De Turkse antimilitaristische activiste Hilal Demir formuleert een feministische visie op dienstweigering (foto: WRI)
Nieuws, Wereld, Samenleving, Politiek, Feminisme, Turkije, Nationalisme, Legerdienst, Oorlog, Seksisme, Tmd, Vredesbeweging, Militarisme, Parlementsverkiezingen, War Starts Here, Soldaten, WRI, AKP, Hilal Demir, Dienstweigering, Recep Tayyip Erdo?an, Women Conscientious Objectors, Vrouwelijke dienstweigeraars, Patriarchale cultuur, Antimilitarisme, Antiseksisme, Dienstweigerverklaring, Ay?egül Alt?nay, Amargi, Izmir, Genderbewustzijn, P?nar Selek, Esra Gedik -

Een feministische visie op dienstweigering als strategie in Turkije

Op 12 juni houdt Turkije parlementsverkiezingen. De eerste keer in 34 jaar dat die niet vervroegd worden uitgeschreven. Het ziet er dan ook naar uit dat premier Recep Tayyip Erdo?an van de AKP zijn comfortabele meerderheid in het parlement zal weten te versterken. Een thema dat in de campagne aan bod komt, is de rol van het leger. Hilal Demir schreef een bijdrage vanuit feministisch oogpunt.

woensdag 25 mei 2011 18:15
Spread the love

Waarom roepen wij, Turkse vrouwen, dienstweigering in als actiemiddel daar waar wij toch geen verplichte militaire dienst hoeven te volbrengen in Turkije?

Ik schets enkele problemen en dynamieken van dienstweigering, die inzicht kunnen bijbrengen over de feministische beweging van vrouwen voor dienstweigering en de levendige discussies die daaruit zijn ontstaan.

Leven in een patriarchale cultuur

Door het leven in een patriarchale cultuur, denk ik dat alle Turkse oppositiebewegingen, feminisme inbegrepen, continu het risico lopen op ‘vermannelijking’. Dit risico is dermate groot dat het merendeel van de bewegingen erdoor vervaagt.

Het proces zal naar mijn mening falen wanneer het feministische perspectief wordt benaderd als een beweging tegen het patriarchaat en zijn gebruiken. Binnen een beweging als het antimilitarisme, zou antiseksisme moeten worden beschouwd als één van de meest fundamentele elementen in de strijd tegen het militarisme.

Omdat verraderlijke mechanismen van het patriarchale systeem niet enkel afbreuk doen aan de beweging, maar ze ook bagatelliseren. Ik zou graag citeren uit een essay dat P?nar Selek schreef voor het theoretische magazine Amargi:

Strijd die moet worden geleverd tegen militarisme

“Daar waar dit een belangrijke zaak is met betrekking tot militarisering en de voortzetting van de mannelijkheid, blijft dit een agendapunt bij de strijd die moet worden geleverd tegen het militarisme. Zeker in Turkije is er een overdaad aan militaristische aangelegenheden om aan te pakken. Er is de nood om komaf te maken met het verleden, met de mythe van de Republiek, en de dominante aanpak, zelfs ten aanzien van de oppositie.”

“Er is nood aan de ontwikkeling van een beleid tegen de militarisering van de politiek en de economie en tegen de snelle institutionalisering van het militarisme. Maar van het begin af aan slaagde de antimilitaristische beweging er niet in om verder te gaan dan zaken als de ‘verplichte legerdienst’ en de ‘vervreemding door de legerdienst’.”

“De bijdrage van de feministische beweging zal de antimilitaristische beweging redden van deze praktijk en van haar patriarchale houding. Zolang ze er niet in slaagt een feministische agenda op te stellen en een publiek debat te organiseren tegen de invloed van het militarisme en het nationalisme op de politiek, zal men steeds weer van nul moeten herbeginnen. Om deze mislukking te vermijden, moet de Turkse antimilitaristische beweging samenwerken met de feministische beweging. Zoals dat altijd al heeft gemoeten.” (1)

Vrouwen zoeken alternatieve manieren van weerstand

Als vrouwen die actief hebben deelgenomen aan antimilitaristische, antioorlog- en dienstweigeringsbewegingen, hebben we alternatieve manieren gezocht om onze weerstand ten overstaan van het militarisme te uiten. We hebben gestreden om een plaats te verwerven in de bestaande bewegingen door het gebrek aan genderperspectief in dergelijke bewegingen aan te kaarten.

In 1999 waren we een groep vrouwelijke activisten die werkten binnen het kader van de Izmir War Resisters’ Association en die de onafhankelijke vrouwenvereniging Antimilitarist Feminists vormde. Deze groep was de eerste die werd opgericht om de problemen die vrouwen in die bewegingen ondervonden, enkel en alleen omdat ze vrouw waren, te overwinnen. Gelijkaardige groeperingen werden in de daaropvolgende jaren in diverse Turkse steden opgericht.

In Turkije, zoals in zoveel plaatsen in de wereld, is het gebruikelijk om ‘dienstweigering’ te bestempelen als de weigering van de verplichte legerdienst. Aangezien vrouwen geen legerdienst moeten doen, wordt hun verklaring van dienstweigering beschouwd als een ‘afwijking’.

Forum voor mannelijke activisten?

Mijn eerste motivatie voor mijn openlijke dienstweigeringsverklaring bestond erin de aandacht te vestigen op het risico dat deze beweging een soort van forum zou worden voor mannelijke activisten en er ons aan te herinneren dat militarisme niet mag worden beperkt tot legerdienst.

Dat vrouwen geen ‘plek’ hebben in het Turkse leger ligt aan de perceptie dat we een dergelijke ‘nobele’ instelling onwaardig zijn. Dit betekent dat de verplichte legerdienst niet enkel een opdracht van ‘nationale verdediging’ is, maar ook dienst doet als middel om mannelijk burgerschap van vrouwelijk burgerschap te onderscheiden en daarmee ook ieders plaats in de maatschappij voor goed te bepalen.

Toen ik erover nadacht wat ik in mijn verklaring zou opnemen, werden de punten die ik wilde verkennen al snel duidelijk. Hoe mensen worden gebruikt in de oorlog, hoe het dagelijkse militarisme ons mentaal voorbereidt op oorlog en geweld, hoe het gestructureerde sociale leven met specifieke mannen- en vrouwenpatronen het systeem zuurstof geeft om te overleven. In mijn verklaring verwierp ik dus al deze punten. Een van de vrouwen die wetenschappelijk onderzoek deed naar dienstweigering van vrouwen in Turkije is Esra Gedik.

Het meest verdrukt door oorlog zijn vrouwen

“Vrouwen die dienstweigeren, hoewel ze nooit werden gerekruteerd voor het leger, doen dit als protest tegen het militarisme, tegen alle vormen van oorlog, geweld en discriminatie. Diegenen die door deze houding worden geviseerd, zijn overigens het leger en de oorlog zelf. Maar ook de oorlogseconomie en de oorlogsmentaliteit. Het meest verdrukt door oorlog zijn vrouwen, daar militarisme hand in hand gaat met seksisme en patriarchaat, heteroseksime en allerlei vormen van discriminatie.”

“Om al die redenen is de weerstand van vrouwen van grote betekenis. Het omvat de verwerping van het leger, van alle vormen van oorlog die er door werden veroorzaakt en geleid, van bewapeningen en alle soorten wapens en het geweld in het algemeen. Vrouwen in de hoedanigheid van moeder, vredesadvocate, antimilitariste, maar bovenal gewoon als mens. Het is ook het bewijs dat vrouwen meer te zeggen en te doen hebben in deze bewegingen ondanks het feit dat ze ‘voorvechters’ zijn.”

“Ook al worden vrouwen niet gerekruteerd, ze zijn soms deel en meestal slachtoffers van dit fenomeen. Zij komen dus in opstand tegen alle vormen van autoritaire, hiërarchische, nationalistische, seksistische en militaristische structuren omdat ze niet willen sterven of doden of verdrukt of geëxploiteerd worden. Blijven zwijgen zou enkel betekenen dat we de oorlog ondersteunen ook al maken we er formeel geen deel van uit. Er is een wil om te streven naar een wereld zonder bewapening, noch discriminatie op basis van ras, religie of geslacht” [2].

Bewuste strategie om regering tot standpunt te dwingen

Ik legde mijn verklaring af op 15 mei 2005 tijdens het ‘Mili-tourism Festival’ dat we hadden georganiseerd. Met de nadruk die we in onze verklaringen leggen, lopen we dezelfde risico’s als mannelijke tegenstanders om berecht te worden onder dezelfde strafwetgeving. Dit is een bewuste politieke strategie om de regering van de Turkse Republiek te dwingen tot het innemen van een definitief standpunt met betrekking tot dienstweigering.

De verklaringen van dienstweigering van vrouwen dragen bij tot deze strategie. Een gemeenschappelijk punt in de verklaringen van vrouwen is de feministische houding ten aanzien van militarisme. De meeste definities van dienstweigering omvatten het menselijk recht op vrijheid van geweten en dienstweigering is dan een persoonlijke uiting van dit geweten. Als feministe zie ik het niet als problematisch om mijzelf als ‘dienstweigeraar’ te bestempelen.

Rechtszaak tegen Osman Murat Ülke: een keerpunt

De eerste rechtszaak voor dienstweigering op politieke gronden in Turkije was die van Osman Murat Ülke in 1996. Er waren veel problemen rond deze rechtszaak: de lengte van het proces, de onzekerheden, het gebrek aan materiaal, de marginalisering die dreigde door een manifest gebrek aan ondersteuning door andere politieke actiebewegingen.

Dit alles heeft geleid tot uitputting en moedeloosheid bij vele vredesactivisten en creëerde problemen die de jonge beweging van Turkse dienstweigering zouden blijven achtervolgen in de loop der jaren.

Gevaar van de ‘heldenstatus’

De impact van de dominante cultuur waarin we leven, die de vermoeidheid voedt, en de gebreken hebben de beweging ertoe geleid zich te beperken tot legerdienstweigering van mannen. Het gevaar op ‘heldenverering’ is dan bijna onvermijdelijk, daar deze mannen het risico lopen op een zeer lange tijd van gevangenschap in een land zonder wettelijke voorzieningen voor gewetensbezwaarden.

Weigering van militaire dienst door mannen, met de heldenstatus als gevolg, heeft de beweging tot op zekere hoogte versterkt, maar nieuwe strategieën hebben als doel die ‘heldenmoed’ af te zwakken.

Anders zou de beweging er eentje worden exclusief voor mannen. De beweging van dienstweigering heeft die eigenschappen overigens verworven. ‘Heroïsme’ is zowel een mannelijk als een militaristisch concept dat bekritiseerd moet worden. Het is overduidelijk dat we nieuwe strategieën en houdingen moeten ontwikkelen.

De enige actie die we tot hiertoe hebben bedacht, is het dienstweigeringsactivisme waarin wij, vrouwen, ons deel van de verantwoordelijkheid dragen. We slagen er echter niet in om de prioriteiten te leggen die ons de tijd geven om de punten te ontwikkelen die we belangrijk vinden. Ik wil niet te scherp zijn met mijn kritiek, maar ik denk dat we bovenal de problemen die we als vrouwen ervaren, hebben verwaarloosd.

Antimilitarisme en feministische perspectieven

We zijn gestart met het bespreken van een belangrijke vraag: “Ook al zijn we zeker dat we antimilitarisme en feministische perspectieven willen implementeren en als vrouwen wensen te handelen bij elk probleem, is het platform van dienstweigering daar wel de goede plaats voor?” De achtergrond van deze zaak is dat we het concept van ‘vrouwelijke tegenstander’ gebruiken op een manier die de meeste mensen niet doen, zelfs niet vele vrouwen die deel uitmaken van de beweging van dienstweigering en antimilitarisme.

Zij denken dat de term ‘tegenstander’ werd gecreëerd voor wettelijke situaties en dat het gebruik ervan daartoe moet worden beperkt. Ze zijn tegen de verklaring van vrouwelijke dienstweigering. Ze redeneren dat vrouwen veranderingen kunnen afdwingen op eigen kracht en door henzelf ontwikkeld. Vrouwen kunnen door te steunen op hun eigen kracht eigen woorden creëren tegen militarisme, veeleer dan de term van ‘dienstweigering’ te veranderen.

Ik denk dat de openbare verklaringen van dienstweigering van 12 Turkse vrouwen tot een groter genderbewustzijn hebben geleid binnen de beweging. De verklaringen leidden tot discussies over dit concept en moedigden ons aan om nieuwe wegen te verkennen om nieuwe perspectieven te verkrijgen. Verklaringen van dienstweigering van vrouwen houden ons wakker, helpen ons te groeien en te voorkomen dat onze beweging slechts op mannen focust.

Twee keer gevangen in militaristische valkuil

De enige vorm van activisme die ik binnen de antimilitaristische beweging zie, is dienstweigering. Als vrouwen die door het militarisme onzichtbaar worden gemaakt ook genegeerd worden in hun activisme, zitten we twee keer gevangen een militaristische valkuil.

Er moet nog steeds over belangrijke vragen worden nagedacht: moeten de antimilitaristische inspanningen van vrouwen om zichtbaar te worden in het kader van dienstweigering plaatsvinden om ‘gelijkwaardig’ te worden aan mannen? Hoe moeten antiseksistische houdingen aangemoedigd worden binnen de beweging?

De dienstweigerverklaringen van de vrouwen wierpen ook de volgende stellingen op bij Ay?egül Alt?nay van het tijdschrift ‘Amargi‘:

– Wie en welke processen scheppen het beeld van de ‘Turkse soldaat’ (en zijn ‘militante’ tegenhanger)? Hoe komt het dat we geloven dat we binnen de Turkse maatschappij ‘geboren worden’ als een soldaat en denken dat de meest betekenisvolle bijdrage tot die maatschappij de militaire dienst is?

– Waar staan mannen en vrouwen in de stelling van de ‘soldatennatie’?

– Als we militarisme in de breedste zin van het woord beschouwen als de verheerlijking van de militaire kwaliteiten en praktijken en het burgerlijke leven hierdoor laten domineren, wat is dan onze bijdrage tot militarisme als ‘burgers’?

– Wat is de bijdrage van vrouwen?

– Wat is de bijdrage van ons, feministes? Kunnen we onze verklaringen kracht bijzetten en optreden tegen alle vormen van geweld en militarisme?

– Tot slot, wanneer zullen we de processen van soldaat ‘worden’ en ‘maken’ met elkaar confronteren, het militarisme daarin begrepen? Als we niet als soldaat geboren worden, wat kunnen we dan doen om ons te verzetten tegen het worden ervan? [3]

Nieuwe strategieën

Onlangs verzamelden we met vrouwen uit verschillende steden om ze te betrekken bij deze discussies. We blijven dienstweigering in al zijn facetten bespreken en bereiden nieuwe strategieën voor ter uitbreiding.

Onze gemeenschappelijke behoeftes leiden ons er toe een vrouwennetwerk uit te bouwen. We zijn gestart met het bespreken van verschillende visies en manieren om antimilitaristisch vrouwenactivisme te ontwikkelen. Ik zie dat we resultaten beginnen te boeken. Een lang proces dat begon met de eerste acties van vrouwelijke dienstweigeraars begint vruchten af te werpen.

Hilal Demir

(Met dank aan Balam Kenter voor het vertalen van de citaten uit het Turks naar het Engels)

Voetnoten

[1] P?nar Selek, ‘Feminizme ve anti-militarizme ihtiyac?m?z var’ (‘We need feminism and anti-militarism’ Amargi, S.2, Autumn Issue 2006, p 27.

[2] Esra Gedik, ‘Kad?nl?k ve Vicdani Red Üzerine’ (‘About Femininity and Conscientious Objection’) Amargi, S.2, Autumn Issue 2006, p 38.

[3] Ay?e Gül Alt?nay, ‘Asker Türk’leri Ve Onlar?n Asker Karde?lerini Kim Do?uruyor?’ (‘Who is giving birth to ‘Soldier Turks’ and their soldier brothers?’) Amargi, S.2, Autumn Issue 2006, p 18.

Gepubliceerd in Women Conscientious Objectors – An Anthology

Hilal Demir (31) heeft in Turkije een kunstopleiding gevolgd en er jarenlang gewerkt als vredesactiviste, antimilitariste, feministe, eco-activiste en verdedigster van holebirechten.

In Izmir was ze onder meer lid van de lokale afdeling van War Resisters’ International, die campagnes voerde tegen de verplichte legerdienst in Turkije en tegen de militarisering van de Turkse samenleving. Op 15 mei 2005 verklaarde ze zich openlijk als ‘dienstweigeraar’.

Sinds 2008 woont ze in Barcelona waar ze een eigen kunstatelier uit de grond stampte en zonet een website in het Turks heeft opgezet voor geweldloze actietraining.

Zij zal in juli 2011 deelnemen aan het vredeskamp ‘War starts Here’ dat War Resisters’ International samen met Zweedse partners organiseert in Luleå (Noord-Zweden).

(vertaling uit het Engels door Kathleen Deridder)

take down
the paywall
steun ons nu!