De community ruimte is een vrije online ruimte (blog) waar vrijwilligers en organisaties hun opinies kunnen publiceren. De standpunten vermeld in deze community reflecteren niet noodzakelijk de redactionele lijn van DeWereldMorgen.be. De verantwoordelijkheid over de inhoud ligt bij de auteur.

Een sociaalecologisch, postkapitalistisch alternatief 3/10

Een sociaalecologisch, postkapitalistisch alternatief 3/10

woensdag 23 maart 2011 00:37
Spread the love

Groeidwang en koopkrachttekort in de financiële sector

Ook hier groeidwang en koopkrachttekort. De gang van zaken in de productiesfeer geldt mutatis mutandis ook voor de financiële sector in het kapitalisme. De achterliggende, fundamentele oorzaak van de huidige kredietcrisis, is niet, zoals hardnekkig wordt beweerd, het aflossingsprobleem van risicovolle en giftige Amerikaanse hypotheken, de doorverkoop ervan aan financiële instellingen over heel de wereld, en exhibitionistische bonussen. Deze problemen vormen slechts de aanleiding en niet de oorzaak. De fundamentele oorzaak is dezelfde als waardoor de productiesfeer in het kapitalisme op gezette tijden onvermijdelijk in crisis raakt: de groeidwang.

Aan de startstreep van deze weg naar de kredietcrisis vinden we ook een vorm van meerwaardevorming. Is de meerwaarde in de productiesfeer het verschil tussen wat de werker betaald krijgt en de waarde van zijn arbeid, de belangrijkste bron van inkomsten voor de bank is het verschil tussen de rente die de bank uitkeert aan haar spaarders, en de rente die zij berekent op leningen (hypotheken en dergelijke).

Net zoals ondernemers in de productiesfeer, staan ook de financiële markten (banken bijvoorbeeld), met elkaar in een verhouding van moordende concurrentie, als zij op de markt dingen naar de gunst van spaarders en hypotheeknemers. Want ook hier kan de consument zijn euro slechts één keer uitgeven. En wie die moordende wedijver verliest, verdwijnt van de markt (zie bij ons bijvoorbeeld de DSB-bank).

Ook de banken zijn gedwongen in die concurrentiestrijd kapitaalintensief te werk te gaan, bijvoorbeeld door menselijke arbeid zoveel mogelijk te vervangen door onder ander elektronica (internetbankieren, opheffen van veel bankgebouwen, ontslagen van bankpersoneel), en door hun geldhoeveelheid zo hoog mogelijk op te voeren, hoger dan de concurrent.

Die kapitaalintensieve reorganisaties oefenen natuurlijk ook bij de banken een druk uit op de winst, vergelijkbaar met de tendens van een dalende winstvoet bij de productiesfeer. Samen met de noodzaak niet ten onder te gaan in de moordende concurrentie, leidt zij tot dwangmatige opvoering van de bankactiviteiten, tot een nooit aflatende groeidwang. En net zoals in de productiesfeer de groeidwang leidt tot een niet meer in te tomen groei in de productie van goederen, voert de groeidwang in de financiële sector tot een niet minder in te tomen productie van geld. Het gevolg is dat de groei van de geldhoeveelheid veel groter wordt dan de economische groei plus de inflatie, en dus een kritische grens passeert. In China en India ligt de geldgroei in 2007 op ruim 16%, in Rusland zelfs boven de 40%, en in de EU op ruim 12% boven de economische groei, om enkele voorbeelden te noemen. Over de onverantwoorde en ‘creatieve’ wijze waarop en de middelen waarmee die dwangmatige geldgroei wordt nagestreefd, zijn wel enkele saillante voorbeelden te geven. Zo werd er tot 80% provisies gegeven aan verkopers van koopsompolissen in de hoop dat dit zich zou ‘uitbetalen’ in het afsluiten van grote aantallen veel te dure koopsompolissen. Aan bedrijven en particulieren werden vaak slechts mondjesmaat kredieten verschaft, omdat men meer vertrouwen stelde in de winstgevendheid van geld bij speculeren in aandelen, grond, olie en grondstoffen. Met ingewikkelde hypothecaire constructies, waarvan zelfs de meeste bankiers zelf nog maar weinig begrepen, viel ook goed geld te kloppen uit de zakken van hypotheeknemers. Er is veel winst gemaakt met de heffing van rente bij het uitlenen van geld door krediet te scheppen, dat wil zeggen door geld te creëren uit het niets en daar (hoge) rentes over te heffen. Zolang deze en andere praktijken van dwangmatige geldvermeerdering en geldschepping niet het vertrouwen op de markt in het financiële systeem onder het kapitalisme aantastte, kon deze uitdijende bubbel in tact blijven.

Maar duidelijk was dat deze ballon ooit onvermijdelijk leeg zou lopen en de wereld in een financiële crisis zou storten. En dat gebeurde in de zomer van 2007, door de ineenstorting van de Amerikaanse huizenmarkt. Om aan de ijzeren wet van de groeidwang te voldoen werden door Amerikaanse banken ook op grote schaal potentiële huizenkopers verleid via lage instaprente hypotheken af te sluiten, waaronder ook de zogenaamde subprime hypotheken. Dat zijn hypotheken waarbij de aflossing risicovol is omdat ze bestemd zijn voor mensen bij wie weinig zekerheid bestond of hun inkomen groot genoeg was voor die aflossing. Voor spreiding van de risico’s werden delen van deze hypotheekproducten geëxporteerd naar banken over heel de wereld, bij wie deze riskante hypotheekproducten meer dan welkom waren, onderworpen als ook zíj waren aan de groeidwang. Dat ging goed totdat de rente van deze subprime hypotheken fors ging stijgen en de aflossingen in gevaar kwamen. Net zoals we eerder zagen dat de koopkracht te gering is om de steeds stijgende productie van goederen als gevolg van de groeidwang te absorberen, zo was de koopkracht van veel hypotheeknemers te gering om te voldoen aan de steeds stijgende financiële productie ten gevolge van de groeidwang. Het resultaat was de onvermijdelijke afwaardering van die risicovolle hypotheekproducten en een grote vertrouwenscrisis in de financiële wereld. Banken wilden elkaar vrijwel geen geld meer lenen en nationale overheden en centrale banken waren gedwongen omvallende of ook bijna omvallende banken te redden met miljardenleningen. De huidige financiële crisis was een feit.

Crisis in de financiële sfeer

De grootste financiële crisis sinds de jaren dertig van vorige eeuw werd niet veroorzaakt door exhibitionistische bonussen. Zij spelen wel mee, maar dan op het tweede plan. De fundamentele oorzaak, die door bijna niemand en toch zeker niet door marktfundamentalistische elites wordt gezien of vanuit welbegrepen eigenbelang wijselijk wordt verzwegen, is de onvermijdelijke groeidwang in het kapitalisme, overeenkomstig de ijzeren kapitalistische wet: groeien of van de markt verdwijnen. Nadat omvallende banken zijn gered door de miljarden dollars en euro’s van het volk, gaat die groeidwang gewoon door en vindt ongetwijfeld wederom zijn weg in bankpraktijken die het kapitalisme weer voeren naar de volgende, in hevigheid toenemende, financiële crisis. Maar dit zal de bankiers een zorg zijn, als zij ten onder gaan aan de groeidwang en de onderling moordende concurrentie, is daar toch altijd nog de reddende hand van de samenleving! Alle risico’s die bankiers nemen zijn hierop gegrond.

De volgende aflevering: uitgangspunt

take down
the paywall
steun ons nu!