Herinner u herfst 2008: een wereldwijde financiële crisis deed banken wankelen en de mondiale economie kraken in haar voegen. Daarop staken landen zich in diepe schulden om het financieel systeem overeind te houden. Drie jaar later blijft de economische situatie precair en de beursspeculant aan zet.

Ondertussen krijgen democratisch verkozen regeringen geen greep op het systeem. Private ratingbureaus in de Verenigde Staten hebben meer impact op de financiële situatie van een Europees land dan de eigen regering of parlement.

We dreigen dubbel te verliezen

Er is dan ook terecht harde kritiek op het financieel systeem. Het is onaanvaardbaar dat speculanten beslissen over de welvaart van landen en hun bevolking. We hebben nood aan een alternatief financieel stelsel.

Hierbij houdt het echter niet op. Door de crisis dreigen we dubbel te verliezen: de focus op het irrationeel gedrag van de beurs vermindert de aandacht voor de ecologische crisis. En daardoor wordt het minder evident ook op dit vlak te pleiten voor een systeemverandering. Nochtans loopt de economie evenzeer tegen zijn energiegrenzen aan.

De lekken in het boorplatform in de Noordzee vorige maand tonen dat risicoloze oliewinning niet bestaat. Dit voorval haalt niet meteen de voorpagina, maar het is wel de zwaarste vervuiling in Britse wateren in tien jaar tijd.

Maar het kan nog veel erger. Nu dat de vlot toegankelijke reserves uitgeput raken, is er een wereldwijde wedloop naar de zogenaamde niet-conventionele olie- en gasreserves. Niet toevallig gaf de Vlaamse regering enkele maanden geleden een multinational de toelating om in de ondergrond van de Kempen niet-conventionele gaswinning voor te bereiden. Deze nieuwe vormen van ontginning veroorzaken echter diverse vormen van milieuvervuiling. Om deze onconventionele energiebronnen aan te boren, worden bodems afgegraven, waterreserves geplunderd en ondergronden verwoest. Het is pijnlijk dat het ene grote Nationaal Park dat Vlaanderen rijk is in gevaar wordt gebracht door onconventionele gaswinning die zal leiden tot onherstelbare verstoring van de waterhuishouding.

Wereldwijde ratrace naar olie en gas

Maar Vlaanderen is slechts de top van de ijsberg. Zonder al te veel media-aandacht is er wereldwijd een ratrace bezig op vlak van onconventionele olie- en gaswinning. Alles wijst er op dat ondanks de vele milieuconferenties en hun ronkende verklaringen, we door onze energiehonger de ecologische ramp alleen maar versneld gaan realiseren. Daarbij zullen we de uitstoot van broeikasgassen niet kunnen terugdringen en de aarde waarop we leven (bodem, water, ecosysteem, ondergrond, …) de finale klap geven…

“De kans is veel groter op nieuwe ecologische killing fields”

… tenzij we alsnog onze energieverslaving een halt toeroepen en durven denken in termen van systeemverandering, een heuse transitie op alle maatschappelijke vlakken van de samenleving bewerkstelligen. Maar tot dat moment aanbreekt, is de kans dus veel groter op nieuwe ecologische killing fields. Overdreven retoriek? Hoog tijd om de nieuwe ontwikkelingen in een nuchtere analyse op een rij te zetten.

Het vertrekpunt van de analyse is een feitelijk gegeven: de makkelijk bereikbare olie- en gasvoorraden geraken uitgeput terwijl wereldwijd de vraag naar energie toeneemt. Niet toevallig heeft China ondertussen de Verenigde Staten voorbij gestoken als grootste energieverbruiker.

Om het wereldsysteem draaiende te houden, zoekt men eerder zijn heil in de niet-conventionele energiebronnen dan maximaal in te zetten op hernieuwbare energiebronnen. Er zijn vier categorieën van niet-conventionele gas- en oliewinning, en alle vier voorspellen ze weinig goeds.

Deepwater

Ten eerste is er de oliewinning in steeds maar diepere delen van de zee. De ramp met de Deepwater Horizon in de Golf van Mexico -de grootste olieramp in de geschiedenis van de VS- leert wat de risico’s zijn met deze vorm van exploitatie. Als er iets misloopt, is het euvel zeer moeilijk te bestrijden, ontsnappen er onvoorstelbare hoeveelheden olie die het diepzee ecosysteem zwaar beschadigen.

Noordpool

Een tweede categorie waar de olieconcerns ‘toekomst’ in zien, is olie- en gaswinning op de Noordpool. Met het smelten van de ijskap komt deze ‘Arctische’ oliewinning op rendabele wijze op het vizier, maar opnieuw hebben we hier te maken met zeer kwetsbare en unieke ecosystemen. De kans is echter zeer groot dat de Noordpool een slagveld wordt waarbij Rusland, Noorwegen, Canada en de Verenigde Staten strijden om de toegang tot olie, gas en mineralen.

Teerzanden

Een derde en tot op heden meest uitgevoerde vorm is de winning van olie uit teerzanden. Vooral de staat Alberta in Canada is hiervoor berucht. Reusachtige woudgebieden worden volledig afgegraven en laten een woestijnlandschap achter. De energie die nodig is om olie uit de teerzanden te halen, is zo immens dat men ongeveer de helft van de energievoorraad die je uit de grond haalt moet verbruiken tijdens het opwerkingsproces. Met een gelijkaardige reusachtige uitstoot van broeikasgassen. Dat olieconcerns hier brood in zien, bewijzen de plannen om een reusachtige pijpleiding aan te leggen die de Canadese teerzandvelden verbindt met raffinaderijen rond de Golf van Mexico.

Zoals de DeWereldMorgen.be (31/8) berichtte, is het protest tegen de omstreden oliepijpleiding uitgegroeid tot de grootste milieuactie van deze generatie. Al meer dan vijfhonderd demonstranten werden gearresteerd, onder hen de bekende milieuactivist Bill McKibben en de vooraanstaande NASA-klimatoloog James Hansen. Dat ook dergelijke wetenschappers overgaan tot burgerlijke ongehoorzaamheid, bewijst dat het vijf na twaalf is op vlak van energie- en klimaatbeleid.

Hansen stuurde dan ook begin juni al een nieuwsbrief rond met als titel ‘Silence is deadly’. Hierin maakt hij duidelijk dat als we doorgaan met de ontginning van teerzanden, het totaal ongeloofwaardig wordt om het klimaat te stabiliseren en rampzalige klimaatwijzigingen te vermijden.

Niet-conventionele gaswinning

Last but not least is er nu dus de hype van de niet-conventionele gaswinning in ondergrondse steen- of steenkoollagen. Meestal gebeurt deze winning door fracking: met een mengsel van water, zand en toxische chemicaliën wordt de ondergrondse laag opgeblazen. Dit leidt tot tal van ernstige en dikwijls onherstelbare milieuschade zoals ook Djamila Timmermans toelicht in het net verschenen Oikosnummer 58.

Het gaat onder meer over het wegsijpelen van hoger gelegen waterreserves zodat er massieve verdroging optreedt in de bovengrond tot het vergiftigen van lager gelegen waterbassins die drinkwaterwinningsgebieden voeden. Want naast de ingespoten toxische chemicaliën maakt heel het proces op zich ook giftige stoffen los die in de bodem aanwezig zijn.

Ook tot de mogelijkheden behoren kleine aardbevingen. En wat dacht u van ondergrondse en onblusbare branden zoals er al een heeft gewoed in het Amerikaanse Wyoming? Voor wie het graag in beeld ziet, is er de sprekende documentaire Gasland.

Ratingbureau nodig voor de aarde, de drager van ons economisch systeem

Als al deze ontwikkelingen zich ten volle doorzetten, zal de natuurdegradatie van de twintigste eeuw klein bier zijn tegen wat te wachten staat. Jammer genoeg krijgen we, in tegenstelling tot het beursnieuws, hier geen dagelijkse berichtgeving over in de media. Er zijn geen internationale ratingbureaus die de status van de natuur in elk land beoordelen. Nochtans is de aarde de drager van ons economisch systeem – en moet ze ook de impact er van verdragen.

Een afdoend antwoord op de financieel-economische crisis zal dan ook de ecologische dimensie integraal moeten behandelen, willen we niet van de regen in de drop geraken. Vlaanderen geeft hier opnieuw niet het goede voorbeeld, door niet-conventionele gaswinning te verkopen als ‘groene energie’ en ondertussen kansen te laten liggen op vlak van hernieuwbare energiebronnen.

Dirk Holemans

Dirk Holemans is coördinator denktank Oikos.