Het establishment – met name de politiek en de media – verweert zich tegen die aantijgingen in een haast pavloviaanse reflex, met termen als ‘slachtofferrol’ en kordate verwijzingen naar de ‘eigen verantwoordelijkheid’. Helaas klinken deze stemmen niet langer enkel vanuit het establishment maar ook vanuit de hoek van minderheden zelf. Vaak zijn het de succesverhalen die wel afstudeerden met een hoge diploma en/of een mooie baan hebben; die zichzelf als bewijs zien dat glippen doorheen de mazen van discriminatie en uitsluiting niet onmogelijk is.
Deze obstakels overwinnen kan zeker, maar het is niet voor iedereen weggelegd, en de mensen die erin slagen zullen een groter zelfvertrouwen hebben ontwikkeld. Ze willen de rest aanmoedigen om harder te werken en de realiteit van ‘discriminatie te negeren en harder te proberen’. Soms zijn het de gewillige puppies die politieke lijsten kleuren en doorgaans uitroepen wat hen ingefluisterd wordt. Spijtig genoeg wordt door deze stemmen, bewust of onbewust – want zeker niet iedereen is van slechte wil – het klassieke, liberale verhaal van individualisme en zelfredzaamheid gepromoot.
Hun slagen mag dan wel als een uitzonderlijke prestatie gezien worden, maar het zijn uitzonderingen die doorgaans de regel bevestigen. De kwalijke gevolgen ervan zijn dat men onder andere de overheid buiten schot houdt en vrijstelt van de taak actie te ondernemen. Discriminatie moet, zo lijkt het, niet prioritair aangepakt worden, het hervormen van onderwijs is geen prioriteit, en de mislukking van de doelstelling een harmonieuze samenleving te bereiken is, zo heet het, niet het gevolg van een slecht beleid.
De huidige realiteit van gebrekkige socio-economische integratie wordt dan maar primair toegeschreven aan individuele tekortkomingen die te herleiden zijn tot een slechte attitude, luiheid, gebrek aan ambitie, ja, zelfs aan een cultuur die belemmerend en onderdrukkend werkt. Er wordt ons individualisme aangepraat, terwijl we net op basis van collectieve of culturele kenmerken uitgesloten worden van segmenten binnen de maatschappij. In een tijd van ontzuiling en een kille realiteit van schrijnende armoedecijfers worden we tot zelfredzaamheid opgeroepen. Wie zich hiertegen verzet en om een structurele aanpak van onrecht en discriminatie vraagt, wordt gelabeld als een pleiter van het slachtofferschap.
Uiteraard staat dat haaks op een jarenlange ervaring met emanciperend beleid tegenover andere groepen, zoals arbeiders, vrouwen en holebi’s. Zonder gericht beleid tijdens de jaren 1960 zouden bijvoorbeeld kinderen van arbeiders nooit zijn doorgestroomd via het hoger onderwijs. Er zijn tal van voorbeelden die mijn standpunt staven.
Het punt dat ik hier wil maken, is dat de huidige situatie de rechtstaat uitholt. Wanneer iemand het slachtoffer wordt van een misdrijf of misdaad, heeft hij of zij toegang tot de rechtstaat om zijn rechten te beschermen en te waarborgen. Iemand die bijvoorbeeld het slachtoffer is van een handtasdiefstal kan doorgaans terugvallen op politie of gerecht om zijn of haar bezittingen te recupereren, de dader bestraft te zien en het verwerkingsproces van die traumatische ervaring te vergemakkelijken en te versnellen.
Op het ogenblik van de misdrijf of misdaad is die persoon een slachtoffer. Dat is geen zelfgekozen rol, maar een objectieve vaststelling van een situatie die je op een gegeven moment overkomt. Die rol is een fragment van een veelzijdige identiteit, en je kan de identiteit van de betrokken persoon niet vernauwen tot louter dat ene gegeven. Het ‘slachtoffer’ kan daarnaast een actieve burger zijn, actief in verenigingen of partijen, student, arbeider of werkloos, hetero of homo, kunstenaar of sporter zijn, enzovoort.
Het is van enorm belang dat dat misdrijf au sérieux genomen wordt, en dat alles in het werk gesteld wordt om de onrechtvaardige situatie weer recht te trekken. Zo wordt het geloof in de rechtsstaat behouden en kan de staat claimen dat hij al zijn burgers gelijk behandelt – gelijkheid van de burgers is immers één van de fundamenten van de rechtsstaat. Het slachtoffer wordt niet gevraagd zijn of haar eigen goed te recupereren, of om het recht in eigen handen te nemen. Daar dient de staat immers voor.
De situatie tussen minderheden enerzijds, en de politiek en justitie anderzijds, is al lang genoeg scheefgetrokken geweest. Het is een gespannen situatie die zal zorgen voor meer en meer problemen, onrust en geweld in de toekomst. Als Europa uit de Arabische lente één les moet trekken, dan is dat dat meer democratie en niet minder de oplossing zal zijn. Hier, en overal.
Mohamed Ben Haddou
Mohamed Ben Haddou is militant bij de AEL (Arabisch-Europese Liga).
