Al in maart 2010 gaf de nieuwe EU-commissaris voor Gezondheidszorg en Consumentenbescherming, John Dalli, toestemming voor de teelt van een GGO-aardappel van BASF.

Totnogtoe gold in de EU een moratorium op het verbouwen van GGO-gewassen. De druk van talrijke lobbyisten van de multinationale chemische zaadproducenten neemt toe om de EU-regelgeving fors te versoepelen. Ook vanuit de VS neemt de druk toe. 

GGO’s veroorzaken honger en bedreigen de volksgezondheid

In Guaraciaba, nabij Anchieta, de ‘hoofdstad van de sementes crioulas‘, stoot ik op de meest tegenstrijdige berichten over genetisch gewijzigde organismen (GGO’s). Zo zouden boeren in Mato Grosso, de Braziliaanse deelstaat met de grootste sojaproductie, een aantal variëteiten van transgene soja aan ’t verlaten zijn.

De reden? Bif Jeferson, met zijn 1.800 hectare geen kleine producent van het koppel soja-maïs: “We verkopen steeds minder GGO-soja hier.” Hij zegt dat hij met conventionele soja gemiddelde opbrengsten had van 58 zakken van 60 kg per hectare, terwijl hij in hetzelfde jaar met GGO-soja 10 zakken minder opbrengst heeft. Goed nieuws? Maar wat gedaan met het feit dat de grote multinationale chemische zaadbedrijven exclusief focussen op GGO-soja? Gaat er binnen tien jaar nog ‘conventioneel’ sojazaad te verkrijgen zijn?

Een ander bericht

Een lokaal wetsvoorstel in de zuidelijk stad Porto Alegre, hoofdstad van de staat Rio Grande do Sul, verbiedt het gebruik van genetisch gewijzigd voedsel in schoolmaaltijden (merenda escolar).

Als het voorstel wordt goedgekeurd, zouden 56.000 studenten in 95 scholen van de hoofdstad biologisch gekweekt voedsel op hun bord krijgen. Dat is ongeveer het enige voedsel waarvan kan worden gegarandeerd dat het GGO-vrij is. Rio Grande do Sul is namelijk een zee van GGO-soja geworden.

En dan nog wat leuks: 21 gerenommeerde onderzoekers uit diverse landen verzetten zich tegen experimenten in de VS bij mensen (volwassenen en kinderen) met Golden Rice (1).

Ten slotte minder ‘leuk’ nieuws: Dow Chemical lijkt, vanwege financiële problemen, gedwongen te worden zijn lucratieve divisie Dow AgroSciences te verkopen. Van de zes grote reuzen gaat de zaad-chemiesector (zaden, pesticiden én farmaceutische producten in één hand) op vijf concurrenten terugvallen: Monsanto, Dupont, Syngenta, Bayer en BASF. Dan kunnen ze de genetische erosie nog meer versnellen en zaden, gekoppeld aan de chemie van het eigen concern, opleggen.

Een langzame en stille dood

De GGO-soja kwam anno 1996 zowel vanuit de VS ‘stoemelings’ Europa binnen, als vanuit Argentinië in Brazilië. In Europa gebeurde dat onder de vorm van veevoer. In Brazilië onder de vorm van piratenzaad, mét medeweten van Monsanto.

Na jarenlang gedoogbeleid om de boeren verslaafd te maken aan Roundup Ready-soja, kwam het uur van de waarheid: de boeren die GGO-soja gebruikten, moesten royalties betalen aan Monsanto. En de Braziliaanse regering werd door de voldongen feiten bijna verplicht om de GGO-soja te aanvaarden.

In Europa was dat niet anders. Miljoenen tonnen genetisch gewijzigde gewassen kwamen al binnen nog lang vóór er van enig wetgevend initiatief sprake was.
 
In Brazilië werd na de soja, nu ook de GGO-maïs aanvaard. Een heftig debat woedt momenteel rond de introductie van transgene rijst. Soja mag dan wel in duizenden producten verwerkt zitten, met maïs en rijst wordt het wel écht concreet. Zij behoren immers beide tot het basisvoedsel van de Braziliaan. Zeker bij rijst is dat geval. Die kan zonder enige verwerking geconsumeerd worden.

Tijd dus om een expert even aan ’t woord te laten: Antônio Inácio Andrioli. Tijd ook, omdat de gentechlobby juist de argumenten van de milieubeweging en van de derdewereldbeweging omkeert: “GGO’s redden het milieu, want er zijn minder pesticides nodig. GGO’s helpen de honger uit de wereld.”

Wel akelig voor Monsanto dat in 2009 in Argentinië een heftig debat losbrak over glyfosaat (het hoofdbestanddeel in Roundup) en de impact van dit product op de volksgezondheid.

Argentinië is het land waar het soja-areaal voor bijna 100 procent bestaat uit Roundup Ready Soja van Monsanto. De overheid dreigt nu glyfosaat en dus Roundup te verbieden, terwijl Monsanto al tientallen jaren beweert dat het goedje totaal zonder gevaar is.

Ik vond Antônio Inácio Andrioli op de interessante website van Forum Carajas (3):

“(…) Honger is geen technisch probleem, maar een kwestie van verdeling. Daarom moeten we over de oorzaken van sociale ongelijkheid discussiëren. We hebben namelijk meer productie dan we consumeren. Het klassieke probleem van de honger is de moeilijke toegang tot voedsel voor de meerderheid die honger lijdt en onder de armoedegrens zit. Paradoxaal genoeg is de meerderheid van de mensen die honger lijden, boer. Mensen dus die op het platteland leven, juist dààr waar voedsel zou moeten worden geproduceerd.”

“Het centrale gegeven om dit te begrijpen, is dat de kleine boeren er niet in slagen om te overleven of omdat het hen onmogelijk wordt gemaakt door de monocultuur. Zij hebben moeilijkheden om te kunnen overleven op de markt, omdat ze hun lap grond moeten vergroten om leefbaar te zijn in de monocultuur. De productie van GGO’s is in heel dit proces een belangrijke factor.”

“De grond van dit verhaal is heel simpel, namelijk het liberale idee dat de logica van de markt fundeert, waarin de boer zich zou moeten specialiseren, in het perspectief van voldoende geld te verdienen om voedsel te kopen. Het betekent dat hij de toegang tot voedsel vermindert, omdat hij geen voedsel voor zelfvoorziening meer produceert.”

“Deze logica functioneert echter niet: om de productie van die monoculturen te verhogen, zakt de prijs van het product en de onkosten bij deze productiewijze stijgen. Wat gebeurt, is dus het omgekeerde. Met een lager inkomen voor deze boeren moeten zij zich in de schulden steken bij het kopen van nieuwe gronden en productiemiddelen. Een deel van deze boeren verliest zelfs zijn grond om schulden te kunnen afbetalen. Zo worden ze boeren zonder grond.”

Technisch en structureel probleem

We hebben dus een structureel probleem, namelijk een verarming van de kleine boeren, wat de honger op het platteland en de plattelandsvlucht nog verhoogt. En het is duidelijk dat, als we de technologie van GGO’s gaan gebruiken, we de logica van afhankelijkheid van deze technieken nog gaan verdiepen. Ze brengen een verhoging van de kosten met zich mee en hebben tegelijkertijd een lagere productie dan de conventionele teelten.

De boer die GGO-soja inzaait, moet royalties betalen, niet alleen voor die soja, maar ook voor het glyfosaat dat bij de aankoop van zaden in het pakket van de multinational zit. Het bedrijf vangt twee keer geld, terwijl de boer twee keer betaalt. Dat is één van de grote verklaringen voor de toename van de sociale ongelijkheid en van de honger in de landbouwsector. Het is een schande voor een wereld waarin 900 miljoen mensen honger lijden terwijl er overproductie van voedsel is.

“Het bedrijf vangt twee keer geld, terwijl de boer twee keer betaalt. Dat is één van de grote verklaringen voor de toename van de sociale ongelijkheid en van de honger in de landbouwsector. Het is een schande voor een wereld waarin 900 miljoen mensen honger lijden terwijl er overproductie van voedsel is”

Naast het politieke probleem en een probleem van verdeling, is deze voedselcrisis ook een probleem van productie. Wij produceren levensmiddelen die we niet consumeren, zoals soja, die dient voor de intensieve teelt van dieren in Europa. De producten op basis van deze soja interfereren op de wereldmarkt, wanneer ze een lagere prijs hebben dan de productieprijs van die markten waar gedumpt wordt, wat meebrengt dat de plaatselijke productie geschaad wordt en oorzaak is van honger. 

Een duidelijk voorbeeld hiervan is de export van Braziliaanse kippen naar Europa. De Europeanen kopen dit product tegen een prijs die hen toelaat slechts een deel te consumeren. Wat niet wordt geconsumeerd, wordt geschonken aan Afrika. Dat vernietigt de Afrikaanse productie van kippen, omdat het een onduurzame concurrentie is.

Chemische landbouw en de energiecrisis

Forum Carajás: “Verscherpt het gebruik van GGO’s, naast het veroorzaken van sociale ongelijkheid, ook de impact op de milieucrisis en op de financiële crisis?”

“Eén van de grote problemen van de crisis is het gebruik van eindige energiebronnen. Wij kunnen geen landbouw in stand houden met chemie, op basis van die eindige fossiele brandstoffen. De GGO’s zijn maar een nieuwe fase van de chemische industrie. Het is niet toevallig dat de chemische bedrijven de transgênicos financieren.”

“De GGO-planten hebben immuniteitsproblemen, wat maakt dat ze slechter zijn dan de planten die via traditionele weg zijn verbeterd. De chemische industrie heeft dus een format ontwikkeld om meer chemische producten te verkopen en dat met valse argumenten dat we in een nieuwe fase vertoeven, waarin de chemie zou vervangen worden.”

“Deze vorm van landbouw heeft in de wereld een enorme afhankelijkheid gecreëerd voor de import van chemische producten. Om hen te kunnen invoeren, hebben vele landen hun landbouwexporten verhoogd. Dat brengt met zich mee dat de natuurlijke hulpbronnen vernietigd worden door de monoculturen.”

“In het kapitalisme zou, met de wet van de comparatieve voordelen, iedere boer moeten kunnen profiteren van een situatie, waarin hij met minder kosten kan produceren wat op een bepaald moment de markt vraagt. Zo zou hij een comparatief voordeel moeten hebben tegenover een andere producent. Dat comparatief voordeel t.o.v. de ander zien we vandaag veralgemeend in deze logica: elk land produceert wat het het goedkoopst voor de wereldmarkt kan produceren.”

“Het is duidelijk dat in een situatie van veralgemeende wereldhandel problemen ontstaan, die de liberalen toentertijd niet hadden voorzien. De Braziliaanse overheid volgt deze logica door de agro-export te stimuleren. Het transport, bijvoorbeeld, baseert zich op fossiele brandstoffen en de kost van dit transport moet in het product mee verrekend worden. Deze (ecologische en financiële) uitgaven zouden kunnen worden ingezet om de kwaliteit van het leven te verbeteren, de voedselproductie, etc. in plaats van gebruikt te worden om de natuur te vernietigen.”

“We treden zo binnen in de logica van de mondialisering van het kapitaal met de expansie van de handel, die de liberalen aankondigen als een grote hoop voor herverdeling.
Zoals we weten, worden in de concurrentie vele middelen en investeringen vernietigd. Uiteindelijk komen we tot crises met als resultaat dat de productie vernietigd wordt om de prijzen niet te laten zakken.”  (…)

In het interview becommentarieert de wetenschapper nog heel wat andere aspecten van GGO’s. Bijvoorbeeld dat de gevolgen van het veralgemeende gebruik van GGO’s voor de gezondheid van de consumenten in slechts 10 procent van de studies die in de wereld werden uitgevoerd, door onafhankelijke instellingen werden gedaan. 90 procent van de studies wordt betaald door de … chemische industrie.

En wat doen we dan, als we promoten dat kinderen in de ‘merenda escola’ minder vlees zouden eten, maar meer vegetarische producten op basis van soja? Als het Roundup Ready Soja betreft, dan bevat deze soja 100 keer meer glyfosaat dan conventionele soja … Inderdaad, een stille, langzame en onzichtbare dood?

Ja, we zijn nog ver van huis. De machten dicteren wat we eten en welk gif we op ons bord moeten vinden (4).
Hun argument? “Met GGO’s zijn er minder pesticiden nodig en gaan we het hongerprobleem oplossen.” Kan iemand die logica nog volgen?

Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw. Hij schreef al verschillende boeken over duurzame landbouw en soja in Brazilië.

(1) http://www.i-sis.org.uk/SPUCTGM.php

(2) http://www.panna.org/resources/panups/panup_20090226#3

(3) http://www.forumcarajas.org.br lees het volledige interview onder de rubriek ‘articulações’, 10 maart 2009: ‘Milho transgênico: uma morte lenta e silenciosa. Entrevista especial com Antônio Inácio Andrioli’

Het boek van prof. Antônio Inácio Andrioli en Richard Fuchs (in het Portugees): Transgênicos: As sementes do mal. A silenciosa contaminação de solos e alimentos

(4) Momenteel loopt er een campagne tegen het maatschappelijk aanvaardbaar maken van gifsoja: www.gifsoja.nl en ook: www.ggo-vrij.be