Congres Alames, Latijns-Amerikaans netwerk voor sociale geneeskunde

“Het feit dat het congres hier in Centraal-Amerika doorgaat – een regio die een gewapende strijd voor meer rechtvaardigheid heeft gekend – en mensen ontmoeten die die periode hebben meegemaakt, dat alleen al heeft dit congres anders gekleurd”. Aan het woord is Susana, een van de 500 deelnemers aan het dertiende congres van ALAMES, het Latijns-Amerikaans netwerk voor sociale geneeskunde. FOS-partners uit El Salvador, Nicaragua, Honduras, Cuba, Bolivia, Ecuador en Peru namen deel.

Het congres zocht een antwoord op drie vragen: 
– waar staan we met (de hervormingen in) het gezondheidsbeleid?
– hoe bouwen we poder popular (macht van het volk) uit?
– voor welk gezondheidsmodel gaan we?

Onmogelijk om in een artikel de rijkdom van de discussies te vatten. Maar laat me alvast beginnen met een persoonlijke indruk: de uitwisselingen tussen de landen, de herkenning van dezelfde problemen en onderliggende oorzaken, de reflectie over mogelijke perspectieven,… Het algemeen heersende gevoel was: “we gaan ervoor, samen!”

Waar staan we met de gezondheidszorg in Latijns-Amerika?

De geneeskunde heeft zich afgewend van preventie, voorlichting, zorg voor een gezonde woon- en werkomgeving, enz. Dat is geen goede evolutie.

“Het is verheugend om vast te stellen dat alle sprekers het huidige kapitalistisch systeem in vraag stellen” (Marvin, Nicaragua). De gezondheidszorg is te veel een handels- of consumptiegoed geworden, een dienst die tegen vergoeding geleverd wordt. In Peru is de ziekteverzekering privaat en zijn de twee grootste verzekeringsmaatschappijen in handen van banken, die winst halen uit de hele keten van verzekering, hospitalen en geneesmiddelen. In Colombia spreekt men van de ‘dodengang’: wie zwaar gewond in een ambulance terechtkomt, riskeert onderweg te sterven, omdat hij door verschillende ziekenhuizen geweigerd wordt wegens ‘niet bij ons verzekerd’. Een studie in Ecuador toont aan dat er een direct verband bestaat tussen de verhoging van het gezondheidsbudget en de verhoging van de omzet van privébedrijven in de gezondheidssector. In de gezondheidszorg circuleert veel geld, en dat zet de deuren open voor corruptie. In Honduras werden grote hoeveelheden geneesmiddelen geleverd met een vervaldatum van twee weken later; voor de medicijnen verder verspreid konden worden, moesten ze al naar de afvalcontainer. Maar het farmaceutisch bedrijf had wel zijn geld binnen. 

Terwijl de gezondheidszorg een winstgevende bezigheid blijkt te zijn, blijven grote delen van de bevolking verstoken van elementaire diensten. 

Nog een markant feit dat aangehaald werd: een kapitaal ter waarde van een derde van het bruto wereldwijd product staat geparkeerd op belastingparadijzen. Dat is meer dan genoeg om alle overheidsschulden te dekken en zo ruimte te creëren voor sociale investeringen.

In verschillende landen van het continent zijn progressieve regeringen aan de macht, die belangrijke stappen hebben gezet naar een betere gezondheidszorg. El Salvador is een mooi voorbeeld: de regering geeft er een nieuw gezondheidstelsel vorm en bouwt een netwerk van gezondheidscentra in de meest kwetsbare regio’s uit. Landen als Bolivia en Ecuador hebben een aantal jaren geleden een gezondheidshervorming ingezet. “Maar wat stellen we nu vast? Dat er niet veel is veranderd. Evo Morales heeft nu de absolute meerderheid in het parlement, waarom verandert hij het gezondheidssysteem niet?” (Javier, Bolivia)

Voor welk model van gezondheid gaan we?

Saúl Franco uit Colombia sprak inspirerende woorden: “Ten eerste: we moeten af van het woord ‘ontwikkeling’ en van de ‘ontwikkelings’modellen, die bovendien uitgaan van een gefragmenteerde aanpak. Als je weet dat 20% van de wereldbevolking 86% van de goederen consumeert, dan kunnen we niet anders dan gaan voor een model van gelijkheid (equidad). Ten tweede: het recht op grond moet veranderd worden in het recht van de grond/aarde, die wij mensen niet langer geweld kunnen aandoen. En ten derde moeten we kiezen voor het recht op het leven, een recht dat op 1001 manieren geschonden wordt: geweld tegen vrouwen, verdwijningen, folteringen, moord. Denk maar aan de 43 Mexicaanse studenten die door de politie op bevel van de burgemeester aan de drugsmaffia werden uitgeleverd. Het recht op leven betekent geen honger, drinkbaar water, onderwijs, gezondheid, herwinnen van voorouderlijke wijsheid, enz. Laat ons stoppen met spreken over ‘duurzame ontwikkeling’ en het hebben over ‘het versterken van het leven van alle soorten’. Monoculturen, mijnbouw, commercialisering van de gezondheidszorg, enz. zijn hieraan tegengesteld en dodelijk.”

Kortom, ook al ging het congres over gezondheid, de oplossing vraagt een breuk met een mercantilistische samenleving, en impliceert een globale, geïntegreerde aanpak over de deelproblematieken heen. 

De houding van volksorganisaties tav progressieve regeringen

Tijdens het congres kwam één grote vraag verschillende keren naar voor: hoe is de verhouding tussen volksorganisaties en progressieve regeringen? Bepaalde landen zetten concrete stappen om de gezondheidsdiensten uit te bouwen. Maar is er niet meer mogelijk in Ecuador, Bolivia, Nicaragua? De volksorganisaties zijn verdeeld; terwijl de ene groep het beleid goedkeurt, beklaagt de andere zich dat zij amper nog hun stem kan laten horen. En deze spanning was ook op het congres voelbaar: uit schrik voor een confrontatie, vroeg een Boliviaanse vrouw me om de vraag te stellen of de volksorganisaties in het land nog ruimte hebben om zich kritisch op te stellen. Ook onder de FOS-geliëerde delegatieleden was die spanning merkbaar. “In landen met een liberaal beleid, kunnen we voluit oppositie voeren. Maar bij progressieve regimes ligt dit niet zo simpel. Het is positief dat men hier niet de ogen sluit voor de fouten van progressieve regeringen”, aldus Engel uit Nicaragua. Zijn landgenoot Marvin legde een andere klemtoon: “De ngo´s hebben een simplistische kijk. Er zijn volksorganisaties die wel de macht hebben verworven, zoals het FMLN in Nicaragua. Maar de ngo´s weigeren het positieve te zien wat onze regering allemaal al gerealiseerd heeft.”

Poder Popular of de macht van het volk

Gemakkelijke antwoorden bestaan nu eenmaal niet. In meer dan één lezing werd het Nationaal Gezondheidsforum in El Salvador als hoopgevend voorbeeld aangehaald. Margarita Posada, voorzitster van dit forum gaf een bevlogen toelichting: “De overheid verdedigt doorgaans de belangen van de economisch sterke groepen; vroeger spraken we van de heersende klasse, nu van de macht van de multinationals. Om de meerderheid van de bevolking uit de armoede te halen, wil Poder Popular deze dominantie breken. Het feit dat we in El Salvador nu een progressieve regering hebben, betekent niet automatisch een progressief beleid op alle terreinen. Daarom is het essentieel dat de volksbeweging zijn autonomie bewaart.”

“We moeten kritisch blijven, ook tegenover onze progressieve leiders”, was ook het oordeel van José León Uzcátegui uit Venezuela. “Al te dikwijls belijden zij het credo: ik participeer, jij participeert, hij/zij participeert, wij participeren, jullie participeren, en zij beslissen. Leiders uit de volksbeweging die door progressieve regeringen worden aangetrokken, leggen zichzelf en anderen het zwijgen op.” – “In Bolivia is het soms heel moeilijk om onze mening te uiten”, aldus Susana.

Margarita zei ook nog: “Als wij vandaag politieke invloed hebben, is dat dankzij de jarenlange strijd die we in El Salvador voeren, altijd met onze voeten op de grond, d.w.z. tussen de mensen. Ik was blij dat we de strijd voor een betaalbare prijs van de geneesmiddelen gewonnen hadden, tot een vrouw me vertelde dat de arts enkel dure merkmedicamenten voorschrijft. Altijd moeten we herbronnen en verdergaan”.

En nu?

“Het congres heeft me een globale kijk gegeven, maar ik bleef wel op mijn honger zitten wat de concrete antwoorden betreft”, evalueert Engel uit Nicaragua het congres. 

“Meer dan ooit besef ik dat we in Honduras verder moeten bouwen aan een grote alliantie, tussen wij die opkomen voor het recht op gezondheid, de beweging die zich verzet tegen de toenemende mijnbouwactiviteiten, de beweging tegen geweld tegen vrouwen en femicides (moord op vrouwen)”, aldus José Ramon.

Zijn landgenoot Edgardo is vooral gegrepen door de grote macht van de farmaceutische industrie. “Naar het voorbeeld van El Salvador moeten we komen tot een regularisatie van de prijzen van de geneesmiddelen. Misschien moeten we ijveren voor de oprichting van een overheidsbedrijf voor generische geneesmiddelen!”

En nog: de FOS-partners spraken de wens uit om verder ervaringen en visies uit te wisselen, bijvoorbeeld via goed voorbereide skype-conferenties. Aan thema´s geen gebrek: nationaal gezondheidsbeleid, privatisering van de gezondheidszorg, mijnbouw en de gevolgen voor de gezondheid, de relatie tussen overheid en sociale bewegingen, enz.

Enkele quotes ter afsluiting:

“De kracht van de verandering ligt bij het volk.”

“Poder Popular is de kiemen van het socialisme onder het volk tot ontwikkeling brengen.”

“We hebben leiders nodig, die ervoor zorgen dat wanneer er één wegvalt, er honderd nieuwe opstaan.”

“De regering veroveren, betekent nog niet de macht veroveren.”

Auteur: Wim Leysens Contact: anke.leflere@fos-socsol.be