Er heerst een beangstigend klimaat met slechts een doel voor ogen: een systeem instandhouden, gedragen door nepotisme en corruptie van een politieke en industriële elite. Ondertussen gaat de regering voort met het beknotten van de burgerlijke vrijheden, incluis de persvrijheid en de vrijheid van vereniging, samenkomst, meningsuiting en godsdienst.

De oppositie vernietigen

De hardhandig neergeslagen protestmarsen n.a.v. de frauduleus verlopen verkiezingen van december 2010 staan in het geheugen gegrift. Rond de zeshonderd politieke activisten werden gearresteerd. Er was sprake van grootschalige intimidatie van presidentskandidaten en kiezers. Loekasjenko won uiteraard de verkiezingen met bijna 80 procent van de stemmen. Veelbetekend: de nummer twee Andrej Sannikov scoorde slechts 2,56 procent.

De intimidatie en de onderdrukking van de oppositie wordt met de dag driester. Tekenend hiervoor is wat Sannikov overkomt. Hij werd vorig jaar na een showproces tot vijf jaar cel veroordeeld. Reden: het aanzetten tot massaonlusten na de presidentsverkiezingen. Trouwens, veel van de oppositieleiders die in december 2010 zijn gearresteerd, zitten nog steeds gevangen. Anderen zijn het land ontvlucht.

De gevangenen zijn een onmenselijk lot beschoren. Ze worden geïsoleerd en bekentenissen worden onder dwang en foltering afgelegd. Eerlijke processen in Wit-Rusland zijn waarlijk een utopie. Meestal vinden ze achter gesloten deuren plaats. Het is tevens een land waar de doodstraf nog toegepast wordt. Het Europees Parlement heeft trouwens in een resolutie van 15 februari scherp gereageerd op de aangekondigde doodstraffen voor Kanavalau en Kavalyou. 

De Raad van Europa en tal van mensenrechtenorganisaties luidden herhaaldelijk de alarmbel. In opeenvolgende verklaringen van het voorzitterschap namens de Europese Unie wordt de bezorgdheid geuit over de toenemende repressie t.a.v. de politieke krachten van de oppositie, de civiele samenleving, de vakbonden en de onafhankelijke media.

Controle van de media

De staat controleert de media en de KGB is alomtegenwoordig. Recentelijk heeft het regime een nieuwe wet aangenomen, die de vrijheid van burgers nog meer beknot. Nu is er ook een verbod voor officiële instellingen om buitenlandse websites te bezoeken. Het gaat zelf verder: de eigenaars van internetcafés kunnen worden vervolgd indien hun klanten buitenlandse sites bezoeken. Ergo: Wit-Russen die hun vrienden internet laten gebruiken, worden persoonlijk verantwoordelijk gesteld. Bovendien zijn alle commerciële online activiteiten enkel toegelaten via de domeinnaam Belarus.

Loekasjenko is uitermate gecharmeerd door de doeltreffendheid waarmee de Chinese autoriteiten het intern internetverkeer controleren. De dictator en zijn entourage zijn als de dood voor de impact van het online activisme. In het kader van de toenadering tot China is deze vaststelling bijzonder betekenisvol.

Charter97

De website Charter97 speelt al meer dan 10 jaar een cruciale rol in de berichtgeving over de repressie in Wit-Rusland. De organisatie is regelmatig het slachtoffer van internetaanvallen, van het binnenvallen van haar kantoor en van de inbeslagname van computermateriaal.

Ze streeft naar de verwezenlijking van de principes van onafhankelijkheid, vrijheid en democratie. Voorop staat het respect voor de mensenrechten en de solidariteit met iedereen, die voor de eliminatie van het dictatoriale regime en het herstel van de democratie in Wit-Rusland staat. Duidelijker kan het niet.

Vrij Wit-Rusland Theater

Jonge kunstenaars die ongecensureerde voorstellingen in ondergrondse theaters geven: een bijzonder riskante onderneming in het dictatorland. Het getuigt van de onmetelijke durf en moed van deze kunstenaars van het Vrij Wit-Rusland Theater. Eén betrachting  hebben ze: eigentijds theater maken met kritische stellingnames tegen het regime. Het bevorderen van de Europese identiteit en de culturele verscheidenheid staan hierbij voorop.

Natallya Kalyada is een van de leidende figuren van de organisatie en ontvluchtte haar land. Ze is ronduit pessimistisch over de situatie. Volgens Kalyada onderneemt de Europese Unie veel te weinig om het regime onder druk te zetten. Zolang Loekasjenko straffeloos zijn gang kan gaan met het martelen van politieke gevangenen, met ontvoeringen en moorden, die nooit opgehelderd worden, moet de Europese Unie meer en doeltreffender sancties nemen.

Economisch zwak

Wit-Rusland bezit geen olie- en gasvoorraden. De belangrijkste Europese handelspartners zijn Duitsland, Nederland, Letland, Litouwen en Polen. De handelsrelaties met deze EU-lidstaten staan voor een bedrag van jaarlijks 6 miljard dollar. De helft van de exportproductie is evenwel bestemd voor de Russische markt.

De toestand van de Wit-Russische economie ziet er belabberd uit. De stijgende olieprijzen, de internationale crisis en het toetreden tot de douane-unie met Rusland en Kazachstan hebben het land de dieperik ingeduwd. Einde mei 2011 werd de roebel gedevalueerd met liefst 56 procent. Buitenlandse analisten zoeken de verklaring van de devaluatie ook in de aanzienlijke toename van de salarissen na de presidentsverkiezingen in 2010.

De monetaire ingreep bracht nochtans geen stabiliteit. Momenteel kost een dollar driemaal meer dan pakweg een jaar geleden (1 dollar = 8.500 roebel). En de inflatie piekt op 104 procent. De levensstandaard van de gewone burger erodeert zienderogen.

De buitenlandse schuld is van 2 miljard dollar in 2000 gestegen tot 8,5 miljard dollar in 2010 (meer dan 15 procent van het BNP). Het tekort op de handelsbalans is enorm: er wordt veel meer ingevoerd dan uitgevoerd. Bovendien is de uitvoer weinig gediversifieerd. De monetaire reserves slinken met de dag.

Een gemiste IMF-lening

In 2009 kon het land nog rekenen op een lening van het IMF van 3,5 miljard dollar. Een nieuwe lening werd dit jaar niet toegestaan. Minsk kon zich niet vinden in de opgelegde condities. In het IMF-rapport wordt onder meer aangedrongen op prijsstabiliteit en het onafhankelijk opereren van de nationale bank (een oud zeer in dictatoriale regimes).

Wel stuurt de IMF-staf aan op verdere contacten met de Wit-Russische autoriteiten om stabiliteit en welvaart te garanderen. Een drastische hertekening van de economische en monetaire politiek staat hierbij centraal. Cynisch is uiteraard, dat in de economische rapporten van het IMF  – net als die van de Wereldbank – geen woord staat over de schending van de democratie en de mensenrechten.

En Rusland?

In de westerse pers wordt graag verwezen naar de verkoelde relaties met Rusland. Toch moet dit zeer sterk genuanceerd worden. Zonder Rusland staat het geïsoleerde Wit-Rusland nergens. In de Pravda maakte men zich onlangs wel zorgen om de toenemende invloed van de Chinezen.

Hoe dan ook, de financiële en economische steun van Rusland blijft cruciaal, ook wat de bewapening van het Wit-Russische leger betreft. Loekasjenko drong onlangs aan op een belangrijke co-financiering van het Wit-Russische leger. Voorts zal Rusland een lening van 10 miljard dollar over 15 jaar verstrekken voor de bouw van een eerste kerncentrale in Wit-Rusland.

Na de ondertekening van de Verklaring over de Euraziatische Economische Integratie op 18 november 2011 draaiden de Russen de subsidiekraan gul open. Minsk kon daarbij rekenen op een lening van 1 miljard dollar van de Russische Sberbank en de Eurasian Development Bank.

De Russische steun betekent ook energieprijzen – zeker voor gasleveringen – tegen gunsttarieven, maar ook het openstellen van de Russische markt voor producten uit Wit-Rusland. Eind november kwamen de Russen nog met een herstelplan van 14 miljard dollar over de brug in ruil voor een groter belang in de nationale economie. Zo krijgt Rusland de volledige controle over het netwerk van gaspijplijnen met de uitvoerroute van Russisch aardgas naar Europa. Minsk heeft trouwens lang geweigerd om haar netwerk van pijplijnen open te stellen voor Gazprom.

Eind november heeft de Russische monopolist Gazprom de resterende 50 procent van Beltranzgaz opgekocht. De deal werd afgesloten voor het bedrag van 2,5 miljard dollar. De marktwaarde van het gastransportnetwerk wordt geschat tussen de 3 à 3,5 miljard dollar. Met de nieuw geopende pijplijn Nord Stream en de toekomstige constructie van de South Stream-pijplijn kan de marktwaarde enkel  toenemen.

Alleen al voor 2012 levert Rusland voor 21,5 miljoen ton ruwe olie. Welteverstaan tegen lagere prijzen dan die van de internationale markt. Daarvan gebruikt Wit-Rusland een goede 6 miljoen ton voor intern gebruik, terwijl de rest geraffineerd en uitgevoerd wordt als hoogwaardige producten naar Europa. Wel zijn de voorwaarden voor de levering van Russische ruwe olie vorig jaar gewijzigd. Wit-Rusland betaalt voor de 6 miljoen ton nog de bevoorrechte prijs, terwijl de resterende tonnen aangekocht moeten worden tegen de internationale prijzen. Gevolg: de uitvoer van aardolieproducten wordt voor Wit-Rusland een stuk minder rendabel. In deze optiek moeten de contacten van Minsk met Venezuela en Azerbeidzjan bekeken worden, namelijk goedkopere oliecontracten sluiten.

En China?

De toenadering tussen Belarus en China past perfect in de traditie van goede relaties tussen beide landen. Daarenboven zitten ze op dezelfde lijn inzake de internationale politiek. China is de vijfde belangrijkste handelspartner van Wit-Rusland. China’s invloed kan afgemeten worden aan de groeiende export naar Wit-Rusland. Vergeleken met de 1 miljard dollar in 2006 bereikt de uitvoer in 2010 een waarde van 2,5 miljard dollar.

Het is ook dankzij de financiële input via leningen dat Wit-Rusland in de lente van 2011 het hoofd boven water kon houden. Verder voorziet China het land ook van gesofisticeerde technologie en van verbruiksgoederen tegen prijzen lager dan op de wereldmarkt.

De Chinezen plannen daarnaast belangrijke investeringen voor de modernisering van het industriële park en willen een substantiële bijdrage leveren in de privatisering van ondernemingen. Voor Loekasjenko komt deze hulp bijzonder goed uit. Het Chinese kapitaal is veel beter te beheersen, namelijk steun die niet gekoppeld is aan politieke bemoeienis, zoals bij de grote broer Rusland.

De Russen sturen immers aan op de verwezenlijking van een duurzame economische integratie. In deze optiek moet ook de economische steun worden begrepen om in Wit-Rusland privatisering en deregulering ingang te doen vinden. Volgens analisten verstevigt de subsidiestroom echter de positie van de politieke elite van de presidentiële administratie. Een politieke analist formuleert het treffend: “If the easy money can keep the existing economic model afloat, why reform it and face an unpredictable period of transition?”

En de Europese Unie?

Harde economische sancties vanuit Europa zijn niet aan de orde. Dat zou trouwens de handelsbelangen van een aantal lidstaten te fel schaden. Belnaftakhim (aardolieproductie) en Belaruskali (meststoffen) zijn nochtans grote ondernemingen die perfect kunnen worden geviseerd. De Europese Unie blijft in haar houding t.a.v. Wit-Rusland evenwel koud en warm blazen.

Zo heeft ze onlangs wel de financiële hulp aan maatschappelijke organisaties en onafhankelijke media opgetrokken tot 19,3 miljoen euro (2012-2013). Daarnaast blijft men de samenwerking met de autoriteiten voortzetten in die domeinen waarbij de hulp de bevolking ten goede komt i.p.v. het regime. Ook blijft men ijveren voor de deelname aan het Oostelijk Partnerschap, wat bij de Wit-Russische oppositie op geen begrip kan rekenen.

Nu hebben de Europese Unie en de VS wel een duidelijker standpunt ingenomen. Enerzijds worden de bilaterale engagementen met de Wit-Russische autoriteiten bevroren, zolang er geen significante verbetering optreedt in het herstel van de basisrechten en vrijheden.

Normaliter zouden de genomen sancties het hart van het regime moeten treffen. Men is overgegaan tot een visumstop en een bevriezing van tegoeden voor een aantal individuen uit de entourage van de dictator en economische belangen. Tevens is er een embargo op de uitvoer van wapens en uitrusting, die kunnen gebruikt worden voor de repressie van de eigen bevolking.

Het is nog maar de vraag of deze sancties iets zullen opleveren. In het artikel van de EUobserver wordt er fijntjes opgewezen dat via allerhande wegen en constructies Loekasjenko en zijn clan de sancties weten te reduceren en zelfs af te wentelen.

Slotsom

Het blijft onwezenlijk dat in de achtertuin van de Europese Unie een genadeloze dictator en zijn trawanten hun gang kunnen gaan. In de internationale politiek is Wit-Rusland totaal geïsoleerd en economisch staat het land op instorten. In de huidige economische en financiële context zou zonder de Russische geldstromen het regime op zijn grondvesten daveren. De Russen houden Minsk netjes in hun greep, spijts de Chinese toenadering.

Het is nog maar de vraag of bij een verslechterende economische situatie Loekasjenko in het zadel blijft. Want de oligarchen gebruiken de dictator als een dekmantel voor hun operaties. Vanaf het moment dat hij een probleem  vormt, niet langer te gebruiken is, laten ze hem vallen. De hamvraag is: wie kan en gaat hem vervangen?

Hoe dan ook, volgend jaar zijn er parlementsverkiezingen. Vrij en eerlijk zullen die alvast niet verlopen. Ondertussen moeten mensenrechtenactivisten, democratische politici en kritische journalisten en advocaten voor hun leven blijven vrezen.

Bronnen

– Towards a European future for the citizens of Belarus, Carnegie Europe event, Brussel, 7/12/2011

– Belarus turns its back on Russia for China, 23/01/2012 Russie must finance the army of Belarus?, 14/02/2012

– World Report 2012: Belarus – Human Rights Watch

– European Parliament, Joint Motion for a Resolution, 15/02/2012

Bijkomende informatie

– Dzmitry Kanavalau werd veroordeeld voor het plegen van terroristische aanslagen en de productie van explosieven en Uladzslau Kavalyou als handlanger en het niet op de hoogte brengen van de autoriteiten. Na een proces dat de internationale rechtsnormen niet haalde volgens Amnesty International werden de twee veroordeeld tot de doodstraf.

– Het Oostelijk Partnerschap is opgericht op 7 mei 2009. Gelet op het strategische belang voor de Europese Unie in termen van meer stabiliteit en veiligheid aan de oostkant, wil men met het partnerschap de politieke en economische handelsrelaties met zes voormalige Sovjetrepublieken verbeteren (Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Moldavië, Oekraïne en Wit-Rusland).

– Met de Euraziatische Economische Unie willen Poetin en Medvedev de voormalige Sovjetrepublieken sterker aan zich binden. Hierbij staat de economische integratie voorop. Kazachstan en Wit-Rusland ondertekenden reeds de verklaring. De Russen willen een soort van Europese Unie oprichten met Rusland als ankerpunt. In 2010 hebben de drie landen reeds een douane-unie opgericht.