Economie: maken en verdelen van welvaart
Nieuws, Economie, Politiek, België -

Economie: maken en verdelen van welvaart

Wat zijn onze grootste problemen, waarom, en wat is er aan te doen? We beginnen met onze welvaartsmachine, de economie - veel meer dan beurskoersen en begrotingstekorten. De komende dagen en weken belicht DeWereldMorgen.be de belangrijkste maatschappelijke thema's. Want straks zijn er verkiezingen.

woensdag 26 mei 2010 17:25
Spread the love

Waarover spreken we? Onze welvaartsmachine

Economie is alles wat met het creëren én het verdelen van welvaart heeft te maken.

De economie is onze welvaartsmachine. Ze is de draaischijf voor onze behoeften en ambities, zowel van de mens als van de samenleving. Het gaat erom de schaarse middelen zo goed mogelijk te gebruiken om aan de behoeften te voldoen. Economie is dus kiezen, kiezen welke behoeften vervuld worden en welke niet. Economie is dus politiek.

Wat? Hoe? Voor wie?

De economie leert ons wat we produceren, met andere woorden welke goederen en diensten we voortbrengen. Let wel, dit is niet noodzakelijk alles wat de samenleving nodig heeft. Niet alles waar vraag naar is, wordt ook geproduceerd.

Ze leert ons ook hoe de productie gebeurt. Die ”hoe-vraag” maakt ons wijzer over de manier waarop de productiefactoren ? arbeid, grondstoffen, kapitaal en kennis ? ingezet worden.
Die vraag herbergt of verbergt dus ook het ecologische vraagstuk: hoe graag sommigen het ook willen ontkennen, de economie kan maar zo groot zijn als de aarde kan (ver)dragen.

En ten slotte vertelt de economie ons ook voor wie we produceren. De vraag “voor wie” herinnert ons aan het verdelingsvraagstuk. Al te makkelijk vergeten we dat economie zowel gaat over het creëren als over het verdelen van de welvaart, ze zijn allebei even belangrijk en ze horen onlosmakelijk met elkaar verbonden te zijn.

Wat zijn de problemen? En waarom?

Onze welvaartsmachinerie hapert aan alle kanten.

zeepbeleconomie

Er is al te veel vertrouwd op en ruimte gegeven aan de vrije markt. Ze heeft ons opgezadeld met een financieel kapitalisme dat een zeepbeleconomie bouwt met illusoire winsten. Die zijn snel uitgekeerd in dividenden en bonussen. De factuur daarvan is doorgeschoven naar al wie echt werkt, naar de overheden en naar het milieu.

slechtere verdeling van de welvaart

Aan de verdelingskant is het opvallend hoe het aandeel van de werkende mensen in de welvaart daalt. Evenzo is dat voor wie leeft van vervangingsinkomens.

Het gevolg daarvan is dat de welvaart slechter wordt verdeeld. Met andere woorden, de inkomensongelijkheid stijgt, zie de figuur hieronder. Ze stijgt opnieuw, nadat ze in vele decennia van vorige eeuw daalde. En de armoede neemt toe.

Figuur – de inkomensongelijkheid stijgt onafgebroken sinds midden jaren negentig (1
Bron: FOD economie

onvoldoende goed betaald werk

Er is onvoldoende goed betaald werk voor iedereen die wil werken. De officiële algemene werkloosheidsgraad bedraagt nu 8,1 procent en hij is zelfs gestegen tot 23 procent bij de jongeren tot 24 jaar. (2).

Jongeren – meest van al allochtone jongeren – en ouderen hebben het op de arbeidsmarkt extra hard te verduren. En voor iedereen is er de opkomst van de precaire arbeid, van interim jobs en tijdelijke arbeidscontracten die meestal niet al te best worden betaald.

economie overschrijdt de draagkracht van de aarde

De productiekant dan: onze economie overschrijdt de draagkracht van de aarde, ze doorboort steeds meer de grenzen van onze planeet, denk maar aan de klimaatverandering of aan overbevissing.

Allemaal samen verbruiken we nu bijna de helft meer van de aarde dan ze op een duurzame wijze kan dragen. Onze ecologische voetafdruk is dus veel te hoog. En dat is zeker zo in een rijk land als België. De voetafdruk van de gemiddelde Belg is meer dan drie keer van wat de aarde kan dragen. (3)

Dat is heel vervelend want het dominante economische denken is gebaseerd op het nastreven van groei, zelfs op echte groeidwang… terwijl de fysica ons weet te vertellen dat oneindig groeien op een eindige planeet onmogelijk is.

overheden beschikken over minder middelen

Het voorbije decennium is de welvaart in de meeste jaren gestegen. Althans, dat is zo met de meter die we daarvoor gebruiken, het bruto nationaal product.

Vanaf 2004 komt een kleiner deel daarvan terecht bij onze overheden. De onderstaande tabel toont duidelijk dat de inkomsten van de staat sinds 2004 in licht dalende lijn gaan.

Tabel – Overheidsfinanciën gezamenlijke overheid, evolutie van ontvangsten 2000-2009 in percentage van bnp

Bron: Nationale Bank van België (4)

Die evolutie brengt heel vervelende gevolgen met zich mee. De overheden beschikken over onvoldoende middelen om hun vele jobs te verrichten: de noodzakelijke inkomensherverdeling, het verschaffen van de meest verscheiden en gewaardeerde publieke diensten, het bewaken van de sociale zekerheid en rechtvaardigheid, het voeren van een sociaaleconomisch investeringsbeleid en het creëren van maatschappelijk zinvol werk voor iedereen die werk zoekt.

Dit gebrek aan overheidsmiddelen heeft twee belangrijke oorzaken.

Anders dan in de buurlanden, anders ook dan in Groot-Brittannië of de Verenigde Staten, zijn de inkomsten uit kapitaal weinig of niet belast. Dat is de verantwoordelijkheid van de wetgever.

Ten tweede, de fiscale administratie is onmachtig om behoorlijk van iedereen zelfs maar de wettelijk verschuldigde belastingen te innen. Resultaat is dat al té veel mensen in dit land niet de fiscale inspanningen leveren die ze de samenleving verschuldigd zijn… terwijl het nog altijd zo is dat net die rijksten dikwijls het meest voordeel halen uit vele uitgaven die de overheden van dit land doen.

Oplossing: de economie van de toekomst

Het uitbouwen van een sociaalecologische economie in de komende jaren en decennia is cruciaal om welvarend en sociaal te zijn zonder onze aarde te verwoesten.

Het voluit kiezen voor een sociaalecologische economie is minstens viermaal verstandig.

Dat kan de economie uit het slop halen door onder andere in te zetten op ecologisch verantwoorde groei van hernieuwbare energie, van duurzame woningen – zeker ook sociale woningen – en publieke gebouwen, van publiek transport, van opvang- en zorgvoorzieningen, van een agro-ecologische en familiale landbouw, enzovoort.

Het is sociaal want kan werk scheppen – ook voor laaggeschoolden, ook voor jongeren én voor ouderen.

Het is ecologisch een grote winst in de strijd tegen klimaatverandering, en alle niet ingevoerde olie en gas vormen een aanzienlijke besparing voor ons nationale huishouden.

Het is al op vrij korte termijn ook een zegen voor de overheden die fiscale ontvangsten boeken, en minder uitgaven hebben voor werkloosheid.

Een noodzakelijke voorwaarde is wel dat samenleving en politiek in grote mate hun zeggingschap herwinnen over de wereld van het geld en over de energiesector.

Op langere termijn, tegen zowat 2050, moet dergelijke sociaalecologische economie tienmaal minder energie verbruiken en tienmaal minder materiaaldoorstroming kennen. Het is een grote uitdaging voor de economische wetenschap om tegen dan ook een stabiel economisch model te ontwikkelen dat niet meer gebaseerd is op groeidwang. Politiek en samenleving moeten hen daarin hard aanmoedigen.

Dirk Barrez
 

Bronnen

(1) De inkomensongelijkheid stijgt onafgebroken sinds midden van de jaren negentig – bron FOD economie

http://statbel.fgov.be/nl/modules/publications/statistiques/arbeidsmarkt_levensomstandigheden/inkomensongelijkheid.jsp

http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/arbeid_leven/fisc/Inkomensongelijkheid/index.jsp

(2) FOD economie http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/arbeid_leven/werk/index.jsp

(3) Global Footprint Network http://www.footprintnetwork.org/en/index.php/GFN/page/footprint_for_nations/

(4) De inkomsten van de staat in verhouding tot het bruto nationaal product zijn i.v.m. 2000 gedaald
Nationale Bank van België
http://www.nbb.be/belgostat/PublicatieSelectieLinker?LinkID=756000042|910000082&Lang=N

Zie verder ook

Labour shares go down
http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—dgreports/—integration/documents/publication/wcms_086237.pdf

Belgostat – statistieken Nationale Bank van België
http://www.nbb.be/app/cal/N/BelgoHome.htm

Samenstelling beschikbaar inkomen huishoudens
http://statbel.fgov.be/nl/statistieken/cijfers/arbeid_leven/inkomens/samenstelling/index.jsp

Economische indicatoren voor België
http://www.nbb.be/doc/dq/N/dq3/INE.pdf

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!