‘Een geschiedenis van België voor nieuwsgierige kinderen (en hun ouders)’ is een ‘jeugdboek’ dat ontstond uit passie en frustratie. Aan de ene kant de liefde voor een land dat (“na al die honderden jaren onder dezelfde bazen, en na haast twee eeuwen België”) zorgde voor een historische band tussen Vlamingen, Walen en Brusselaars. Aan de andere het ongenoegen omwille van het feit dat door het vervangen van geschiedenis door wereldoriëntatie in het basisonderwijs, geschiedenis (en historische kennis) naar de achtergrond is verschoven.
Initiatiefnemer Benno Barnard merkte hoe weinig kinderen op school leren over de geschiedenis van hun land toen zijn dochter geen idee bleek te hebben waarom ze vrij had op 11 november, Wapenstilstand. Na een korte worsteling met de vraag “wat moeten ze weten?” besloot hij samen met Geert van Istendael een onderhoudend boek te schrijven over België en zijn geschiedenis.
Een geschiedenisboek “bestemd voor kinderen vanaf een jaar of elf” lezen we in de introductie (in interviews verwijzen de auteurs naar “twaalf- tot vijftienjarigen” en “van zeven tot zevenzeventig”; de doelgroep is ook voor hen niet helemaal duidelijk). Eentje dat vrij traditioneel is opgevat en de geschiedenis chronologisch vertelt.
Niet echt een gedurfde keuze maar wel een begrijpelijke. De mens is nu eenmaal een narratologisch wezen en het vertellen van verhalen zit in onze genen. Leuk vertelde verhalen kunnen zowel leerrijk als onderhoudend zijn. Ook wanneer de narratieve structuur rechtlijnig is. En zeker wanneer ze zoals de cover belooft geïllustreerd worden met tekeningen van Judith Vanistendael.
Dat levert echter een eerste ontgoocheling op. Barnard verwijst in interviews steevast naar de wandplaten in de klas waarbij in zijn jeugdjaren de meester een verhaal vertelde. En al mag dat nostalgisch lijken, in tijden dat de beeldcultuur allesoverheersend is geworden blijft de poging om met beelden en verhalen onze geest en fantasie te prikkelen even relevant als interessant.
Alleen bevat dit boek bijzonder weinig beeldmateriaal en zijn de tekeningen van striptekenares Judith Vanistendael wat mager. Zeker gezien het talent van de auteur van ‘Toen David zijn stem verloor’, ‘Kerstverhaal’ en ‘De maagd en de neger’. Weg de kans om onze verbeelding te stimuleren met beelden die op creatieve wijze een eigen verhaal vertellen.
Wat rest zijn woorden, woorden, woorden. En feiten, feiten, feiten. Want, zo stellen Barnard en Van Istendael, geschiedenis moet waarheidsgetrouw zijn, “er bestaat tenslotte zoiets als feiten. En koningen. En jaartallen. Die zijn ongehoord belangrijk. Evenals statistieken, namen van wetenschappers en kunstenaars, uitvindingen, militaire operaties en ontdekkingstochten in onbekende contreien”.
“Ik vind dat je kinderen het antwoord op de vraag ‘Wanneer?’ mag bijbrengen,” zegt Van Istendael in Knack, “geschiedenis dus. En ik stelde vast dat de antwoorden op die vraag totaal in het ongerede waren geraakt”. Chronologie is belangrijk omdat bepaalde gebeurtenissen elkaar voor een reden opvolgen en “ik vind dat kinderen het recht hebben daar overzicht van te krijgen”. “Omdat ze anders als doven en blinden in hun eigen cultuur rondlopen” vult Barnard aan.
Toegegeven, vertrouwdheid met de Oude Belgen en de Romeinse overheersing, Karel de Grote en de Vikingen, de opkomst van de steden, het Bourgondische rijk, het schrikbewind van Alva, de godsdienstoorlogen, Napoleon, de Belgische onafhankelijkheid en de koning met de lange, witte baard is niet te versmaden. Zeker wanneer die gepaard gaat met het besef dat officiële geschiedschrijving erg subjectief is zoals de anekdote van de in Spanje verheerlijkte en hier uitgespuwde Alva aangeeft.
Maar wordt geschiedenis niet pas ècht boeiend wanneer verklaringen, dwarsverbanden en kruisbestuivingen aan bod komen? Wanneer historische figuren en ontwikkelingen verbonden worden met structuren, mechanismen en belangen? Dat ontgaat de auteurs helaas.
Althans, te oordelen aan hun teksten. Want de vertelde verhalen mogen dan wel steeds aangenaam leesbaar en interessant blijven – in het geval van de liefdesgeschiedenis tussen de Bourgondiër Filips de Schone en de Spaanse Johanna de Waanzinnige zelfs meeslepend – echt verhelderend naar het heden toe worden ze zelden. Ook al zeggen de vertellers in interviews dat “geschiedenis een kritische functie heeft” en bewijst dat “allerlei dingen wel degelijk anders kunnen”.
De kloof tussen voornemens en de realisatie ervan is duidelijk te groot voor Barnard en Van Istendael waardoor ‘Een geschiedenis van België’ als promo-tool voor de democratie (en België) niet echt werkt. Wanneer de interviews beter zijn dan het artistieke werk, is er iets mis. Dan zijn de auteurs blijven steken in hun ‘pitch’, hun aardig geformuleerd concept. En dat is meer dan een gemiste kans.
