Voor zover bekend, vindt hongerstaking haar oorsprong in het voorchristelijke Ierland. Door te vasten wilden mensen toen vooral de machthebbers in verlegenheid brengen zodat ze hun verantwoordelijkheid opnamen en naar een oplossing zochten.

Doordat de hedendaagse autoriteiten geen besef van eer hebben en ongevoelig zijn voor een slechte reputatie, zijn de hongerstakers nu bereid om te sterven. “Misschien zullen ze dan gewetensbezwaren hebben”, hoopt een van de hongerstakers aan de poorten van het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen (UNHCR) in de Turkse hoofdstad Ankara.

Sinds dinsdag 14 augustus zijn vier Iraanse Koerden voor de gesloten deuren van het UNHCR-kantoor in Ankara in hongerstaking om hun rechten af te dwingen. Als reactie stuurde het UNHCR de Turkse politie af op de activisten. “Wie tot morgen actie voert, riskeert arrestatie en deportatie naar Iran”, klonk het.

Hoe op een menselijk wijze onmenselijk handelen?

Het jaar 2012 begon met een reeks hongerstakingen. De eerste protestactie vond plaats dicht bij huis, aan de Vrije Universiteit Brussel. In het ‘kloppend’ hart van Europa begonnen 23 asielzoekers vanaf de eerste week van januari met een hongerstaking. Ze protesteerden daarmee tegen hun mogelijke uitwijzing door België.

Na een uitputtingsslag die 102 dagen duurde, gaven de protesterende asielzoekers de strijd, zonder enig resultaat op, omdat hun hongerstaking te gevaarlijk werd. Staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Maggie De Block (Open VLD), reageerde sarcastisch genoeg opgelucht omdat de actievoerders niet tot sterven toe volhielden.

Zij voegde er meteen aan toe: “Ik heb er op geen enkel ogenblik aan gedacht die mensen alsnog toe te laten”. Ze was bereid om ze de tijd te geven om fysiek te herstellen alvorens hen het land uit te zetten. Het doet denken aan het verhaal van Hans en Grietje die door de boosaardige heks vetgemest werden om dan opgegeten te worden.

Wat verder van huis, in de gevangenissen van Israël en Turkije, twee landen hier als democratieën gezien worden, verhongerden honderden politieke gevangenen (in Israël Palestijnse gevangenen en in Turkije de Koerden). Ze protesteerden daarmee tegen hun schendingen van de rechten die ze als gevangenen hebben.

Europese Unie

In april 2012, in Straatsburg, een ander ‘kloppend’ hart van Europa, beëindigden Koerdische hongerstakers naar eigen zeggen met succes hun 52-daagse protestactie. Deze actie begon op 20 januari 2012 in de Turkse gevangenissen, maar verspreidde zich snel tot aan de voordeur van de Europese instellingen in Straatsburg.

De hongerstakers eisten niet alleen dat de Europese autoriteiten de mensonwaardige omstandigheden zouden onderzoeken waarin hun leider Abdullah Öcalan in de Turkse gevangenis verkeert. Maar ze drongen er op aan dat Europa zo snel mogelijk tussen de Koerden en de Turkse staat zou bemiddelen. Aan de onderhandelingstafel zou een democratische oplossing voor de Koerdische kwestie uitgewerkt worden.

De Koerdische activisten besloten hun actie met een hoopvolle boodschap: “We stellen vast dat de doelstelling van deze campagne, namelijk dat vrijheid mogelijk is dankzij verzet, of op zijn minst de bewustmaking daarover, is behaald … We geloven dat de belangrijke Europese instellingen onze eisen ernstig hebben genomen en concrete maatregelen zullen nemen”. Ondanks deze belofte heerst een absolute radiostilte.

Israël

Tegen alle verwachtingen in boekten de Palestijnse gevangenen meer succes bij de Israëlische autoriteiten, dan de Afghanen bij de Belgische en de Koerden bij de Europese. Na 77 dagen hongerstaking haalden de Palestijnse gevangenen in mei 2012 hun slag thuis: Israël verklaarde dat ze de meeste eisen van de gevangenen zal inwilligen.

Zo zouden de Palestijnse gevangenen opnieuw familiebezoek mogen ontvangen en ze zouden niet langer met eenzame opsluiting gestraft worden. Als reactie op de ontvoering van de Israëlische soldaat Gilad Shalit door Palestijnse militanten, maakte Israël vanaf 2007 een eind aan het bezoekrecht voor alle Palestijnen uit de Gazastrook.

Nog sterker is dat Israëlische autoriteiten hun belofte ten op zichte van de Palestijnen nakwamen!

“Mijn lichaam als middel tegen het onrecht”

België reageerde verdeeld toen begin dit jaar 23 Afghanen in de lokalen van de VUB in hongerstaking gingen om een verblijfsvergunning af te dwingen. Een hongerstaker naaide zelfs zijn mond dicht wegens het uitblijven van een reactie. De actie kreeg veel weerslag in de media.

Sommigen meenden dat de hongerstakers het recht niet hadden om de autoriteiten te chanteren om op deze manier hun eisen af te dwingen. “Als de autoriteiten hieraan toegeven“, klonk het, “kan iedereen via een hongerstaking zijn zin krijgen”.

Anderen meenden weer dat een dergelijke redenering het morele failliet van de maatschappij weerspiegelt. “Hoe wanhopig, maar moedig moet een mens niet zijn”, klonk het aan deze zijde, “om zichzelf te verhongeren om zijn/haar rechten bij de autoriteiten af te dwingen”.

De Koerdische Selma Irmak, een gevangen Koerdische volksvertegenwoordiger, motiveerde haar hongerstaking in de Turkse gevangenis als volgt: “Doordat ik beroofd ben van alle andere middelen om me vrij uit te drukken, is mijn lichaam het enige beschikbaar middel om mezelf nog uit te drukken … De geschiedenis van deze gevangenis in Diyarbakir dwingt ons om initiatief te nemen en een leidende rol te spelen in het verzet.”

De hamvraag is of de hongerstakers bij het UNHCR hun rechten zullen kunnen afdwingen. Of zullen ze onder de repressie van de Turkse veiligheidsdiensten, op initiatief van het UNHCR, hun actie moeten beëindigen. Indien dit het geval is, dan toont dit het failliet aan van deze VN-instelling. Misschien moet ze worden opgedoekt?

Van Baharak Bashar verscheen eind november bij EPO ‘Djenghis, democratie en vrouwen. Een Iraanse van Gent naar Caïro’. Met de steun van de Koning Boudewijnstichting in het kader van de projectoproep ‘Migratiestromen en hun impact in België en Europa’, verscheen reeds eerder op deze site een zevendelige reportage over de rampzalige toestand van de vluchtelingen in Turkije.