Duitsland telt momenteel vier departementen islamitische theologie ingeplant in vier grote universiteiten. Officieel door de staat erkend universitair niveau. Hoe heeft men het in gang gezet? In een eerste fase, betaalt de Duitse federale staat elk van deze universiteiten vijf jaar lang 4 professoren islamitische theologie. De bijkomende vakken zijn bestaande vakken uit andere departementen. De kostprijs is dus: 4 professorschappen per opleiding. Voorwaarde is dat een universiteit belooft dat ze na vijf jaar de kostprijs van 2 professoraten zal overnemen en dat de deelstaat waarin de universiteit zich bevindt het betalen van de andere 2 mandaten eveneens overneemt. Deze regeling werd uitgewerkt door Binnenlandse Zaken. Ze kadert in een ruim plan over veiligheid en preventie (na “nine eleven”).
Men kan over de globale omkadering en de motivatie discussiëren, maar de resultaten zijn ondertussen wel wat ze zijn. Welnu, ik herinner me dat Duitsland in de jaren 90, later dan in de omringende landen het geval was, de zoektocht ingezet heeft om klaar te komen met een representatieve vertegenwoordiging van de islam. Frankrijk en België waren daar toen al jaren mee bezig. Over opleidingen islamitische theologie was daar in Duitsland toen geenszins sprake.
Maar blijkbaar moeten we aannemen dat Duitsland, als het zich achter iets zet, efficiënter is dan zijn buurlanden. In Frankrijk is het nooit verder gekomen dan de discussie over welke raad de islamitische gemeenschappen tegenover de overheden best zou vertegenwoordigen. In België is men evenmin verder geraakt. Ach ja, men heeft het bij ons ook wel even over de noodzaak gehad om in het Nederlands de vrijdagpreken te laten houden, maar de reële uitdaging, namelijk de opleiding en de theologische kwaliteit van de predikanten zelf… neen, daar bestaan weliswaar al sedert eind jaren 90 plannen voor, maar het is er nooit van gekomen.
Wat is het sterk punt geweest in Duitsland? Veel is daar ontstaan vanuit de islamitisch-christelijke dialoogfora. Bij ons zou men dit kunnen vertalen door interculturele en interreligieuze middenveld-initiatieven, die dan een verlengstuk zouden krijgen in een initiatief op academisch-universitair niveau. Maar in Vlaanderen is elk initiatief blijven steken. Nu eens wil een universiteit ‘alles’ voor zich, met de bijkomende wens dat niet de geïnteresseerde universiteit maar de Vlaamse overheid alles zou betalen. Dan weer ontstaat een conflict in een en dezelfde universiteit tussen ‘laïcalen’ die vinden dat er voor een faculteit theologie geen plaats mag zijn in hun universiteit en de anderen, ook laïcalen maar met een andere invulling van dit woord. Dan weer rijst de vraag of islamitische theologie wel zou kunnen in een universiteit met de “K” in haar benaming. Allemaal redenen waarom noch in Antwerpen, noch in Gent, noch in Leuven ooit zulk een faculteit islamitische theologie van de grond gekomen is. Duitsers hebben daar blijkbaar allemaal minder problemen mee.
Wat is het gevolg? Zullen we de weg opgaan van Frankrijk? Daar heeft men in Strasbourg in september 2012 een “imam hatip” school geopend, een typisch religieuze school niveau secundair onderwijs, beheerd vanuit Turkije, die mensen voorbereidt om later imam te worden… De lessen worden er in het Turks gegeven door professoren afkomstig uit Turkije. De stages vinden plaats in Turkije en de diploma’s zijn Turks. Deze “imam hatip’ school wordt in de zelfpresentatie voorgesteld alsof ze een universiteitsfaculteit is, wat ze dus geenszins is. Verre van. Maar “who cares”… In Europa verpatst men dit dan maar als een heuse universitaire opleiding. Men mag er zeker van zijn dat dit initiatief in Frankrijk door een gelijksoortig initiatief vanuit Marokkaanse hoek zal gevolgd worden. Is het daar dat wij ook bij ons naartoe willen gaan?
In Brussel hebben we ondertussen sedert 2007 de FSIB, Faculté des sciences islamiques de Bruxelles. Op haar site zal men zien dat de FSIB in 2008 een partnerschap aangaat met de Islamitische universiteit Rotterdam. Het gaat weerom om een initiatief gesteund vanuit Turkije. Is daar iets verkeerd mee? Neen. Niet per se. Is die Islamitische universiteit Rotterdam (in feite is het een faculteit islamitische theologie) ondermaats? Neen, ze “verdedigt” zich met de middelen waarover ze beschikt. Maar op vlak van onderzoek (wat fundamenteel is voor de kwaliteitsbepaling van een universiteit) valt nog een hele weg te gaan. En Brussel staat zeker zo ver niet…
Ondertussen is ook hier te Brussel de communicatie naar de kandidaat studenten allesbehalve duidelijk. Onder de instanties die als partners van de FSIB aangeduid staan, zal je verwijzingen zien naar de ULB, de université de Liège, en zelfs naar de VGC (de Vlaamse Gemeenschapscommissie). Het programma van de FSIB suggereert dat je na het behalen van een Master aan de FSIB kan doorgaan voor een doctoraat. Is dit allemaal wel zo waar? En concreet: wat is de waarde van het diploma als iemand later iets anders wil worden dan imam? Kan men het vergelijken met het certificaat eertijds uitgereikt door de vroegere seminaries voor katholieke kandidaat priester studenten? Onduidelijkheid troef.
Uiteraard begrijpt men de zorg van godsdiensten om zelf ernstige inspraak te behouden in de opleiding van hun kandidaat bedienaars van de eredienst. Men begrijpt ook perfect dat zij dit niet integraal willen overlaten noch aan katholieken noch aan vrijzinnigen. Daar hebben ze, wat mij betreft, perfect gelijk in. Maar is een Duitse oplossing niet stukken beter en gezonder op termijn dan wat nu in Frankrijk en België aan de gang is?
Nochtans zou een uitstekende opleiding islamitische theologie goed van pas komen bij ons. Het zou niet alleen het moskee-wezen ten goede komen, maar o.a. ook helpen om de dubbelzinnigheid weg te nemen die erin bestaat dat men momenteel een orgaan dat puur voor de materiële belangen van de islamitische gemeenschappen instaat, onterecht soms een gezag in theologische zaken toeschuift.
