Analyse, Nieuws, Politiek -

Ecuador: schuchtere ‘revolutie’ wint nipt van restauratieve krachten

Lenin Moreno van Alianza País wordt dan toch, zeer nipt, de opvolger van Rafael Correa. Op 2 april kreeg hij 51,16 procent van de stemmen achter zich, terwijl de rechtse kandidaat Guillermo Lasso van CREO bleef steken op 48,84 procent. Hoe moet het nu verder met de erfenis van Rafael Correa in een verdeeld land?

dinsdag 11 april 2017 14:16
Spread the love

Indien het niet tot een hertelling komt, zoals geëist door de verliezende Guillermo Lasso, zal Lenin Moreno op 24 mei van dit jaar beëdigd worden als nieuwe president van Ecuador. Het komt dus niet tot een ‘nieuwe nacht van het neoliberalisme’ die in de recente geschiedenis van het kleine Andesland voor een grote politieke instabiliteit heeft gezorgd. Tussen 1997 en 2005 is geen enkele verkozen president erin geslaagd zijn ambtstermijn uit te zitten. De straat besliste er anders over.

Vanaf 2006 werd het anders met het aantreden van de jonge linkse econoom Rafael Correa, die, samen met zijn Boliviaanse ambtsgenoot Evo Morales en Hugo Chávez, het aangezicht van links Zuid-Amerika werd in het begin van deze eeuw. In 2009 en 2013 deed hij dat nog eens over waardoor hij non-stop tien jaar aan de macht was, maar daardoor ook op de limiet zat van wat de nieuwe grondwet, onder zijn bewind tot stand gekomen, toelaat.

Opmerkelijk en du jamais-vu in Ecuador was ook, dat hij telkens in de eerste ronde verkozen werd. In 2013 nog behaalde hij 57,1 procent van de stemmen. Zijn gedoodverfde opvolger, Lenin Moreno, behaalde tijdens de eerste ronde op 17 februari net geen 40 procent waardoor er een tweede ronde nodig bleek. (zie dewereldmorgen van 23 februari 2017). De voortzetter van Correa’s ‘socialisme van de 21ste eeuw’ behaalde dus 17 procent minder stemmen.

Dat was al een veeg teken aan de wand voor de kantelende machtsverhoudingen. Hij hield weliswaar de conservatieve Guillermo Lasso, de ex-bankier uit Guayaquil en lid van Opus Dei, op een veilige afstand, maar in de tweede ronde kon dat anders worden. En dat werd het ook, want vele ontevredenen met Correa’s politiek, ook ter linkerzijde, drukten hun protest uit door voor Lasso te stemmen, die nochtans met een zeer duidelijk neoliberaal programma uitpakte.

De ruk naar rechts werd dus in Ecuador, in tegenstelling met wat in Argentinië en Brazilië is gebeurd, nipt vermeden. Rafael Correa kan dus, zoals hij aangekondigd heeft, met een gerust gemoed naar zijn tweede vaderland, België, vertrekken.[i]

Ook Julian Assange kan nu opgelucht ademhalen. De oprichter van Wikileaks kreeg bescherming van de ambassade van Ecuador in Londen, maar Lasso had al aangekondigd dat hij na zijn overwinning Assange aan de VS zou uitleveren. Dat gaat dus met Moreno niet door. Het is opvallend dat de Ecuadoranen in het buitenland – en dat zijn er nogal wat – meer Moreno-aanhangers zijn. Bij de Ecuadoranen in Europa won Moreno volgens de Ecuadoraanse kiescommissie met 54 procent van de stemmen tegenover 46 voor Lasso. In België waar volgens de dienst vreemdelingenzaken ongeveer 3.000 Ecuadoranen wonen, won Moreno zelfs met 60,2 procent tegenover 39,8 procent voor Lasso.

Einde van het ‘correïsme’?

Op het continent, en zeker in Bolivia, keek men met spanning uit naar wat er met het ‘correïsme’ en de ‘burgerrevolutie’ zou gebeuren. Moreno heeft dus de meubels van een links project kunnen redden. Gaat Lenin Moreno in de voetstappen treden van Rafael Correa? Dat zal nog moeten blijken.

De nieuwe president is in elk geval een man met ervaring: hij was vice-president onder Correa van 2009 tot 2013 en is afkomstig uit de Amazone-provincie Orrellana. Zoals zijn voornaam doet vermoeden stamt Moreno uit een links gezin, maar hij heeft een reputatie van openheid en humor opgebouwd, die hem na zijn vicepresidentschap in 2013 een post als speciaal gezant van de Verenigde Naties voor mensen met een beperking opleverde. In 2012 verloor hij zelfs nipt de nominatie voor de Nobelprijs voor de Vrede van laureaat Europese Unie. Hij zal het eerste staatshoofd worden met een dwarslaesie. Moreno is namelijk rolstoelgebruiker sinds hij werd neergeschoten tijdens een overval.

In tegenstelling tot een eerder opvliegende en autoritaire Correa staat Moreno bekend voor zijn rust en discretie en in die zin mag men verwachten dat hij geen ‘correïst’ zal worden. Tijdens zijn kiescampagne zei hij uitdrukkelijk dat er tussen hem en Correa behoorlijk wat stijlverschillen zijn, maar hij justifieerde de weinig verzoeningsgezinde houding van Correa door te wijzen op de vele moeilijkheden waarmee hij als president te kampen kreeg.

Het blijkt nochtans dat Rafael Correa, een linkse christen, in zijn jeugd heel veel aandacht besteedde aan het stimuleren van participatie in de besluitvorming van onderuit. Zo werkte hij in de jaren tachtig van de vorige eeuw voor de Salesianen in Zumbahua, een eerder afgelegen inheems dorp in de Ecuadoraanse Altiplano. Hij noemde zich met een Quichua-naam ‘MashiRafael’, wat in het Spaans compañero betekent. Wat blijkt nu? Uitgerekend Zumbahua stemde tijdens de eerste verkiezingsronde overwegend voor de rechtse kandidaat Lasso.

Milieu en extractivisme

De levensomstandigheden van vele Ecuadoranen is er in de periode onder Correa merkbaar op verbeterd. Dat blijkt uit de cijfers. Zo is het percentage Ecuadoranen dat in armoede leeft tussen 2007 en 2015 van 36 procent gedaald tot 23 procent, wat betekent dat meer dan een miljoen Ecuadoranen de armoede ontstegen zijn. Ook het verschil tussen de 10 procent rijksten en de 10 procent armsten is de afgelopen tien jaar gedaald. Tegelijkertijd is het percentage kinderen dat naar school gaat gestegen tot 96 procent.[ii]

Tijdens zijn kiescampagne heeft Moreno aangekondigd dat hij de sociale politiek van zijn voorganger zal blijven voortzetten. Met het project La casa para todos (een huis voor iedereen) beloofde hij 325.000 woningen te laten bouwen waarvan 121.000 voor mensen met een zeer beperkt budget. “Veertig procent van de Ecuadoranen heeft geen woning”, zei Moreno. “Die willen we hun geven en daardoor leveren we tevens een bijdrage aan de economie, want de bouw van deze woningen moet 136.000 arbeidsplaatsen opleveren.”

Minder geruststellend klonken zijn uitspraken rond het economisch extractivisme dat onder Rafael Correa zeer beleidsbepalend was. Hij zei daarover tijdens zijn campagne: “Ik ken geen enkel land dat afstand zou willen doen van de opbrengsten van haar natuurlijke rijkdommen” en hij voegde eraan toe dat olie- en mijnexploitatie onder zijn regering zal voortgezet worden maar dan wel “volgens de strengste internationale standaarden”.

Op dat vlak wringt het schoentje al jaren. De spanningen tussen milieu- en inheemse bewegingen en de regering-Correa hebben zich in de voorbije jaren opgestapeld en dat heeft bijvoorbeeld geleid tot vervolging van leiders van het Shuar-volk dat tegen mijnbouw in zijn gebied vecht. De milieubewegingen geloven, na jaren van olieontginning en concessies van het grondgebied aan China, niet meer in de politiek van Alianza País. Dat heeft zich ongetwijfeld vertaald in het kiesgedrag van vele Ecuadoranen.

Lisa Couderé die in Ecuador woont, verwijst naar de houding van Conaie, de Nationale Koepel van Inheemse Organisaties, die in de beginperiode achter Alianza País en Correa stond. [iii] Nu meldt de inheemse koepel op haar website dat in lijn met haar historische strijd ze zowel oud rechts (Creo) als de nieuwe elites van Alianza País afwijst. Beide partijen verdedigen volgens de Conaie niet de rechten van de inheemse volkeren en nationaliteiten.

Maar ook in het neoliberale beleid dat Lasso voorstond, vonden de milieu- en inheemse beweging niet veel hoopvolle perspectieven. Het werd dus voor de linkse oppositie een keuze tussen hangen en wurgen. Dat werd het helemaal voor de vrouwenbeweging die zich niet kon vinden in de conservatieve standpunten noch van Rafael Correa, noch van Guillermo Lasso.

Waarschijnlijk heeft Lasso van die situatie kunnen profiteren en zijn er veel proteststemmen achter zijn naam gekomen van mensen die niet de sociale politiek van Alianza País hebben afgewezen – de resultaten ervan zijn onmiskenbaar aanwezig – maar die zich niet konden vinden in een weinig participatieve, extractivistische en vaak ook vrouwonvriendelijke politiek van Rafael Correa.

Nieuwe linkse grammatica

Door zijn verkiezingsoverwinning krijgt Lenin Moreno nu een verdeeld land op zijn bord, want dat maakt deel uit van de erfenis van zijn voorganger. Ook het economische plaatje is op dit ogenblik helemaal niet gunstig: Ecuador heeft nog steeds af te rekenen met de gevolgen van de recente aardbeving, bovendien is de economische groei fel teruggevallen en zijn de prijzen van de grondstoffen lang niet meer wat ze waren als in de beginperiode van Rafael Correa. Een nieuwe ‘neoliberale nacht’ is door deze verkiezingsoverwinning afgewenteld, maar dat betekent zeker niet dat de weg naar ‘het socialisme van de 21ste eeuw’ nu volledig openligt.

De Belgische priester-socioloog François Houtart, oprichter van Le Centre Tricontinental (Cetri) in Louvain-La Neuve, woont al zes jaar in Quito en volgde de politiek van Rafael Correa op de voet. Er is nog een lange weg af te leggen, zegt hij in Le Courrier van 15 maart 2017: “De cijfers wijzen op een kwantitatieve groei van een samenleving die zich aan het moderniseren is, zonder haar echter fundamenteel te transformeren”. [iv] Hij voegt eraan toe: “Sommigen denken dat het gemakkelijker is om te strijden tegen een duidelijke rechterzijde dan tegen de rechtse politiek van een linkerzijde”. Voor Houtart zou het echter verkeerd zijn om te denken dat Alianza País opnieuw het neoliberalisme aan het installeren is. “Het project van Alianza País is, zoals in andere landen van de regio, post-neoliberaal, maar niet post-kapitalistisch. Het gaat om een moderne vorm van kapitalisme die zich ook inzet in de strijd tegen de armoede”.[v]

De ruk naar links in Latijns-Amerika is over haar hoogtepunt. Zoveel is duidelijk. De Andeslanden Ecuador en Bolivia blijven vooralsnog standhouden, maar de twee regeringen aldaar zullen lessen moeten trekken uit hun tienjarige periode dat zij aan de macht zijn. Een ongebreideld extractivisme past niet in het streven naar een samenleving waarin zowel sociale als ecologische doelstellingen nagestreefd worden. Lees er maar de nieuwe grondwetten van Ecuador en Bolivia op na. Daarin wordt dat allemaal plechtig beschreven.

Maar zoals dat wel vaker gebeurt, zijn de intenties mooier dan de werkelijkheid. Moeder Aarde lijdt in die twee Andeslanden met een inheemse meerderheid onder extractivistisch geweld. Ook in eigen rangen klinken de kritische stemmen van onderuit luider en luider. Het zijn die geluiden die ernstig moeten worden genomen.

Linkse regeringen mogen niet verbaasd zijn dat sociale bewegingen die hen vaak mee aan de macht hebben geholpen zich achteraf ontpoppen tot een dwarsliggend maatschappelijk middenveld met een eigen agenda. In de zoektocht naar een nieuwe grammatica voor links moet veel ruimte worden uitgetrokken voor participatie uit alle geledingen van een samenleving, zoals de jonge Rafael Correa die ooit op kleine schaal heeft proberen toe te passen in Zumbahua.

Ik hoop dat Moreno tijdens zijn regeerperiode en ondanks zijn voorhoede-achtig klinkende voornaam, overleg en zoeken naar consensus hoog in het vaandel zal voeren. Dat is toch het minste wat je van een ‘burgerrevolutie’ zou mogen verwachten.

[i] Rafael Correa is getrouwd met de Belgische Anne Malherbe, (de zus van de ex-paleiswoordvoerder), samen hebben ze twee dochters en één zoon.

[ii] Els Hortensius, La Chispa van 13 februari 2017. De opeenvolgende regeringen van Correa zijn erin geslaagd om twee miljoen van de ongeveer 14 miljoen Ecuadoranen uit de extreme armoede te halen en bovendien werd de gezondheidszorg fel verbeterd en kon het onderwijs opengesteld worden 1,2 miljoen nieuwe leerlingen.

[iii] Lisa Couderé, Een nieuwe linkse koers voor Ecuador, MO* van 5 april 2017

[iv] Révolution timorée versus restauration, Le Courrier van 15 maart 2017

[v] Zie voetnoot IV

take down
the paywall
steun ons nu!