Op het facebookprofiel van mijn moeder zie ik door middel van haar virtuele duim omhoog de pagina “Ja, ik luister naar Joos op Radio 1” verschijnen. Ja, ik luister ook naar Joos op Radio 1 als het kan. Meestal kabbelt het programma vriendelijk verder op de achtergrond terwijl ik aan het werk ben. Ruth Joos heeft een aangename stem, een vlekkeloze uitspraak en als ik de verzamelde auteurs en acteurs mag geloven die de laatste weken over elkaar heen vielen om schande te roepen over de aankondiging dat het programma zal afgevoerd worden beschikt ze over een warme persoonlijkheid en zoveel liefde voor haar vak dat ze zelfs de boeken las die zich ter bespreking aandienden.
Als ‘Joos’ (het programma, niet de vrouw!) een hond was, dan vast een goudgele labrador. Zo eentje die altijd vrolijk blaffend en met wapperende oren de weggegooide stok netjes komt terugbrengen en die je rustig kunt vertrouwen met de kleine. Het is moeilijk om boos te worden op lieve labradors, je voelt je altijd een beetje een miserabele klootzak als je zo’n beest een uitbrander geeft.
Terwijl ‘Joos’ nog voor even gemoedelijk door de ether zweeft, werd op Klara geruisloos het cultuurprogramma ‘Babel’ afgevoerd. Als ‘Joos’ (het programma, niet de vrouw!) een labrador is, dan was ‘Babel’ een dolfijn of zo. En dan heb ik het niet over zo’n sufgetraind dier dat ter vermaak van kleine kinderen en hun grootouders in één of ander dolfinarium rond tuimelt in ruil voor een haring.
Nee, Babel was nieuwsgierig, buitelend, verfrissend, onverwacht. Babel was de schatkist op de stoffige zolder van je grootmoeder en waar je onverwacht de ene na de andere onontdekte parel kon opdiepen. Het kon al eens een kwartier of langer over opera gaan, bijvoorbeeld. En in tegenstelling tot ‘Joos’ viel er al eens een woord van gefundeerde kritiek te horen. Zo luisterde Erna Mettepenningen ooit een autorit huiswaarts op door minutenlang ongecensureerd haar gal te spuwen over de enscenering van ‘Carmen’ door de Amerikaanse regisseur Daniel Kramer.
Gloeiend van verontwaardiging en met een Gents accent dat steeds sterker leek te worden wond ze zich op over de vulgariteit ervan en hoe het hoofdpersonage werd gereduceerd tot nauwelijks meer dan goedkope hoer en hoe dat de oorspronkelijke tekst en boodschap van het personage geen recht deed. Maar het was wel goed gezongen, voegde ze er achteraf nog aan toe. Ik zat bijna te schateren achter het stuur, en ik heb thuis direct gekeken of ik nog een ticket kon kopen voor de voorstelling. Niet omdat ik de kritiek niet geloofde, maar omdat ik me beter zou gewapend gevoeld hebben tegen de eigenzinnige interpretatie van de regisseur.
In ‘Babel’ werden ook de minder aaibare kneusjes van cultuurland gedoogd. Enfin, kneusjes. Ik bedoel eigenlijk de dichters of de auteurs die minder mainstream zijn dan Bart Moeyaert bijvoorbeeld. (Niets tegen Bart Moeyaert hoor, maar soms wordt een mens een beetje moe van al die labradors). Zo mocht Annemie Tweepenninckx eens Judith Herzberg interviewen in een studio in Hilversum, terwijl Annemie in Brussel zat. De wonderen der techniek hé! Het moest gaan over de nieuwe bundel van de dichteres, ‘Klaagliedjes’. Haar interpretatie van het Bijbelboek ‘Klaagliederen’ was dat. Wie zich het moeizame interview van Joos met Nolens nog herinnert moet zeker eens het gesprek tussen Tweepenninckx en Herzberg beluisteren. Ik hoorde het, alweer toen ik van het werk naar huis reed en ik klemde mijn handen om het stuur toen. Het ging hortend en stotend, het misverstand regeerde. Toen alsnog ontdooiing en een interview dat kleurde buiten de lijntjes van de regie. Achteraf zei Annemie Tweepenninckx dat ze haar twijfels had gehad om het uit te zenden, maar ik was heel blij dat de redactie toch besloot om het te doen.
Nu is Babel vervangen door een uurtje Pompidou. Ook cultuur, daar niet van. Maar wel een uur minder lang. Vorige week hoorde ik Yves Desmet zich tijdens dat uurtje middels een voorgelezen cursiefje zijn beklag doen over de aangekondigde verdwijning van Joos. Hij besefte waarschijnlijk niet eens dat hij die uitspraak deed tijdens het tijdsslot waar tot voor enkele maanden een aantal mensen met hoorbare liefde voor hun vak een werkelijk uitstekend cultuurprogramma maakten. Moeilijk en compromisloos, en al helemaal zonder de makkelijke invulling van cursiefjes die de meningencultuur van vandaag zo nodig lijkt te hebben.
Waar Annemie Tweepenninckx is gebleven is me een raadsel. Misschien moet iemand wel eens Child Focus verwittigen en melding maken van een onrustwekkende verdwijning.
Begrijp me niet verkeerd, het is jammer dat Joos op het kapblok komt te liggen. Auteurs, acteurs, dansers, regisseurs en iedereen die van mainstreamcultuur zijn beroep heeft gemaakt zal op zoek moeten gaan naar een andere manier om zijn boek, film, bundel of voorstelling te pitchen. Bij Joos kan dat nog even, het is een programma op een grote zender dat door nogal wat mensen beluisterd wordt. Langs de andere kant: kunnen we ophouden met doen alsof we bij Joos terecht kunnen voor diepgaande analyses en ontdekkingen buiten de platgetreden paden? Zoals Peter Casteels op Apache al opmerkte wordt het programma voornamelijk gevuld met aankondigingen van de cultuurindustrie.
Het is een beetje tekenend voor de staat van wat we dan maar de intelligentsia van vandaag zullen noemen dat men – terecht hoor – op de achterste poten staat op het moment dat een programma als Joos dreigt afgevoerd te worden terwijl je niemand hoort over de geruisloze slachting van Babel. Uiteindelijk regeert de middenstand nog altijd het land.
