Het is zaterdagmiddag 25 maart. We zijn bijna bij de Belgisch-Nederlandse grens als een politieagent op de motor onze bus voorbijrijdt en de chauffeur het sein geeft dat hij moet volgen. De chauffeur roept – zoals gewoonlijk – direct om dat we onze paspoorten bij de hand moeten houden, want er komt een grenscontrole. Tenminste, dat denkt hij. Maar dit keer stopt de agent ons niet bij de eerste de beste afrit om ons, na een glimp op onze paspoorten te werpen, maximaal een kwartier later opnieuw te laten gaan. Dit keer leidt hij ons weer helemaal terug naar Antwerpen.

“In Delft zou ik straks 1 uur rust moeten hebben, voor ik weer terug moet rijden naar Brussel. Dat haal ik zo nooit”, deelt de chauffeur mee aan de voorste passagiers, nadat we al zeker 20 minuten achter de politieagent aan rijden. Meer en meer mensen in de bus beginnen zich luidop af te vragen waar we in godsnaam naartoe worden gebracht én waarvoor. De een spottend, de ander boos, een ander bezorgd.

Nog een politieagent komt naast zijn collega rijden en eenmaal terug in Antwerpen gaan zelfs de sirenes aan en wordt het verkeer gestopt om ons door te laten. “Who’s wanted”, roept de chauffeur nog lacherig door de bus. Dan komen we aan bij een groot omheind terrein. ‘Federale politie’ staat er op een bord als we de poort binnenrijden. Het is het terrein van de oude rijkswachtkazerne in Wilrijk, lees ik later in de kranten.

Daar mogen we dan – eindelijk – stoppen achter een andere touringbus, een witte met een Poolse nummerplaat. We staan in de rij voor de opening van een hangar. De chauffeur draait zijn raampje open als een agent naar hem toestapt. Die is niet onder de indruk als de chauffeur hem uitlegt dat de nu al flink opgelopen vertraging niet erg goed uitkomt. 

Van de grens terug naar Antwerpen

Een algehele controle staat ons te wachten, onthult de agent: de bus, de chauffeur, alle passagiers en al onze bagage zullen worden nagekeken. Maar we moeten wachten op onze beurt voor we de hangar in mogen rijden. “Chauffeur, mag die airco aan?”, roepen mensen van achterin de bus als we al zeker een half uur in de volle zon staan.

Maar de agent beveelt ons dat de motor uitblijft, dus geen airco. Ondertussen wordt het warmer en warmer. Steeds meer mensen hoor je steunen en zuchten. Buiten op de parkeerplaats zitten twee agenten verveeld in een camion. In hun vrachtruimte stappen om de beurt mensen – die ook van de weg zijn geplukt – binnen. Politieagenten lopen over het terrein met politiehonden. En een groep Aziatische toeristen, die waarschijnlijk in een bus voor ons zat, wordt een gebouw binnengeleid om 5 minuten later weer naar buiten te druppelen. 

Dan zijn wij aan de beurt. We mogen de hangar in: een donkere hal, met her en der enkele andere bussen en tientallen agenten. Drie van hen stappen de bus in: “Paspoortcontrole”, roepen ze. “Vanwaar deze actie?”, vraagt de chauffeur nog. “Ja na alles wat de laatste dagen gebeurt in Europa, willen ze nu extra controles”, klinkt de uitleg, waarschijnlijk doelend op de aanslag in Londen en de ‘verijdelde aanslag’ in Antwerpen.

Twee agenten beginnen de gegevens van de eerste passagiers druk over te pennen op een geel formulier geklemd aan een houten bord. “Mevrouw, u mag niet bellen”, waarschuwt een van hen als ik mijn vriend aan de telefoon wil vertellen wat er te gebeuren staat. Aan de andere kant van de lijn hoor ik nog een: “What the f*ck?!”, terwijl ik snel ophang.

De derde agent roept de reizigers één voor één – zodra hun gegevens genoteerd zijn – naar buiten. “Welke taal spreek je?”, vraagt ie als ik het trapje afstap. Daar, buiten de bus, wacht weer een andere agent me op, die dan direct weet dat ie me in het Nederlands mag vertellen dat ik moet meestappen. 

Persoonsscreening

We verplaatsen ons enkele meters voorbij de bus, waar ik naast andere passagiers op een gele lijn mag gaan staan. De agent die met mij is meegelopen plaatst zich naast zijn collega’s recht tegenover mij. Jawel, elke reiziger wordt dus begeleid door een persoonlijk toegewezen agent. Onze ‘buddies’. Ook zij hebben een houten bord in hun handen met daaraan een formulier geklemd. Daarop moeten ze noteren hoe jij de controle doorstaat. De persoonsscreening, zoals dat wordt genoemd, is officieel begonnen. 

“Euh, handen uit je zakken”, waarschuwt een agent mijn buurman. Een andere agent doet voor hoe we met onze handen gespreid langs ons lijf moeten staan. Vervolgens laat hij zijn drugshond op ons los. Direct loopt ie op één jongen af, die wordt dan ook meteen apart gezet en moet een apart traject doorlopen. Zijn persoonlijke agent vergezelt hem. De hond mag nog een aantal keer voor en achter ons langs stappen om ons verder te controleren op opvallende geuren. En ook onze bagage wordt niet overgeslagen. Maar wij komen de test door.

Dit onderdeel tenminste, want hier houdt de controle niet op. “Je mag je spullen pakken en met me meekomen”, zegt mijn ‘buddie’. Ik stap achter hem aan om enkele meters verderop, achter een zwart scherm, weer in een rij aan te sluiten. En opnieuw, wij reizigers naast elkaar, met onze persoonlijk toegewezen agenten tegenover ons. Zij babbelen vrolijk met elkaar, het is voor hen natuurlijk een normale werkdag, wij staren afwachtend voor ons uit. 

“Better to be honest“

Rechts voor ons zijn agenten druk onze paspoorten aan het scannen en kopiëren. Langzaam schuiven we richting een politiecamion waarop staat: ‘Drugs test’. Eenmaal aan de beurt wrijft een man met een strookje papier over mijn beide handpalmen en verdwijnt dan de camion in. Alles ok, laat ie weten als ie even later weer naar buiten komt. Aan mijn buurman, die er een beetje ‘ruiger’ uitziet hoor ik hem vragen: “Did you come into contact with drugs, recently?” “Euh, yeah a joint”, zegt ie aarzelend. “Somewhere this week?” “Euh, yeah yesterday”, antwoordt de jongen. “Better to be honest here, I think”, zegt ie lachend naar mij. 

Mijn agent en ik mogen dus weer door naar de volgende controlepost, weer een andere camion, dit keer met een lopende band en een röntgenapparaat om de inhoud van onze tassen te checken. In mijn handtas wordt iets onregelmatigs gezien, dus ik mag naar nog een post.

Daar start een jonge agente achter een tafel een grondig onderzoek. Elk potje crème, parfum, lippenbalsem en (ja ok, beetje gênant) haarwax draait ze open. Ik kan mijn lach niet inhouden als ik besef hoeveel ik in dat tasje gepropt heb. “Amai, daar zit toch precies veel in, zegt ook mijn persoonlijke agent die toekijkt.” Mijn agenda wordt volledig doorgebladerd, mijn notitieboekje ook en zelfs de winkelticketjes die daar weer in zitten, worden apart bekeken.

“Alles was in orde”

En ook in mijn portemonnee flipt ze elk pasje – zeker 20 in totaal – afzonderlijk over om te zien of er niet iets illegaals tussen zat. Niets, dus ik mag door naar de paspoortentafel. Daar krijg ik mijn paspoort terug, met de opmerking: “alles was in orde”. Mijn agent krabbelt een laatste notitie op het formulier en wijst me door naar de allerlaatste ruimte, de wachtruimte, waar ik mag plaatsnemen tot we weer terug de bus in mogen. 

Ik herken een deel van de medepassagiers, ook de jongen die eruit was gepikt door de drugshond zit er. We hebben de finish gehaald. Hoe overrompeld en verbaasd we ook zijn, of misschien juist daarom – ik durf te wedden dat nog niemand van ons zoiets ooit heeft meegemaakt – zitten we allemaal rustig en stil naast elkaar te wachten.

Als we eindelijk wegrijden zie ik nog een helikopter op het grasveld landen. Dat blijkt later de helikopter te zijn geweest die de touringbussen, waaronder die van ons dus, op de weg spotte. We zijn intussen drie uur verder. Het is alweer 14u30, terwijl we om 11u10 Brussel uit waren gereden. Drie kwartier geleden had ik normaal al in Rotterdam moeten aankomen. Nu komen we aan om 17u, roept de buschauffeur om. De zaterdag is voorbij. De afspraak met mijn beste vriendin die ik al maanden niet gezien heb, kan niet meer doorgaan.

Alles voor ‘de veiligheid’

Alles voor ‘de veiligheid’. “Het zorgt inderdaad voor een beetje ongemak, maar in deze tijden kijken weinigen nog op van een extra controle”, zegt minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon diezelfde dag nog tegen Het Laatste Nieuws. De actie is niet onopgemerkt gebleven bij de media, ontdek ik ’s avonds als ik de online kranten check.

Jambon blijkt zelfs in gezelschap van zijn partijvoorzitter Bart De Wever, tevens burgemeester van Antwerpen, trots een kijkje te hebben genomen om met eigen ogen te zien hoeveel ‘veiliger’ ze het land maken. Aan Het Laatste Nieuws vertelt hij dat ik me nu “als reiziger” een stuk veiliger zou voelen, want nu weet ik “dat er geen verkeerde individuen meereizen”.

Want dat was het doel: om een beeld te krijgen van het publiek dat Europa met zulke lowcostbussen doorkruist, staat uitgelegd in de kranten. Het was voor het eerst dat de Belgische politie en overheid zo’n actie op touw zetten.

“Hier of daar zal er wel nog wat te verbeteren zijn, om het toch wat sneller en efficiënter te laten gaan. Er zijn dus zeker leerpunten uit deze actie te trekken. Maar voor mij is toch wel het grootste leerpunt om hiermee verder te gaan”, verklaart Jambon tegen VTM Nieuws. “De resultaten zijn er en die zeggen we moeten nog meer doen.” 

Wat zijn die resultaten dan precies? De politie had vijf busmaatschappijen op het oog en 33 bussen in het vizier. In totaal waren daarvan uiteindelijk negen internationale lowcostbussen van de weg geplukt, oftewel 243 passagiers. Zeker honderd politiemensen, zowel federale als Antwerpse politie, waren hiervoor opgetrommeld. Daarnaast werkten ook douane en de Dienst Vreemdelingenzaken mee.

De buit

En de uiteindelijke buit: 5 mensen zonder papieren, 6 proces verbalen voor drugsbezit (zowel hard als soft), 1 proces verbaal voor wapenbezit, 1 persoon die geseind stond voor verhoor in België, 2 chauffeurs mochten niet meer achter het stuur kruipen, één omdat ie zich niet aan de rusturen had gehouden, de ander omdat ie onder invloed was van een joint en tot slot zaten er drie mensen tussen over wie Europol meer informatie wilde hebben. Is deze vangst alle gemaakte kosten werkelijk waard? Niet te vergeten alle gevolgen voor de passagiers, de chauffeurs en de busmaatschappijen, zoals de enorme vertraging, plannen en afspraken die niet door konden gaan, vervolgvervoer dat gemist werd en het vinden van nieuwe chauffeurs en bussen voor de volgende shiften die niet meer gehaald werden? 

Maar “dit is een krachtig signaal dat we het net rond het criminele en terroristische milieu in ons land nog meer sluiten”, zegt Jambon tegen Het Laatste Nieuws. Ze ‘gingen ze op zoek naar criminelen en terroristen’, staat te lezen in kranten als Het Laatste Nieuws en De Morgen. “Daarvoor heb je politieagenten, om te gaan zoeken dáár waar de criminaliteit zit, om ze daar eruit te halen”, aldus Jambon.

Want “uit het verleden weten we dat het criminele milieu gebruik maakt van deze bussen, waarmee je zonder enige identiteitscontrole en voor slechts een handvol euro’s Europa doorkruist”, gaat Jambon verder. “Drugs- en mensenhandel gebeurt langs deze weg. Inbrekersbendes brengen op deze manier hun buit naar Oost-Europa en jammer genoeg zaten er ook al terroristen op dit soort bussen. Mehdi Nemmouche die de aanslag pleegde op het Joods Museum in Brussel nam er eentje en ook Anis Amri, die met een vrachtwagen op de kerstmarkt in Berlijn inreed, deed hetzelfde om te ontkomen.”

In dat geval, om echt ‘die veiligheid’ te bereiken, zou je een totaalcontrole moeten houden. Er reizen net zo goed bendes, criminelen én terroristen per trein of per auto. Het is duidelijk dat het Jambon en De Wever gaat om de statement van ‘kijk, we zijn ermee bezig’. Maar wie raak je bij deze vorm van ‘controle’? De Vlaamse middenklasburger – op een enkele uitzondering na – in ieder geval niet. Want wie zitten vooral in deze bussen? Studenten, internationale reizigers en de mensen voor wie een treinkaartje, laat staan een eigen auto, te duur is.

En is ons ‘veiligheidsgevoel’ nu vijf dagen later inderdaad hoger? Hoeveel criminelen en terroristen zullen in de tussentijd met hun auto of trein de grens over zijn gegaan?