De weg naar een rechtvaardiger politiek en economisch bestel is evenwel nog lang. De volksrevolutie kan voor grote veranderingen zorgen in de regio. De grootste uitdaging voor de opstandelingen is er voor zorgen dat hun vrijheid niet opnieuw gekaapt wordt door binnen- en buitenlandse krachten die nu achter de schermen heel actief zijn.
Als middenveldorganisaties juichen we het sociaal protest toe. We steunen de verzuchtingen van de bevolking naar een eerlijker systeem, waar basisrechten zoals een menswaardig loon en pers- en betogingsvrijheid niet langer een rariteit zijn, maar politiek kunnen afgedwongen worden. Het is bemoedigdend dat de gelatenheid heeft plaatsgemaakt voor een ongeziene golf van oppositie. Plots lijkt de vrijheid waar gewone mensen zo lang naar snakten, niet meer onbereikbaar. Meer nog, ze willen hier en nu verandering. Zo werd Moebaraks aankondiging dat hij in september wil aftreden en zijn zoon niet naar voor zal schuiven als presidentskandidaat, weggehoond.
Dat er verandering komt is zeker, maar de kans bestaat dat die nog geen nieuwe lente in de regio inluidt. De eerste gigantische politieke uitdaging is de vreedzame overgang naar een democratisch bestuur en de herdefiniëring van het politieke bestel, dat niet door het leger maar door burgers wordt geleid. Er is geen verenigde oppositie en dat maakt de overgang er zeker niet gemakkelijk op.
Het is koffiedik kijken hoe het post-Moebarak tijdperk eruit zal zien. Maar dit is niet enkel een revolutie tegen de eigen dictatuur, het is ook een onomwonden signaal naar het Westen dat mede verantwoordelijk is voor de politieke impasse en te lang de verkeerde machtshebbers in de regio steunde. In de toekomst zullen de relaties met de Verenigde Staten en Israël wellicht anders verlopen. Veel betogers tonen zich erg kritisch over Moebaraks beleid tegenover Israël en pleiten voor een nieuwe koers. Wat betekent dit? In Israël bestaat de vrees dat het Camp David-vredesakkoord van 1979 op losse schroeven zou worden gezet. Ook al beschouwen veel Israëlische beleidsmakers de vrede met Egypte als een ‘koude vrede’, toch is de politieke en economische band heel sterk. Na vier Arabisch-Israëlische oorlogen neutraliseerde het vredesakkoord ook het grootste leger in de regio en garandeerde het één veilige grens, in het zuiden van Israël. De VS beloonden Egypte ook ruimschoots voor zijn vredesdividend met financiële en militaire steun.
Dit verklaart waarom de VS niet erg enthousiast reageren op de protestgolf. Hoewel ze Moebarak een duidelijk signaal gaven dat ze het geweld niet tolereerden, was de steun aan de betogers oorspronkelijk aarzelend. Uiteindelijk erkende president Obama dat er verandering moet komen, maar Moebarak daadwerkelijk dwingen op te stappen, zou een brug te ver zijn. Net zoals de Europese lidstaten, vinden de VS het perspectief van een post-Moebarak tijdperk verwarrend. Ze hoeden zich er voor dat de omwenteling geen vijandig gezinde politieke krachten aan de macht brengt die de Amerikaanse belangen en die van Israël, hun belangrijkste bondgenoot in de regio, zouden schaden.
De democratiseringsbeweging zal dus heel alert moeten zijn voor de enigszins verborgen agenda van de VS en de Europese Unie. Het Westen bewijst weliswaar lippendienst aan haar verzuchtingen, maar zal, zoals dat altijd gaat in de internationale politiek, eigen politieke en economische belangen nastreven die niet altijd even nobel zijn. De opstand voor meer democratie zal dus erg moeten opletten dat de grootmachtende democratiseringsgolf niet naar hun hand proberen te zetten.
De jarenlange steun van de VS aan de dictatoriale regimes in het Midden-Oosten en hun positie ten aanzien van Israël, maakt dat de VS sowieso geen goede reputatie hebben bij de bevolking. Hun publieke steun aan deze of gene oplossing zal in de straat contraproductief werken. Maar misschien kan de Arabische revolutie gekoppeld aan de Amerikaanse belangenpolitiek toch onverwachts een positief neveneffect hebben. Als de door hen gesteunde autoritaire regimes één voor één wegvallen, zouden de VS zich wel eens verplicht kunnen zien om naar de gunst van de Arabische bevolking te dingen. Misschien groeit het inzicht dat het ook in het belang van de VS is dat Israël zich terugtrekt uit de bezette Palestijnse gebieden. De bezetting van de Palestijnse gebieden en de grote tolerantie daarvoor in het Westerse politieke kringen draagt immers bij tot de volkswoede in de Arabische straat.
De Europese Unie kan hierbij een rol spelen en zijn troeven gebruiken. De Unie heeft onder meer via het Euromediterraan Partnerschap eigen relaties met de verschillende landen in de regio. Europa moet dit partnerschap hervormen om daadwerkelijk politieke en economische hervormingen te steunen, maar dan hervormingen die de bevolking in de regio ten goede komen. Want de economische liberalisering die de EU samen met het IMF en de Wereldbank stimuleerde, heeft de kloof tussen rijk en arm doen toenemen. Nu er geen weg terug is en de volkswoede tot verandering zal leiden, is het momentum gekomen om een doorbraak te forceren in dossiers die de regio al veel te lang lamleggen.
Bogdan Vanden Berghe, Algemeen Secretaris 11.11.11
Brigitte Herremans, Broederlijk Delen / Pax Christi
Ludo De Brabander, vzw Vrede
Annuschka Vandewalle, Algemeen Secretaris, fos – Socialistische Solidariteit
Mario Franssen, coördinator Intal
