Een smeulend vuur 

Projectcoördinator Caroline Willemen van AZG vertelde, toen we haar 1,5 maand geleden spraken, dat alles in het kamp een probleem vormde. Er was nooit fatsoenlijk onderdak, voldoende toegang tot waterkraantjes, wc’s en douches en als iemand positief op Covid-19 zou testen, zou het virus zich als een lopend vuurtje door het kamp verspreiden. De mensen zaten er vaak uren tot een dag zonder water en moesten dikwijls urenlang aanschuiven voor eten. Soms was er zelfs aan het eind van de rij geen voedsel meer over. Willemen vertelde toen dat het vanzelfsprekend is dat er spanningen en gevechten ontstonden, omdat de mensen de uitzichtloze situatie beu zijn. 

Bovendien was het kamp toen al afgesloten tussen negen uur ’s avonds en zeven uur ’s ochtends. Elk uur mochten maar 150 mensen (het kamp telde toen nog 15.000 mensen) het kamp verlaten om een luchtje te scheppen, terwijl het er toen meer dan 35 graden was. Anastasios Yfantis, operationeel directeur van Dokters van de Wereld Griekenland die lange tijd in Moria gewerkt heeft, vond deze restricties op de bewegingsvrijheid een schending van de mensenrechten. Hij noemde het deel van de deterrance strategy, een strategie om de mensen af te schrikken en hun rechten te beperken. Midden augustus werden de quarantainemaatregelen zelfs nog verstrengd.

Despina F. Johansen is operationeel directeur bij A Drop in the Ocean, een Noorse hulporganisatie die gedurende twee jaar psychosociale steun bood aan onbegeleide minderjarigen op Lesbos. Ze vertelt dat ze door de verstrengde lockdown midden augustus hun activiteiten in het kamp zelf moesten stopzetten. “Enkel ngo’s die instonden voor de veiligheid in het kamp konden blijven.”

Eerder wees Willemen ook al op het mentaal welzijn van de mensen in het overbevolkte kamp, dat enorm leed onder de coronamaatregelen. De mensen konden niet naar buiten, hadden geen persoonlijke ruimte en er lagen tonnen afval naast hun tenten. De mensen uit Moria komen uit oorlogsgebied en hebben trauma’s die wij ons niet kunnen voorstellen. Daar kwam dan nog eens de psychisch moeilijke situatie van de lockdown bovenop. ‘Een totale ramp’, noemde Willemen het. 

Zowel Willemen van AZG en Yfantis van Dokters van de Wereld Griekenland wezen op de humanitaire basisvereisten. Die vereisten worden door de Verenigde Naties, AZG en andere ngo’s wel toegepast in compleet andere settings zoals in Zuid-Soeden, waar al jaren een burgeroorlog de bevolking teistert, maar in de Europese Unie was dat blijkbaar niet mogelijk. Zowel Willemen als Yfantis benadrukten de directe verantwoordelijkheid van de Griekse overheid en de Europese Unie. Yfantis meende dat Europa moet reflecteren over de toekomst van de Griekse bevolking en de asielzoekers. Hij pleitte voor meer samenwerking, een gemeenschappelijk beleid vanuit Europa en een nieuw relocatieprogramma waarbij alle lidstaten hun eerlijke verantwoordelijkheid opnemen en hun plichten nakomen. “Een specifiek politiek beleid met voldoende politieke wil om iets aan de situatie te veranderen”, aldus Yfantis. 

De huidige situatie op Lesbos

Johanna van der Meer van Stichting Bootvluchteling die een tijd lang in een school, medische kliniek en een community center in Moria actief was, vertelt dat alles door de branden verwoest is. “Onze school en het centrum zijn volledig afgebrand. Ook de kliniek is geheel onbruikbaar geworden. Op dit moment proberen we in samenwerking met andere ngo’s medicatie en andere medische hulpmiddelen met de auto rond te brengen. Op die manier proberen we de mensen toch enige medische zorg te bieden.”

“Heel veel mensen leven op dit moment op straat en ze moeten allemaal in de buurt van het kamp blijven. De politie is er ter plaatse en heeft wegen afgesloten om te verhinderen dat de mensen naar de steden en dorpen gaan. We weten zelfs niet of alle mensen in de buurt van het kamp zijn en of er zich ook mensen in de bergen rondom Moria begeven.” Bovendien vertelt Johansen van A Drop in the Ocean dat de lokale Griekse bevolking en de politie blokken opstellen om de mensen tegen te houden. Dat kan volgens haar gevaarlijk zijn.

“Momenteel lijkt het aantal gewonden mee te vallen”, zegt van der Meer, “maar daar hebben we nog geen volledig zicht op. Over het aantal doden en gewonden komt helemaal geen informatie vrij. Dat zou kunnen betekenen dat er weinig doden en gewonden zijn, maar dat zou ook kunnen betekenen dat er in de loop van de tijd nog mensen onder het puin gevonden zullen worden.” 

Van der Meer wijst verder ook, evenals Yfantis, Willemen en tal van andere mensen en organisaties al jaren doen, op de verantwoordelijkheid van Europa. “Ik hoop dat de Europese landen eindelijk hun plicht nakomen, want ze hebben veel te lang weggekeken. Er moet onmiddellijk een luchtbrug ontstaan tussen Lesbos en de Europese lidstaten waardoor deze mensen allemaal herverdeeld kunnen worden over Europa. Dat was volgens van der Meer simpelweg de afspraak. “De afspraak van 2015-2016 over de opvang van 160.000 vluchtelingen in Europa wordt gewoon structureel genegeerd. Dat doel is volgens mij verre van behaald. Je moet je voorstellen, die mensen hebben helemaal niets meer. De weinige zaken die ze nog bezaten, zijn allemaal in as opgegaan.”

Johansen van A Drop in the Ocean zegt dat de situatie op Lesbos nog steeds gruwelijk is. “Iedereen doet zijn best, maar er zijn uiteraard enorm veel basisbehoeften waar voldaan aan moet worden. De meeste grootschalige initiatieven komen momenteel van de Griekse autoriteiten en van de UNHCR (de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, red.) en wij helpen collectief met andere ngo’s samen, omdat er individueel gewoon geen beginnen aan is. Onderdak is één ding, maar de mensen hebben veel meer nodig om goed te kunnen slapen en om te kunnen overleven. Denk maar aan water, voedsel, luiers, sanitaire voorzieningen en nog zo veel meer.” 

“We zijn natuurlijk blij met de beslissing om onmiddellijk de 406 onbegeleide minderjarigen over te plaatsen. Eergisteren en gisteren werden deze minderjarigen met drie geplande vluchten overgebracht naar Thessaloniki op het vasteland.” Verder zegt Johansen dat duizend mensen met een ferry geëvacueerd zouden worden en dat vervolgens twee marineschepen voor de overplaatsing van een aantal honderd mensen zouden instaan. Bruno Tersago, freelance correspondent in Griekenland voor Vlaamse en Nederlandse media, liet deze ochtend op zijn Twitterpagina echter weten dat van deze schepen tot nu toe geen teken is. 

Greek authorities announced 2 days ago they would send 2 navy vessels to Lesvos to provide shelter for asylum seekers. So far no sign of these vessels. Just 1 ferry in Sigri. Some asylum seekers think it will take them to Athens. Confusion and again people sleeping on the roads.

— Bruno Tersago (@BrunoTersago) September 11, 2020

Waar blijft de menselijkheid van België en heel Europa?

Johansen stelt ten slotte dat de overdracht van de niet-begeleide minderjarigen een goede zaak is, maar dat de situatie nog steeds afschuwelijk is. “Ik weet dat als Europa gaat ingrijpen, er veel tijd over zal gaan omdat er besluitvorming en bureaucratie mee gemoeid is. Nu moet er eerst alles aan gedaan worden om de mensen lokaal te helpen, maar Europa moet dringend en serieus nadenken over de situatie.” 

“Het is tijd voor actie. Ik hoop niet dat ze deze keer alleen maar financiële middelen zullen inzetten en loze beloftes zullen maken, maar integendeel, dat er een echt plan komt om de mensen die het nodig hebben te helpen. De cijfers zijn echt relatief. Als alle Europese lidstaten opvang bieden aan het aantal mensen dat nu geen onderdak meer heeft, is dat zeker te doen. In Griekenland verblijven zelfs 120.000 mensen op de vlucht”, aldus Johansen. 

Dat België bereid was achttien niet-begeleide jongeren op te nemen was een mooi symbolisch inititatief, maar ook Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen, gaf eind juni aan dat ons land meer dient te doen. Na jarenlang wegkijken, met als resultaat 13.000 mensen zonder onderdak, eten en basisbehoeften, gewonden en misschien wel doden en een potentiële corona-uitbraak, is het tijd om menselijkheid te tonen. 

De Duitse burgerbeweging ‘Seebrücke’, die zich inzet voor veilige vluchtwegen en de decriminalisering van de redding en ontsnapping op zee, organiseerde de dag voor de uitbraak van de branden in Moria een stunt waarbij ze 13.000 stoelen plaatsten voor het Duitse parlementsgebouw in Berlijn. Hiermee wilden ze aantonen dat er voldoende plaats is voor de 13.000 mensen die in de mensonterende omstandigheden leven in Moria. 

Momenteel vinden bovendien in verschillende Duitse steden protesten plaats voor de onmiddellijke evacuatie van de ontheemde mensen op Lesbos. Ook in andere landen zal de organisatie protesteren. Verder toonde de stad Gent zich ook reeds solidair en liet ze weten bereid te zijn meer dan 300 vluchtelingen op te vangen in de stad. Toch werd deze stap niet verwezenlijkt, door een blokkering op federaal niveau. Ook de meest dichtbevolkte Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen besloot 1.000 mensen uit Lesbos op te vangen. 

Frankrijk en Duitsland bereikten ten slotte een akkoord voor de opvang van de niet-begeleide minderjarigen die momenteel op het Griekse vasteland verblijven en ook Nederland zal instaan voor de opvang van honderd vluchtelingen. Bij deze laatste beslissing gaat het jammer genoeg over een ruil, waar van der Meer reeds voor vreesde. “Nederland neemt op dit moment 500 crisisvluchtelingen op per jaar, of althans dat is de afspraak. Het zou best kunnen dat de VVD (de Nederlandse Volkspartij voor Vrijheid en Democratie) beslist als gevolg minder crisisvluchtelingen op te nemen”, aldus van der Meer.

Ondanks enkele inspanningen van sommige Europese landen, heeft nog geen enkel land – ondanks de duidelijke bereidheid van lokale staten, steden en gemeenten – aangeboden de hulp te bieden die nodig is. Ook een reactie vanuit België blijft bijna volledig onbestaand. Wordt het geen tijd om na al die jaren aan mensenrechtenschendingen, eindelijk – al was het maar een greintje – menselijkheid te tonen?