Griekenland eist terug alle aandacht op de jongste dagen. Toch bij gewone mensen, de ‘markten’ reageren nauwelijks, volgens beurswatcher Jan Reyns vandaag in de Standaard – “beleggers hebben alleen oog voor echt belangrijk nieuws”. Huh?
Maar we willen het hier niet hebben over de pijnlijke Griekse saga, die nu stilaan haar ontknoping nadert, en waarbij zelfs onze zoetgevooisde christendemocratische minister van Financiën het blijkbaar nodig acht om het mes nog wat dieper in de Griekse wonde te draaien. Wel willen we hier het debat terug aanzwengelen over het zogenaamde ‘fiscal compact’ waar nu blijkbaar overeenstemming over bestaat onder bijna alle EU-landen. Een budgettair keurslijf, een korset zeg maar. En we weten nog van vroeger uit de geschiedenisles dat het dragen van een korset een biezonder pijnlijke affaire kan zijn. Toch denken onze politieke leiders blijkbaar bijna unisono dat het constitutioneel verankeren van een maximaal structureel deficit van 0.5 % van het BBP een goeie zaak is. Toegegeven, in uitzonderlijke omstandigheden mag het wat meer zijn, zeker voor landen waar de schuld/BBP ratio minder dan 60 % bedraagt. Maar het laat zich raden dat zulks enkel voor grote Europese landen zal weggelegd zijn – de kleintjes zullen zich braaf moeten plooien. Democratie op zijn Europees.
Je vraagt je dan ook af wat onze politieke leiders (en dan vooral die van de linkerzijde) bezielt. Ik ben geen econoom, so don’t shoot me, maar als ik het goed begrijp, lijkt deze ‘golden rule’ (1) zelfs nogal wat gezaghebbende economen economische nonsens en (2) sowieso lijkt dit me voor de modale Europese burger onverdedigbaar vanuit democratisch opzicht, want de budgettaire norm haalt essentiële onderdelen van economisch beleid uit het democratische spel. Ik wist eerlijk gezegd niet dat constituties daarvoor dienden – Ronald Reagan (en binnenkort ook Margaret Thatcher) zouden zich omdraaien in hun graf. Maar dit is blijkbaar “de prijs die we moeten betalen voor het redden van de Euro”. En dan verwijzen de voorstanders graag naar de VS, waar voor de staten blijkbaar iets gelijkaardigs geldt.
Keynesiaans anticyclisch beleid wordt op deze manier echter zo goed als onmogelijk. Volgens één commentator zou het gaan om een soort “Faustiaanse” deal: de Europese leiders hopen dat, nu Merkel haar zin heeft gekregen, Duitsland en de ECB ook de grote middelen gaan inzetten qua Europese solidariteit, transfers, eurobonds, … Als we van kwade wil zouden zijn, zouden we hierbij bijna terugdenken aan een notoir jaar uit de geschiedenis, 1938, toen er ook een paar onder ons hoopten op Duitse goodwill. Maar we zijn niet van kwade wil, en er worden al genoeg gratuite historische vergelijkingen gemaakt tegenwoordig.
Waarom geen 1.5 of 2 % ?
En als je dan toch budgettaire discipline constitutioneel wil verankeren – iets waar trouwens iets voor te zeggen valt, dat wil ik Merkel wel nageven -, waarom dan niet meer marge toelaten dan het nu nogal arbitraire cijfer van 0.5 % (2 % bv. – met dien verstande dat in gunstige economische tijden dus ook verplicht reserves zouden aangelegd worden, of overschotten van die omvang )? In de huidige vorm lijkt het fiscal compact echter je reinste fiscale dictatuur. Al zou je uiteraard kunnen stellen dat niets de overheden in de weg staat om hun inkomsten te verhogen in plaats van te snoeien in uitgaven, om dergelijk budgettair evenwicht te bereiken. In principe blijft er dus wel enige beleidsruimte. Alleen, in de praktijk blijkt de druk om voor de tweede optie te gaan, immens te zijn in dit Europa. Dus de beleidsruimte is grotendeels theoretisch.
Zelfs een groot deel van de beau monde in Davos en nogal wat topfiguren van internationale instellingen geloven niet meer in de rigide Europese aanpak. Je vraagt je dan ook af waarom onze leiders als lemmingen op de afgrond blijven afstevenen. De schrik om er door de markten uitgepikt te worden, zit er blijkbaar stevig in.
Ik vraag me af waarom dit ‘fiscal compact’ blijkbaar zomaar moet passeren in ons land. Onze linkse partijen kijken hoopvol uit naar de komst van François Hollande, de nieuwe Messias die voor een nieuwe wind moet zorgen in de Europese Raad. Sorry, maar ik zie niet in waarom we niet zelf een debat hierover zouden moeten voeren. En indien nodig, het fiscal compact verwijzen naar de geschiedenisboeken. Waarom zou het debat enkel in Frankrijk moeten gevoerd worden, omdat er daar toevallig verkiezingen gepland staan, of in Angelsaksische media en blogs van economen? Terwijl het toch gaat om een erg verregaande beslissing, dit is allerminst wat institutioneel “gemorrel in de marge” van de Europese verdragen.
Ik weet het wel, België stelt zich al decennia op als een loyale Europese partner, en wil zeker Frau Merkel niet voor het hoofd stoten. Dus gaat ons parlement zich allicht braaf schikken in het Duitse diktat. En dan zijn onze linkse politici nog verwonderd dat een virulent eurosceptisch rechts populisme de wind in de zeilen heeft.
Permissieve consensus voorbij
Aan de linkerzijde hinkt men nog altijd op twee benen: enerzijds klagen velen het ‘austerity’ autisme in de eurozone aan, anderzijds blijven de meesten toch hopen dat Europa uiteindelijk toch de steven gaat wenden, en – behalve economic governance – ook zwaar gaat inzetten op social governance. Dat sociale Europa laat ondertussen wel verdacht lang op zich wachten. Wachten op Godot, lijkt het wel.
Mij lijkt het hoog tijd voor links om op korte termijn te pleiten voor een brede Europese conventie, waarbij de hele Europese blueprint terug onder de loep wordt genomen, een conventie waar best ook de modale burger een belangrijke stem in heeft. Alleen dan valt het Europese project nog te redden. In het andere geval riskeren Merkel, Sarkozy en Barroso vroeg of laat onzacht tegen een “fout aflopend” referendum aan te lopen, om van fellere politieke en sociale instabiliteit nog te zwijgen. Want de burger is allang niet meer mee. De ‘permissieve consensus’ waar de EU lang kon op bogen, bestaat niet meer. Ook niet in dit land.
Een Europa waar Mercedes, BMW en andere industriële giganten de toon zetten, en er zelfs in een rijk land als Duitsland blijkbaar geen minimumloon afkan, een Europa waar je inhakt op een minimumloon (Griekenland) tot loontrekkenden bij voedselbanken en gaarkeukens mogen gaan aankloppen, dat is een Europa dat we niet hoeven te aanvaarden. Een Europa waar verkiezingen enkel nog mogen gaan over akkefietjes, maar de echt belangrijke beslissingen van bovenaf opgelegd worden, is in mijn ogen een constructie die dringend grondig herbekeken moet worden. Back to the drawing board.
Als dat populistisch klinkt, dan is dat maar zo. We hoeven dit niet te blijven pikken. De Eurozone is het neoliberale slagveld van dit decennium (net zoals Latijns-Amerika dat bijvoorbeeld was in het laatste kwart van de vorige eeuw). En voor wie stelt dat de financiële markten niet zoveel geduld kunnen opbrengen, tja, kijk naar de financiële hocuspocus die Mario Draghi de laatste paar maand bij de Europese centrale bank uithaalt, en je weet dat die man best nog wat meer tijd kan ‘kopen’. Hij kent het financiële wereldje als zijn broekzak.
In een debat in “de Ochtend” liet Kathleen Van Brempt vandaag optekenen: “Inmiddels scharen internationale instellingen en gerenommeerde economen zich achter de analyse van de sociaaldemocraten, namelijk dat de Europese focus op begrotingsdiscipline leidt tot een recessie.” Ik heb veel respect voor mensen als Kathleen Van Brempt en Bart Staes, maar waar wachten ze op om de daad bij het woord te voegen, en alvast het fiscal compact hier ook nadrukkelijk op de agenda te zetten?
