Tegelijk wordt er geklaagd dat de campagne onnoemelijk saai is. Met 15 procent voorsprong in de peilingen hoeft de Union van CDU en CSU niet direct voor de oppositiebanken te vrezen. Zelfs als de liberale FDP de kiesdrempel niet haalt, blijft een coalitie buiten de christendemocraten onmogelijk.

De SPD heeft in dat geval naast de Groenen ook nog de stemmen van Die Linke nodig om een coalitie te vormen. En hoewel de deelstaat Brandenburg sedert 2009 door een coalitie van beide linkse partijen geleid wordt, lijkt een coalitie van SPD, Die Linke en de Groenen er niet in te zitten.

De christendemocraten met de socialisten of met de liberalen, dat lijkt de inzet van de verkiezingen te worden. Merkel als baken van stabiliteit prijkt momenteel op de voorpagina van o.a. Time Magazine en The Economist, van de andere kandidaten en partijen is nauwelijks sprake.

Mutti van het vaderland

Die saaiheid wordt ook aan Merkel toegeschreven. Ze wordt vanwege haar alledaagse uitstraling als een Mutti van het vaderland beschouwd. De zo al voorzichtige Merkel speelt extra op safe in de campagne. De voorbije jaren heeft ze aan crisismanagement moeten doen, van beloofde hervormingen is niets terecht gekomen.

De verzuchting leeft dat ze Duitsland te veel op zijn lauweren heeft laten rusten en te weinig toekomstvisie heeft getoond. Maar de Duitse kiezer lijkt dit prima te vinden en is tevreden over de economische situatie. Duitsland lijkt geen krimp te geven, te midden een door een diepe crisis geplaagd Europa. Dat maakt het voor de oppositie moeilijk om rond de economie campagne te voeren.

De SPD heeft een extra probleem bij het bekritiseren van het huidige beleid. Ze heeft het arbeidsmarktbeleid met de Agenda 2010-hervormingen tussen 1998 en 2005 onder de regering-Schröder ingevoerd, en daarna hebben ze nog vier jaar met Merkel mee geregeerd. Lijsttrekker Peer Steinbrück was zelfs minister van Financiën in de CDU/CSU-SPD onder Merkel. Noch zijn scherpe taal, noch zijn blunders, noch zijn opgestoken middelvinger hebben voldoende schwung in de campagne kunnen brengen.

Maar is die saaiheid wel zo’n probleem?

We zullen de gemakkelijke vergelijking met de Duitse politiek tot en met de Tweede Wereldoorlog niet maken. Maar ook zonder aan deze periode te refereren, zijn er redenen om Duitsland te bewonderen. De lage werkloosheid, de indrukwekkende exportcijfers, zelfs de Champions League-successen: daar hebben we het even niet over.

Wel Duitsland als land van saaie redelijkheid en stabiliteit. De integratie in het Europese en Atlantische netwerk van landen na de ineenstorting in 1945, het gebakkelei rond Berlijn, de wending in de buitenlandse politiek met de Ostpolitik, de linkse terreur van de RAF, de Duitse hereniging en de invoering van de euro, naast alle maatschappelijke evoluties die het land net als de andere westerse landen heeft meegemaakt: niets van dat alles heeft Duitsland echt op zijn grondvesten doen daveren.

Sedert de oprichting van de Bondsrepubliek in 1949 hebben de Duitsers 8 bondskanseliers gehad. We laten de DDR hier buiten beschouwing, waarvan men veel kan beweren, maar niet dat het met Ulbricht en Honecker aan het hoofd een duiventil was.

In Italië zitten we met Letta momenteel aan nummer 26, België kende in dezelfde periode 17 premiers en zelfs het oerdegelijke Nederland komt aan 14. Voor een land met een systeem van evenredige vertegenwoordiging is die politieke stabiliteit merkwaardig.

De verkiezingsuitslagen vertonen ook al weinig variatie. De CDU/CSU scoorden bij de eerste 16 bondsdagverkiezingen (van 1949 tot 2005) tussen 31 en 50,2 procent, de SPD tussen 28,8 en 45,8 procent, de FDP tussen 5,8 en 12 procent. De Groenen kwamen voor het eerst op in 1980 en schommelden nadien tussen 5,1 en 8,7 procent.

Met de Republikaner, de DVU en de NPD hengelden diverse extreemrechtse partijen naar de gunst van de kiezer, maar nooit haalden ze de kiesdrempel van 5 procent. De politieke krachtsverhoudingen liggen al decennia min of meer vast.

Vorige bondsdagverkiezingen: naar Duitse normen een dijkbreuk

Eigenlijk vormden de vorige bondsdagverkiezingen naar Duitse normen een dijkbreuk. De SPD leed een zware nederlaag en zakte tot 23 procent, de christendemocraten haalden met 33,8 procent hun slechtste score sedert 1949, terwijl het liberale FDP, de Groenen en Die Linke hun beste resultaat ooit haalden.

Zoals in vele andere landen leken de traditionele grote partijen steeds kleiner te worden en werd het politieke landschap meer versnipperd. De verkiezingen van dit weekend lijken de oude orde enigszins te herstellen, met lichte winst voor de socialisten en forse winst voor de Union. Gekker dan 2009 moet het blijkbaar niet worden. De nieuwe partij Alternative für Deutschland zal wellicht ver onder de kiesdrempel blijven, de FDP, de Groenen en Die Linke lijken op verlies af te stevenen.

De twee grote politieke families domineren de Duitse politiek dus volkomen sedert de oprichting van de Bondsrepubliek. Twee keer hebben ze samen geregeerd, altijd hebben ze de bondskanselier geleverd. Ook al hebben de liberalen van de FDP vaak boven hun gewicht kunnen spelen als partij nodig om aan een meerderheid te komen, nooit hebben ze hun voet naast die van de twee grote broers kunnen plaatsen.

Fel gecontesteerde Hartz-hervormingen van de SPD

Zijn die twee grote partijen zo verschillend? Dat blijkt niet uit de koers die Duitsland de voorbije decennia gevaren heeft. Duitsland bracht Karl Marx voort, maar met Eduard Bernstein ook de vader van het socialisme via parlementaire weg. De SPD is een pragmatische partij, en de zo fel gecontesteerde Hartz-hervormingen (o.a. met de mini-jobs) werden onder een roodgroene coalitie doorgevoerd. Helmut Schmidt (SPD) was indertijd een pleitbezorger voor de plaatsing van nucleaire middellange afstandsraketten.

Omgekeerd kan de CSU niet zomaar rechts genoemd worden. Ze heeft net als de CD&V bij ons een arbeidersvleugel, de CDA (Christlich-Demokratische Arbeitnehmerschaft). Merkel koos na Fukushima met de Energiewende radicaal voor hernieuwbare energie. De partij is voorstander van een sociale markteconomie en heeft na de Tweede Wereldoorlog het Rijnlandmodel uitgetekend.

Toen de SPD aan de macht kwam, heeft ze het model verder uitgebouwd, o.a. met de fameuze Mitbestimmung. Beide partijen zijn dus de architecten van de huidige Duitse economie, en een machtswissel heeft nooit voor een radicale breuk gezorgd op sociaal-economisch vlak.

De SPD en Peer Steinbrück hebben zich tijdens de campagne rond de arbeidsmarkt (minimumloon, beperken mini-jobs) en de Europese financiële crisis (schulddelgingsfonds, gemeenschappelijke financiering schulden) geprofileerd, maar ook met een andere coalitie valt te verwachten dat Duitsland niet plots een compleet andere koers zal varen.

Duitsland is geen land van avonturen

De fobie voor inflatie zal na de verkiezingen niet verdwenen zijn. Internationaal doet het land wat denken aan het type leerling in de klas dat geen gedragsproblemen vertoont, altijd goede punten haalt, niet opvalt door enige excentriciteit, maar wel graag met rust gelaten wordt en graag zijn zin doet zonder daarover ruzie te maken.

Zoals in andere landen zorgen de wijzigen in de politieke krachtsverhoudingen na verkiezingen voor veranderingen, maar blijft vooral veel bij het oude. In een federaal land met sterke instellingen zoals dat in Duitsland het geval is, geldt dit nog veel meer. Heel wat zaken liggen sowieso vast.

De samenstelling van het Bundesverfassungsgericht in Karlsruhe, dat waakt over de grondwet, blijft volgende week ongewijzigd, en ook bij de Bundesbank verandert er niets. De regeringen in de 16 Länder blijven dezelfde, de Bundesrat behoudt dezelfde samenstelling. Door de invoering van de Schuldenbremse zullen de Länder vanaf 2020 geen structureel tekort meer mogen hebben, wat hun beleidsmarge beperkt.

Nochtans is het voor Europa wenselijk dat er in Duitsland wat beweegt. Door de loonmatiging is het een succesvol exportland geworden, maar het is niet de motor van de Europese economie. Daarvoor is er te veel ingezet op loonmatiging en te weinig op binnenlandse consumptie.

Niet alle landen kunnen exportlanden zijn

Het Duitse model kan bovendien niet eindeloos gekopieerd worden. Niet alle landen kunnen exportlanden zijn. De loonmatiging zet ook elders de loonvorming onder druk, wat de koopkracht en de vraagzijde van de Europese economie ondermijnt.

Een invoering van een minimumloon zou alvast een belangrijke stap zijn om de groei van de Niedriglohnsektor (lagelonensector) aan banden te leggen en de druk op de lonen in andere Europese landen enigszins verlichten.

Laat de twee partijen die symbool staan voor de Duitse stabiliteit het Rijnlandmodel zo aanpassen dat de stabiliteit van Duitsland en Europa, en dit zowel economisch en financieel als sociaal, op termijn verzekerd blijft. Zodat het stabiele Duitsland Europa niet langer aan het wankelen brengt.

Nico Pattyn

Nico Pattyn is lid van de denktank Metis. Metis is een onafhankelijke denktank die ijvert voor een solidaire en actieve welvaartsmaatschappij en voor een duurzame economie.