Aan alle rectoren, algemeen directeurs, financieringsinstellingen en de bevoegde overheden,

De coronapandemie, en de maatregelen die genomen worden om die pandemie te stoppen, hebben een sterke impact op onze levens. Ook het Belgische hoger onderwijs wordt zwaar getroffen, al was dat misschien niet altijd zichtbaar doordat het hoger onderwijs haar activiteiten heeft voortgezet. De impact van de coronacrisis was evenwel voelbaar op de campussen van universiteiten en hogescholen, en dat zal ook in de nabije toekomst zo blijven. De schijnbare ‘business-as-usual’, online en via telewerken, verbergt de onzichtbare crisis die zich momenteel voltrekt in het hoger onderwijs.

Alle onderzoekslabo’s, uitgezonderd die die werken aan COVID-19, moesten hun activiteiten stopzetten en veldwerk werd onmogelijk. Ook bibliotheken en archieven, die een centrale rol spelen in onderzoek en onderwijs, werden gesloten. Los van onze positie als studenten, technisch en ondersteunend personeel, docenten, of onderzoekers, hebben velen van ons het moeilijk.

Van financiële onzekerheid tot een toegenomen werkdruk, onzekere huisvesting, onverwachte zorg voor kinderen en familieleden, geestelijke gezondheidsproblemen, ziekte, afzondering van familie en vrienden, of het afscheid van geliefden: we worden allemaal getroffen door (een combinatie) van die problemen. Hun impact is disproportioneel groter voor jonge onderzoekers met kortetermijncontracten en voor de meest kwetsbare studenten en werknemers.

Onze hogere onderwijsinstellingen zijn niet blind gebleven voor de effecten van de COVID-19 pandemie op het leven van personeel en studenten. Ze hebben berichten van dankbaarheid en steun uitgestuurd voor ieders toewijding, weerbaarheid en vlotte aanpassing aan de situatie. Tegelijk hebben alle universiteiten ervoor gekozen om hun activiteiten toch te laten doorgaan, en zo maximaal mogelijk te blijven functioneren door massaal over te schakelen op telewerk en zelfstudie. Daardoor werden personeel en studenten als het ware gedwongen weerbaar en flexibel te zijn.

We waarderen dat universiteiten in hun discours steeds meer nadruk leggen op zelfzorg en mentale gezondheid, ook dat sommige universiteiten suggereren om ‘mild’ en ‘toegeeflijk’ te zijn, en ‘niet-essentiële taken’ uit te stellen. Toch merken we op dat dit extra druk legt op individuele personeelsleden, onderzoekers en studenten wanneer maatregelen om die ‘mildheid’ te ondersteunen, achterwege blijven. Dit leidt niet alleen tot ad-hoc beslissingen, maar miskent ook de verschillen in machtspositie van waaruit we studeren en werken.

Al van voor corona werden academia gekenmerkt door heel wat intersectionele ongelijkheden (betaald versus on(der)betaald of zelfs uitbesteed werk, full-time versus part-time, racisme zorgtaken of niet, vaste versus tijdelijke contracten, recht op internationale mobiliteit of niet, etc.). De huidige pandemie versterkt die structurele ongelijkheden verbonden aan gender, achtergrond, klasse, handicap, heteronormatieve en koloniale structuren, en betekent een stap terug voor gelijkheid. Bovendien leidt crisismanagement soms tot top-down-beslissingen die elk democratisch beslissingsproces over de toekomst van het Belgische hoger onderwijs op korte en lange termijn ondermijnen.

Bij deze open brief voegen we een overzicht van de effecten van de coronapandemie op verschillende groepen binnen de universiteit, en de specifieke noden daaraan verbonden. We vragen overheden, universiteiten en financieringsinstellingen om deze bezorgdheden aan te pakken en actie te ondernemen om zo de druk op de korte en lange termijn weg te nemen. Deze noden kunnen als volgt worden samengevat:

1. Op korte termijn hebben we bijkomende financiële middelen nodig. Nu onze overheden en de Europese Commissie financieringsprogramma’s opzetten om de economie te redden, mag het hoger onderwijs niet vergeten worden. Verlenging van kortetermijncontracten, vooral voor de minder geprivilegieerden onder ons, moeten onmiddellijk voorzien worden. Financiële ondersteuning, zoals vrijstelling van huur, moet mogelijk gemaakt worden voor kwetsbare studenten die hun inkomen verloren. Bijkomende middelen moeten vrijgemaakt worden om de toegenomen werkdruk in de sector op te vangen, zeker omdat die werkdruk ook voordien al erg hoog was.
   Op langere termijn moeten we de werkomstandigheden van al het personeel in onze universiteiten verbeteren, en de competitieve allocatiemodellen waarop de toekenning van academische middelen gebaseerd is, heruitvinden.
2. We moeten evaluatiecriteria voor onderzoek en onderwijs veranderen. Op korte termijn moeten doctoraatsscholen, financieringsinstellingen en universiteiten rekening houden met de uitzonderlijke omstandigheden waarin we nu werken en studeren. Ze moeten deadlines uitstellen en de verstoring door de pandemie expliciet erkennen in evaluatieprocessen. Op langere termijn moeten evaluatie-, promotie- en wervingsprocedures meer ruimte bieden en waarde hechten aan de tijd die nodig is voor reproductieve en zorgarbeid.
3. Mentale gezondheid en werkdruk: op korte termijn moeten universiteiten de zorg voor ieders mentale gezondheid opnemen, en zowel voor studenten als personeel de verwachtingen en interne deadlines aanpassen. Op lange termijn moeten overheden en universiteiten de ernstige mentale gezondheidsproblemen in de academische wereld serieus nemen, en actie ondernemen om de oorzaken ervan aan te pakken (structurele werkdruk, meer ondersteuning, minder competitie en prestatiedruk, etc.)
4. Overheden, universiteiten en financieringsinstellingen moeten snel een debat opstarten om hun acties te coördineren en collectieve maatregelen te implementeren om de gevolgen van deze crisis op te vangen. Die dialoog zou ook binnen elke universiteit moeten plaatsvinden, waarbij alle democratische platformen en representaties betrokken worden om top-down-beslissingen te vermijden. Dit moet ervoor zorgen dat alle personeelsleden en studenten voldoende en actief ondersteund worden door hun instituten en dat relevante informatie op een centrale plek toegankelijk is. Ook op de lange termijn en na de coronacrisis kan dergelijke coördinatie heel wat voordelen opleveren.

Een crisis zoals de pandemie die we nu meemaken stelt ons niet alleen voor heel wat uitdagingen, maar biedt ook kansen. In plaats van lukraak beslissingen te nemen, hebben we nu een kans om een breed debat te voeren over wat hoger onderwijs is, wat we vinden dat het zou moeten zijn, en hoe we dat doel kunnen bereiken. Hoe zou een universiteit eruitzien die onderwijs en onderzoek als essentiële publieke diensten beschouwt? Hoe kunnen we ons een hogere onderwijsinstelling voorstellen waar reproductieve arbeid en zorgtaken niet alleen gecombineerd kunnen worden met academisch werk, maar ook gewaardeerd worden? Hoe kunnen we structurele ongelijkheden verminderen, in de maatschappij en op de universiteitscampus?

We moeten collectief betere toekomstbeelden bedenken en ijveren voor de universiteit die we willen: een universiteit die zich inzet voor het onderwijs van studenten, zich schaart achter kwaliteitsvol onderzoek, waardige arbeidsomstandigheden nastreeft, een voedingsbodem vormt voor een florerende campusgemeenschap, en democratisch overleg ter harte neemt.

Via deze link kan je het volledige manifest vinden waarin in detail het effect van de coronapandemie op verschillende categorieën mensen binnen het hoger onderwijs wordt uitgelicht.

Je kan onze eisen kracht bijzetten door deze petitie te ondertekenen.