Oceanen spelen een zeer belangrijke rol in het reguleren van het klimaat en het op die manier leefbaar houden van de omstandigheden op aarde voor mens en dier. Bovendien zijn ze een belangrijke bron van levensonderhoud en economische welvaart in veel ontwikkelingsladen, waaronder kleine eilandengroepen.

De bewoners van eilandengroepen in de Grote Oceaan uiten nu hun zorgen over het lot van de oceanen. Als de wereldleiders hun belofte om de opwarming van de aarde tot anderhalve graad te beperken niet nakomen, dan zal dat desastreus zijn. Dit zal blijken op de volgende klimaatconferentie, de COP27 die in november in Egypte plaatsvindt.

“We moeten allemaal meer doen dan nu het geval is”, zegt Cameron Diver, hoofd van het klimaatprogramma van de regionale ontwikkelingsorganisatie Pacific Community (SPC), in Nieuw-Caledonië. “De doelstelling staat vast. Dit jaar, in aanloop naar de nieuwe klimaattop, is er een enorme emissiekloof. Die kloof vertalen we niet naar concrete actie, naar de toezeggingen die nodig zijn om ons, de gehele mensheid, op het juiste pad te krijgen.”

Oceanen als klimaatstrijders

De Grote of Stille Oceaan is de grootste oceaan ter wereld en beslaat een derde van het oppervlak van onze planeet. De oceaan slaat enorm veel koolstof op. In het algemeen absorberen oceanen per jaar bijna een kwart van alle uitstoot door menselijke activiteit.

Het VN-Klimaatpanel (IPCC) waarschuwt dat voortdurende uitstoot het vermogen van oceanen om koolstof op te slaan zal doen verminderen. Dat kan al tegen 2050 het geval zijn. Als het zover komt, zal hun rol in het reguleren van het klimaat en extreme weersfenomenen sterk afnemen.

In dat geval kan de sociaaleconomische impact van klimaatverandering “catastrofaal” zijn, benadrukt Diver. “Het zal een enorme impact hebben op mensen die te midden van de oceaan leven.”

Een stijging van de zeespiegel betekent dat de landbouwgrond afneemt, waardoor er steeds meer mensen noodgedwongen zouden verhuizen. De verdere verzuring van de oceaan bedreigt koraalriffen en de visserij. Voedselzekerheid zal een groot vraagteken zijn, aangezien eilandbewoners voor 70 procent van hun eiwitinname afhankelijk zijn van de eigen visvangst.

Tuvalu is een eilandengroep in de Polynesische archipel in het midden van de Stille Oceaan. “Hier leven alle gemeenschappen rond de kust”, vertelt Teuleala Manuella-Morris, hoofd van de milieuorganisatie Live And Learn in Tuvalu. “Neem nu het gewas pulaka. Dat is een wortel die we verbouwen in kuilen die diep genoeg zijn om het regenwater te bereiken. Door de klimaatcrisis kan het water in die kuilen verzilten, bijvoorbeeld door aanhoudende droogte, een stijging van de zeespiegel of cyclonen. Dan kunnen we niet meer oogsten.”

Koraalrif bedreigd

Eilandbewoners in de Stille Oceaan zijn vanwege hun afhankelijkheid van het “blauwe continent” stilaan de grootste campagnevoerders voor duurzaam oceaanbeheer geworden. “Wij hangen af van de tonijnvangst en andere inkomsten uit de zee”, vertelt Graham Pilling, adjunct-directeur van het visserijprogramma van Pacific Community. “De voedselzekerheid, overheidsgeld, ons levensonderhoud en ons ecosysteem is daaraan gebonden. Dat is nog meer het geval voor kleine eilandengroepen met weinig alternatieve inkomstenbronnen, zoals Tokelau en Kiribati.”

Niet enkel de Stille Oceaan maar alle oceanen ter wereld lopen gevaar als de koolstofuitstoot blijft stijgen. Dit zou een enorme impact hebben op de mensen die wereldwijd afhangen van de visserij. Dat zijn er in totaal 260 miljoen, vooral in ontwikkelingslanden. De sector is goed voor 80 miljard dollar aan inkomsten via de export van vis.

Een stijging van de broeikasgassen zal na verloop van tijd ook een sterkere verzuring en een gebrek aan zuurstof veroorzaken in zeeën en oceanen. De zeestromen zullen anders circuleren, de druk op koraalriffen zal toenemen door stijgende temperaturen. Als de riffen massaal verbleken, zal het koraal massaal afzwakken of -sterven, met enorme gevolgen voor het zeeleven dat daarvan afhangt. Mensen die dicht bij de kust leven, zouden dan niet langer kunnen leven van de visserij of het toerisme. Tegen 2050 zal vermoedelijk slechts 15 procent van alle koraalriffen nog duurzaam kunnen groeien, schat de organisatie Pacific Environment (SPREP).

Leven van tonijnvangst

Dat zou dramatisch zijn voor de visserij, die overheidsinkomsten en tienduizenden jobs in de regio oplevert. De tonijnindustrie is daar het belangrijkste in: daar is mondiaal een markt voor en eilandbewoners in het westen en centrale deel van de Stille Oceaan zijn goed voor 60 procent van de wereldwijde tonijnvangst.

Twee derde van alle tonijn wordt gevangen vanaf buitenlandse schepen, onder meer onder de Japanse, Amerikaanse, Koreaanse, Taiwanese, Filipijnse en Indonesische vlag. Negen op de tien vissen wordt vervolgens verscheept naar andere landen voor de verdere verwerking ervan.

Inkomsten van vergunningen om te mogen vissen in de regio leveren eilanden veel op. In Kiribati zelfs zo’n 70,6 procent van de jaarlijkse overheidsinkomsten, een totaalbedrag van 128,3 miljoen dollar. De Marshalleilanden hangen hier voor ongeveer de helft (47,8 procent) van hun overheidsinkomsten van af; 31 miljoen dollar per jaar.

In een recente studie wijzen wetenschappers uit de regio, onder wie Graham Pilling en Simon Nicol, op de impact van de klimaatcrisis op de toekomst van de visserij. Als de oceaanstromen van richting veranderen, zouden scholen tonijn andere wateren kunnen opzoeken, weg van de zones (exclusive economic zones of EEZ’s) waar eilandbewoners een vergoeding opstrijken. “Dit kan een financiële crisis veroorzaken,” aldus Nicol, “met verstrekkende gevolgen voor de diensten die de overheden op de eilanden aanbieden.”

De wetenschappers concluderen dat de tonijnvangst tegen 2050 met gemiddeld een vijfde zal verminderen. Dat betekent veel minder inkomsten; een verlies van 90 miljoen dollar. De economische gevolgen zullen zich laten voelen: de voedselzekerheid zal afnemen, de werkloosheid juist toe.

775 miljoen mensen in gevaar

De eilanden in de Stille Oceaan zullen niet als enigen de impact van de klimaatcrisis op de oceanen opvangen. Ook landen die afhankelijk zijn van het leven in de Indische en Atlantische Oceaan zullen dit voelen. Wereldwijd zijn er 775 miljoen mensen afhankelijk van de visserij en andere mariene grondstoffen om te overleven. De gehele industrie heeft een geschatte waarde van 3000 miljard dollar per jaar.

Op het Pacific Island Forum vorig jaar klonk de noodkreet al. “Als we nu geen actie ondernemen, halen we de anderhalve graad niet,” klonk het toen, “met verregaande gevolgen voor onze oceanen.”

Vanuit Nieuw-Caledonië benadrukt Cameron Diver dat niet enkel wereldleiders ambitieuzer moeten worden op het vlak van klimaat: iedereen moet zijn steentje bijdragen. “De volledige gemeenschap moet hierachter staan. Elke sector moet zijn verantwoordelijkheid nemen.”

Foto: Gabriella Jacobi, Wikimedia Commons / CC BY-SA 3