Het Platform “Recht voor Iedereen”, bestaande uit verschillende verenigingen die begaan zijn met de toegang tot justitie, organiseerde op 23 februari een discussienamiddag rond het thema “zes maand na de hervorming van de juridisch bijstand: een stand van zaken”.
Rechtzoekenden, vertegenwoordigers van verschillende verenigingen, sociaal assistenten bij het OCMW, kaderleden van het Bureau voor Juridische Bijstand, advocaten en magistraten waren daarbij aanwezig. Alle leden van de Commissie Justitie van de Kamer van Volksvertegenwoordigers waren uitgenodigd voor dit evenement – geen enkele van hen daagde op.
De uitkomst van deze discussienamiddag kan in zeven punten samengevat worden:
1. De hervorming heeft als gevolg dat rechtzoekenden er van afzien om hun rechten te doen gelden, ofwel omdat ze simpelweg geen toegang meer hebben tot de juridische bijstand, ofwel omdat die toegang veel te ingewikkeld is geworden. In de praktijk blijkt dat verschillende rechtzoekenden die er niet in slagen om een pro deo advocaat te laten aanstellen, van het “rechtstoneel” verdwijnen. Verenigingen verliezen vaak eveneens contact met zij die van het systeem uitgesloten worden en op zich reeds kwetsbaar zijn.
2. Het bewijs leveren dat men niet over voldoende bestaansmiddelen beschikt, brengt verschillende problemen met zich mee. Om dit bewijs te kunnen leveren, vereisen sommige bureaus voor juridische bijstand immers documenten die niet bepaald zijn in de wet.
Deze zijn soms onverwacht (bankuittreksels voor de laatste twee maand voorafgaand aan de aanvraag), hebben betrekking op zaken die er niet zijn (bewijzen van de afwezigheid van werkloosheidsuitkering) of zijn soms simpelweg onbestaande (aanslagbiljetten die nog niet verstuurd werden door de FOD Financiën). Een dergelijke jacht op documenten betekent bovendien een bijkomende administratieve rompslomp voor zowel rechtzoekenden, verenigingen en advocaten.
3. Verenigingen en advocaten dienen de bestaansmiddelen van rechtszoekenden te controleren. Die controlerol heeft een ontwrichtende impact op de vertrouwensband tussen de sociaal assistenten en advocaten enerzijds en de rechtszoekende anderzijds.
4. Op zoek naar een manier om hun rechten te doen gelden, gaan rechtzoekenden die geen toegang hebben tot een pro deo advocaat vaak leningen aan om de rechtskosten en de honoraria van advocaten te kunnen betalen. Dit plaatst zowel rechtzoekenden als advocaten in een lastig parket. Rechtzoekenden, wiens rechtsprocedure volledig afhangt van die lening, zijn immers extreem afhankelijk van zij die hen geld lenen. Advocaten worden hierdoor soms gedurende verschillende maanden in kleine schijven en op onregelmatige tijdstippen uitbetaald, want hen tevens in een moeilijke situatie plaatst.
5. Rechtzoekenden die er wel in geslaagd zijn om een pro deo advocaat toegewezen te krijgen, zijn verplicht om forfaitaire bijdragen te betalen: 20€ voor de aanstelling van een advocaat en 30€ daarbovenop voor elke procedure die voor de rechtbank wordt aangevat. Deze “bijdragen” vormen een aanzienlijke last op het budget van de meest kwetsbaren.
6. Het wordt bovendien steeds moeilijker voor verenigingen en rechtzoekenden om een advocaat te vinden die voor hen wil werken in het kader van de juridische bijstand. Verschillende advocaten beslisten immers, na de inwerkingtreding van de hervorming, om hun activiteiten als pro deo advocaat stop te zetten (omwille van de bijkomende administratieve rompslomp, de lage bezoldiging of de onzekerheid omtrent de huidige en toekomstige bezoldiging, …).
7. Door de verschillende eisen opgelegd door het Bureau voor Juridische Bijstand en de bijkomende administratieve rompslomp komt de termijn die nodig is voor de aanstelling van een pro deo advocaat in het gedrang met de termijn om een beroep in te dienen. Het gebeurt dan ook dat advocaten tussenkomen zonder betaald te worden, met alle risico’s van dien, om de rechten te vrijwaren van iemand die nog geen cliënt is.
Met de ene wetswijziging na de andere in het domein van Justitie, was het wenselijk geweest dat de Kamerleden de getuigenissen hoorden van rechtzoekenden, verenigingen, advocaten en magistraten. Verschillende onder uitten hun verontwaardiging en keurden dergelijk systeem van sociale zuivering waarin ze meegesleept worden, resoluut af. Allen waren het erover eens dat de hervorming van de juridische bijstand, zoals toegepast sinds 1 september 2016, de toegang tot justitie ernstig belemmerd – het vertrouwen van de burger in Justitie werd eens te meer geschonden.
Er werd beroep ingediend bij de Raad van State en het Grondwettelijk Hof tegen de verschillende juridische teksten die de hervorming invoerden. Het Platform “Recht voor Iedereen” eist een grondige herziening van het systeem van de juridische bijstand en lanceert, in afwachting daarvan, een oproep om de bestaande regels op een soepele en humane wijze toe te passen.
Platform Recht voor iedereen
Sarah Janssens
sarah.janssens@dayez.be
