw geen enkele democratische rem zit op verdere escalatie die mee door België en haar bondgenoten wordt verzorgd.

Het verspreiden van deze onvolledige en onbetrouwbare informatie is nog vele malen schadelijker dan het simpelweg niet verspreiden van informatie zoals gebeurde bij de interventie in Jemen, de drone strikes in Afrika of het spel dat de grootmachten spelen met Indië en Pakistan.

Het zorgt voor een publieke druk of op zijn minst publieke goedkeuring voor een nieuwe interventie die niet verder reikt dan het omverwerpen van een, inderdaad, bedenkelijk regime, zonder zicht te krijgen op wie we bewapenen en in het zadel helpen, noch voor wat dat betekent voor de plaatselijke bevolking en voor de toekomst van zowel de regio als de rest van de wereld.