Shuarman

ShuarvrouwDe huizen van de Shuar waren groot en gericht op verdediging

Het onderzoek naar het gebruik van geweld in Zuid-Amerika bij boeren zonder staat gaat verder bij een stam, de Shuar, die in de vorige blog aan bod kwamen. Als de Shuar op oorlogsexpeditie gingen was dat in de eerste plaats tegen een zusterstam, de Achuar. Beiden spraken verwante Jivarotalen.

De Shuar (deel van de Jivaros) waren misschien de meest woeste krijgers van Zuid-Amerika. Geweld was zowel binnen de stam als tegen andere stammen endemisch. Kon het geweld in eigen rangen nog voor een deel verklaard worden door de strijd van mannen om meer vrouwen te hebben, het geweld tegen andere stammen was voornamelijk geweld om het geweld, om koppen te snellen, voor eer en prestige. Er werd ook wel eens een vrouw gevangen genomen, er werd buit meegenomen maar eer en prestige waren een belangrijk doel. Op moordtocht liepen krijgers zelf een groot risico om zelf gedood te worden. Een gezegde van de Shuar geeft de ideologie van de Shuarmannen goed weer: “Ik ben geboren om te sterven in een gevecht.“

Het geloof dat op afstand leed kon veroorzaakt worden, vendetta’s

Zoals veel mensen wereldwijd geloofden Shuar dat men iemand op afstand schade kon berokkenen, zelfs laten sterven. De Shuar geloofden dat tovenarij verantwoordelijk was voor bijna alle niet-epidemische ziekten en de doden die er uit volgden. Ze waren ervan overtuigd dat tovenaars voortdurend een individu en zijn familie aanvielen. Dat bracht wraakacties mee, meestal moord op de verondersteld schuldige tovenaar. De schuld werd vastgesteld met de hulp van hallucinogene middelen. De represailles richtten zich meestal tegen een onschuldige. Op wraak volgt meestal weerwraak, en zo ontstond een vendetta, die zeer lang kon duren. Individuen werden er soms van beschuldigd dat ze b.v. voedsel en bier vergiftigden. Ze waren meestal onschuldig maar hadden geen mogelijkheid om hun schuld of onschuld te bewijzen.

Een vendetta tussen twee families gebeurde als iemand gedood was of een vrouw ontvoerd. Het kon jaren duren voor de familie van de slachtoffers terugsloeg. De raid die tegen hun vijanden werd uitgevoerd gebeurde in het grootste geheim.

Foto’s van Shuar genomen in 1901

Iemand die zelfmoord wilde plegen, deed dat soms door het voortouw te nemen bij een aanval op de vijand. Hij zou bijvoorbeeld als eerste in het huis van de tegenstrever binnendringen. Vroeg of laat zou hij gedood worden. De meeste vrouwen die zelfmoord pleegden deden dit door zich op te hangen aan de centrale balk van hun huis. Ze deden dit omdat hun echtgenoot hen mishandeld had of als ze op heterdaad betrapt waren bij overspel en vreesden in het voorhoofd gesneden te worden of gemanipuleerd te worden door hun woedende echtgenoot.

Een vendetta kon beëindigd worden als er na meerdere jaren een schadeloosstelling gebeurde aan de familie van de overledene. Een vendetta wordt soms ook beëindigd als beide partijen elk een man verloren hadden. (Harner, p. 197-198)

Vergeldingsrecht, beledigingen, represailles

De Shuar dachten dat het misdadig was om mensen van de eigen stam te doden of te verwonden, tenzij als represaille van een gelijkaardige daad. In dat geval werd terugslaan rechtvaardig geacht. Dit is het vergeldingsrecht of ius talionis. Volgens de normen van de Shuar moest de straf zoveel mogelijk gelijk zijn aan de begane misdaad en gericht zijn tegen de schuldige of een nabij familielid, een broer, zijn vrouw, zijn kind. Zo was de straf voor moord ook moord. “Oog om oog, tand om tand.“ Het was niet wenselijk noch eervol om vrouwen of kinderen van de stam te doden maar leden van een strafexpeditie konden wel de vrouw of het kind van de schuldige doden als ze hem niet vonden. Het werd ook aanvaard dat men een vrouw of een kind doodde als represaille voor een gelijkaardige moord. Men waakte er wel over om slechts één persoon als wraak te doden voor een gedode verwant. Dat was voor wraak binnen de stam. Als men er op uit trok om koppen te snellen bij een andere stam, b.v. bij de Achuar, dan doodde men zoveel mogelijk ‘vreemdelingen’.

Als er een redelijke tijd verliep tussen een moord die niet gewroken werd kon de schuldige partij aan de getroffen partij een geweer sturen als compensatie voor het verlies. Als deze laatste partij akkoord ging met de compensatie dan waarborgde ze dat ze niet meer op wraak uit zou zijn.

Als men geloofde dat iemand dood was door tovenarij dan bestond de wraak erin om bij de tegenpartij ook iemand te doden door tovenarij. Als men er van overtuigd was dat daarna een moord op afstand nog eens gebeurde, dan sloeg men terug door bij de tegenpartij iemand te vermoorden.

Moord door vergif was bijna altijd de zaak van vrouwen want zij waren de enigen die voedsel en bier bereidden. Als een familie dacht dat een van hun mannen vermoord was door vergif door een vrouw dan vond men dat de dood van die vrouw geen voldoende compensatie was voor de dood van de man. De normale wraak in dit geval was het vergiftigen van de broer van de schuldige vrouw. Het gebeurde dat men jaren wachtte vooraleer men de schuldig geachte vrouw op een feest vergiftigde.

Oorlog en koppen snellen

Oorlog was volgens de Shuar niet altijd een kwestie van een wraak maar ook voor het koppen snellen van zoveel mogelijk mensen van een andere stam, meestal de Achuar. Een tweede objectief van de oorlog was het vangen van vrouwen. Michael Harner stelde geen enkel geval vast van een oorlog omwille van territoriale redenen.

Voor de aanval zond men spionnen naar het gebied van de Achuar en koos men de meest kwetsbare huizen uit. Daarna rekruteerde men krijgers. Het kwam meer dan eens voor dat krijgers onderling vijanden waren geweest, die zich voor de expeditie toch verenigden, maar ook dan waren moordpogingen binnen de groep niet uitgesloten. De vrouwen maakten de proviand voor onderweg. De aanval richtte zich tegen een of twee slecht verdedigde huizen. Men stak vaak het dak in brand om de inwoners te verplichten naar buiten de vluchten waarna ze vermoord werden. Men nam alle hoofden mee zonder onderscheid van leeftijd of geslacht. Een krijger kon proberen een vrouw of een meisje mee te nemen om er een bijkomende echtgenote van te maken. Meestal lukte dat niet want een van zijn gezellen doodde haar onderweg om haar hoofd mee te nemen.

Het veroveren van de hoofden was het hoofddoel van een expeditie maar de aanvallers plunderden de huizen van hun slachtoffers en namen alles van waarde mee zoals blaaspijpen, vergif voor pijlen, glasparels, machetes, ijzeren bijlen, versieringen met pluimen en jachthonden. (Harner, p. 200-204)

Tsantsa

Op de terugweg begonnen de koppensnellers al met het reduceren van de hoofden waarvan ze enkel de huid en het hoofdhaar bewaarden. Ze sneden de huid van de doden los met inbegrip van het bovenste deel van de borst, van de schouders en van de rug. Men kookte de huid gedurende anderhalf uur in water. De huid werd zo gereduceerd tot de helft. Dan draaide men hem binnenste buiten en schraapte resten van vlees weg. De volgende stap was dat men vijf of zes stenen met een diameter van ongeveer 5 cm verwarmde en de hete stenen in de ‘zak’ die de huid nu was inbracht. Men rolde de stenen dan in de huidzak rond. Alle bewerkingen samen duurden ongeveer zes dagen. Het ‘hoofd’ werd zo herleid tot de grootte van een mannenvuist. Het was nu een tsantsa. Bij de terugkeer in het dorp werden de koppensnellers uitbundig onthaald en volgde een feest waarbij de tsantsa ’s door de moordenaars om de hals gehangen en gedragen werden. Het feest duurde vijf dagen. Verwanten en vrienden, b.v. 125 à 130 mensen, werden uitgenodigd. De rituele en bovennatuurlijke aspecten van het feest beletten dronken mannen om oude rekeningen te regelen of nieuwe conflicten in gang te zetten door met een andere vrouw te flirten. De Shuar geloven dat een onderbreking van het ritueel de wraakziel (muisak) van een tsantsa de gelegenheid zou kunnen geven om te ontsnappen en zijn moordenaar te laten vechten en doden. Een conflict uitlokken was een belediging van de gastheer. Het voornaamste doel van het feest voor de nieuwe tsantsa’s was dat de macht van een muisak die in een tsantsa huisde gebruikt werd om de kracht van de vrouwen van de gastheer te vergroten. Ruziemakers, waaronder ook vrouwen, worden daarom uit elkaar gehaald.

Het vermijden van onderlinge conflicten maakte van een feest voor tsantsa een van de hoogtepunten van het sociale leven van de Shuar. Het was de viering van de overwinning op de vijanden en het verliep relatief vreedzaam. (Harner, p. 205-212)

Dr. Marc Vermeersch   –  marc.vermeersch@gmail.com

De auteur geeft lezingen, waar van één over ‘De oorsprong van geweld’. Gratis voor studenten, mits minimum 30 aanwezigen.

Bron: Michael J. Harner, Les Jivaros. Payot.
Oorspronkelijk: The Jivaros, 1972.

Voetnoten lezen en tegelijk het project over de ‘geschiedenis van de mens’ steunen? Koop deze boeken:
Marc Vermeersch. De geschiedenis van de mens. Deel I. Jagers en verzamelaars.
– Boek 1, van Pan tot Homo sapiens. (2de uitgebreide druk 2014). 35€
– Boek 2, de maatschappij van -jagers en verzamelaars. (2de uitgebreide druk 2014) 35€. In dit boek wordt de maatschappij van de Australische en Tasmaanse Aboriginals besproken tussen p. 12 en p. 100.
Marc Vermeersch. De geschiedenis van de mens. Deel II. Landbouwers en veetelers. – Boek 3, Het ontstaan van landbouw en veeteelt in Zuidwest-Azie en de verspreiding er van naar Europa, West-Azie en Afrika. 35€
– Boek 4. Het ontstaan van landbouw en veeteelt in China, Nieuw-Guinea en Amerika. 35€. Wordt verwacht in 2017.
Ik plaats de tekst in het publiek domein. Dat wil zeggen hij mag onveranderd gekopieerd en verspreid worden. Geplaatst op sites, gedrukt in een blad enz.
Als je één van deze mogelijkheden gebruikt: geef mij een seintje, ik blijf graag op de hoogte.
Ik kan de tekst ook mailen in Word-formaat. Mail mij daarvoor.

Korte Geschiedenis van geweld

Deel 1: Geweld bij chimpansees, bonobo’s en de mens 
Deel 2: Het moordinstinct
Deel 3: in de prehistorie
Deel 4: het neolithicum
Deel 5: bij de Australische Aboriginals
Deel 6: Geweld in de eskimomaatschappij
Deel 7: Geweld bij de Irokezen
Deel 8: Slaven bij jagers en verzamelaars