De twee aanslagen gebeurden donderdag in alle vroegte. Met zware terreinwagens volgestouwd met 400 kg explosieven reden rond 5.30 uur de zelfmoordcommando’s in op hun zorgvuldig uitgekozen doelwitten.

In de noordelijke garnizoensstad Agadez vormde een opleidingscentrum voor leerling-officieren van het Nigerese leger het doel. Volgens getuigen was de ravage enorm en was de knal tot op kilometers van de stad hoorbaar. Minstens 18 (19 volgens andere bronnen) jonge militairen kwamen om het leven. Tientallen anderen werden zwaargewond naar ziekenhuizen overgebracht. Ook vier van de vijf kamikazes zouden zijn omgekomen.

In de verwarring die volgde na de aanslag was er ook lange tijd sprake dat één gijzelnemer enkele leerling-officieren zou hebben vasthouden in een bijgebouw van de kazerne, maar dat bleek donderdagavond niet langer het geval te zijn. Niger heeft een lange traditie van gijzelnemingen, meestal van buitenlanders, die dan tegen een hoog losgeld worden vrijgelaten.

Criminele bendes proberen op die manier geld te verkrijgen voor de aankoop van wapens, drugs en andere lucratieve smokkelwaar die de laatste jaren ongebreideld circuleren in de moeilijk te controleren grensgebieden van de Sahara.

Aanslag tegen Franse uraniumbelangen

De tweede aanslag, niet eens een halfuur later, was gericht tegen een van de uraniummijnsites van Somaïr (Société des mines de l’Aïr) in Arlit, ten noorden van Agadez, die door het Franse Areva worden geëxploiteerd en van strategisch belang zijn voor de bevoorrading van de Franse kerncentrales.

Het scenario was bijna hetzelfde. Een bomauto volgde een bus die arbeiders naar de uraniummijn bracht. De auto kon het zwaar bewaakte terrein binnendringen, maar slaagde er blijkbaar niet in het hoofdgebouw te bereiken.

De bomauto werd dan maar tot ontploffing gebracht voor de elektriciteitscentrale van de mijn. Ook hier was de ravage niet te overzien. Van de bomauto bleef zo goed als niets over. Volgens een persbericht van Areva viel er één dode onder de werknemers, 14 geraakten gewond, onder wie zes met levensbedreigende verwondingen naar ziekenhuizen werden gebracht. Allen hebben de Nigerese nationaliteit.

De schade aan de centrale is zo groot dat de uraniumproductie voor onbepaalde tijd moet worden stilgelegd, zo meldde Areva vrijdag.

Niger in oog van de storm sinds val Khaddafi

Nooit eerder werd Niger getroffen door gewelddadige aanslagen van een dergelijke omvang. Het land zit echter al lang in het oog van de storm die grote delen van de Sahelgordel en de Sahara treft. Sinds de val van het Khaddafi-regime (in oktober 2011) als gevolg van de NAVO-interventie in het noordelijke buurland Libië, zijn ook strijders die als huurlingen in dienst waren van de speciale strijdkrachten van kolonel Khaddafi naar Niger teruggekeerd.

Oorlogswapens uit geplunderde Libische depots kwamen in circulatie, al probeerde de Nigerese regering de noordelijke grens zo goed mogelijk af te schermen, waarbij ze beroep deed op militair-logistieke ondersteuning van haar westerse bondgenoten Frankrijk en de VS.

Frankrijk onderhoudt als oud-kolonisator al lang hechte betrekkingen met het armlastige Niger gezien het geostrategische belang van de uraniummijnen voor de Franse energievoorziening.

Voor de VS vormt Niger hoe langer hoe meer een belangrijke schakel van het AFRICOM-programma (het Amerikaanse militaire commando voor Afrika) in de Sahara. Dit in het kader van de ‘strijd tegen de terreur’.

Veel geld naar defensie en ‘veiligheid’

Niger besteedt – onder druk van de westerse bondgenoten – sinds enkele jaren ruim 10 procent van het nationaal budget aan ‘veiligheid’, wat een enorme last betekent voor een van de allerarmste landen ter wereld waar de VN-millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling nog verre van bereikt zijn.

President Mahamadou Issoufou verdedigt dat beleid door te verwijzen naar “de continue terroristische dreiging door radicale islamistische groepen”. De recente aanslagen zullen dat beleid alleen nog maar versterken, zo is te verwachten.

In 2012 werd 67 miljoen euro gespendeerd aan bewapening en veiligheidscommunicatie. Sinds februari 2013 beschikt Niger voor het eerst over moderne gevechtsvliegtuigen: twee Russische Sukhoy SU-25 met Oekraïense gevechtspiloten moeten de al eerder geleverde gevechtshelikopters aanvullen. Die vliegtuigen waren oorspronkelijk besteld door Mali, maar door het embargo als gevolg van de staatsgreep van vorig jaar, kon die levering niet doorgaan.

Frankrijk heeft ongeveer 100 soldaten gestationeerd in de hoofdstad Niamey en ‘enkele tientallen’ in en rond de uraniumsites van Arlit. Sinds vorig jaar zouden er ook een honderdtal Amerikaanse special forces in Niger actief zijn.

Lange tijd was er sprake dat het Amerikaanse leger in de noordelijke stad Agadez een centrum voor drones zou installeren vanwaaruit grote delen van de Sahara in het oog zouden kunnen worden gehouden. Uiteindelijk werden op 28 januari enkele VS-drones gestationeerd in Niamey, maar vooral in Burkina Faso.

Op 25 april bezocht de Franse minister van Defensie Jean-Yves Le Drian (PS) Niger om er met zijn ambtgenoot te overleggen over “de gevolgen van de oorlog in Mali voor de veiligheid van Niger”. Frankrijk zegde Niger bij die gelegenheid alle mogelijke steun toe in de strijd tegen het terrorisme en tegen de plaag van de ontvoeringen van buitenlanders.  

Opstanden van Toearegs in Niger en Mali

In tegenstelling tot buurland Mali, dat vorig jaar compleet gedestabiliseerd geraakte door de opstand van Toeareg-strijders die vanaf januari 2012 uit Libië terugkeerden en een eigen staat (Azawad) wilden oprichten in het zo goed als aan elke overheidscontrole ontsnappende noorden van Mali, kwam Niger tot nu toe grotendeels ongeschonden uit het Libische debacle.

Veel meer nog dan Mali heeft Niger een aanzienlijke Toeareg-bevolking (ongeveer 9,2 procent van de 17 miljoen inwoners) die de voorbije decennia regelmatig in opstand kwam tegen het centrale gezag in Niamey. Opstanden die vaak expliciete ondersteuning kregen van het Khaddafi-regime in de vorm van wapens, dankzij het Libische oliegeld.

De laatste opstand duurde van 2007 tot 2009 en werd beëindigd met grote toegevingen ten aanzien van de Toeareg. Onder meer door een doorgedreven decentralisatie en de integratie van ex-strijders in de samenleving kon de rust – voorlopig althans – worden hersteld.

Symbolisch is dat de huidige premier van Niger, Brigi Rafini, zelf van Toeareg-afkomst is. Een positie die de Toeareg in Mali nooit hebben kunnen afdwingen.

Jihadistische bewegingen houden noorden Mali in de greep

In Mali werd de opstand hoe langer hoe meer ‘gekaapt’ door radicale jihadistische bewegingen die vanaf juni 2012 de touwtjes in het noorden stevig in handen kregen ten nadele van het onafhankelijkheidsstreven van de seculiere Toearegs van de MNLA.

De jihadisten steven naar de invoering van hun enge interpretatie van de sharia, vaak zeer tegen de zin in van de traditioneel islamitische lokale bevolking, die massaal op de vlucht sloeg voor de religieuze terreur. Een kwart miljoen Malinezen leeft momenteel in vluchtelingenkampen in eigen land of in de buurlanden.

Ansar Dine, Al-Qaeda in de Islamitische Maghreb (AQMI) en MUJAO (Mouvement pour l’Unicité et le Jihad en Afrique de l’Ouest) bestreden echter ook elkaar in wisselende coalities om de controle te verwerven over de uitgestrekte drie noordelijke regio’s Kidal, Gao en Tombouctou.

Gebieden die al langer in trek waren voor smokkel van wapens, drugs en ontvoeringen omdat ze grotendeels ontsnappen aan de controle van de regering in Bamako.

Staatsgreep Mali en roep om interventie

Sinds de staatsgreep van 22 maart 2012 door lagere militairen tegen de aftredende president Amadou Toumani Touré is het al sterk verzwakte Malinese leger helemaal geen partij meer tegen de zwaarbewapende rebellengroepen.

Steeds luider klonk daarom de roep voor een internationale strijdmacht die het Malinese leger zou ‘hervormen’ en ‘bijstaan’ in de herovering van het noorden. Ook de Europese Unie maakte eind vorig jaar geld vrij voor speciale opleidingsprogramma’s voor de Malinese strijdkrachten.

ECOWAS, de regionale organisatie van de West-Afrikaanse landen, zou in uitvoering van een resolutie van de VN-Veiligheidsraad de klus op het terrein klaren, maar verwachtte wel logistieke ondersteuning van ‘derden’: met name Frankrijk en de VS. In de praktijk zou die operatie pas vanaf september 2013 van start kunnen gaan.

President Issoufou van Niger was vorig jaar een van de hevigste pleitbezorgers onder de West-Afrikaanse staatshoofden van een door Frankrijk geleide militaire interventie in Mali omdat hij vreesde dat het conflict bij de buren het broze evenwicht in eigen land opnieuw zou bedreigen. Bij president François Hollande ving hij echter aanvankelijk bot omdat die niet meteen in een militair avontuur in Mali wilde betrokken geraken.

Toen begin januari de rebellen plotseling probeerden op te rukken naar Bamako, greep Frankrijk toch snel in omdat het in de eerste plaats zijn eigen geostrategische belangen (vooral de uraniummijnen in Niger) direct bedreigd zag.

Sinds op 11 januari 2013 de Franse militaire interventie Opération Serval begon, zijn de meeste jihadistische strijders uit de steden van het noorden verdreven. Ze zijn echter geenszins verdwenen en hebben zich teruggeplooid op afgelegen basissen in bergachtige streken in de Sahara en meer en meer in de buurlanden van Mali: het zuiden van Algerije, Mauritanië en Niger.

En nu ook in het zuiden van Libië, dat totaal aan de controle van de nieuwe machthebbers in Tripoli lijkt te ontsnappen. Het probleem is dus hoogstens verplaatst, maar verre van opgelost.    

Wraakactie MUJAO voor ‘oorlog tegen de sharia’

Het hoeft dan ook niet echt te verwonderen dat de bloedige aanslagen van donderdag al snel werden opgeëist door de MUJAO, die daarmee de eerste keer bewijst ook te kunnen toeslaan tot ver buiten Mali. In de loop van donderdag eiste MUJAO-woordvoerder Abu Walid Sahraoui, een oud-strijder van het Polisario (Westelijke Sahara), de verantwoordelijkheid op voor de dubbele zelfmoordaanslag.

“We willen Niger en Frankrijk straffen voor hun oorlog tegen de sharia in Mali”, verklaarde MUJAO de zeer gericht uitgekozen doelwitten. Meteen dreigde de beweging met nog meer aanslagen tegen de Afrikaanse ‘collaborateurs’ van de Franse interventie.

Niger heeft momenteel 680 troepen in het kader van de Frans-Afrikaanse interventiemacht in Mali, vooral gestationeerd in en rond Gao, het gevallen bolwerk van de MUJAO.

Vrijdag werd op de Mauritaanse nieuwswebsite Alakhbar een communiqué gepubliceerd waarin de Algerijnse Mokhtar Belmokhtar het echte brein achter de aanslagen werd genoemd.

Hij zou in nauwe samenwerking met MUJAO de aanslagen hebben voorbereid die de codenaam ‘Opération Martyr Abou Zeid‘ meekreeg, genoemd naar een jihadistische leider die eind februari door het Franse leger in Mali werd gedood.

Terugkeer van doodverklaarde Mokhtar Belmokhtar

Mokhtar Belmokhtar is daarmee niet bepaald aan zijn proefstuk toe. Eind 2012 brak hij met zijn medestrijders van AQMI om een eigen – nog radicalere – beweging op te richten: ‘Zij die ondertekenen met bloed’. Die groep wordt verantwoordelijk gehouden voor de commando-aanval op het Zuid-Algerijnse gaswinningsveld van In Amenas, waarbij in januari vele tientallen medewerkers omkwamen toen het Algerijnse leger korte metten maakte met de gijzelingsactie.

De commando-actie kwam er slechts enkele dagen nadat het Franse leger in Mali actief werd. Of de aanval een direct antwoord daarop was, lijkt weinig waarschijnlijk gezien de omvang van de actie en de daartoe benodigde voorbereidingstijd moet die al wel eerder zijn gepland.

Een feit is dat Belmokhtar samenwerking zocht met andere gewapende groepen in Mali om de Franse troepen efficiënter te kunnen aanvallen. Eind maart verklaarde de Tsjadische president Idriss Déby dat zijn troepen in Mali erin geslaagd waren om Belmokhtar uit te schakelen: hij zou zichzelf hebben opgeblazen toen hij in een hinderlaag dreigde te vallen.

Andere bronnen hebben dit nooit kunnen bevestigen en ook Franse analisten uitten veel twijfels bij de verklaring van Déby. Tsjaad, hoewel geen lid van ECOWAS, heeft een van de best uitgeruste Afrikaanse contingenten naar Mali gestuurd om er aan de zijde van de Fransen en de ECOWAS-landen te strijden tegen de jihadisten.

“Niger bijstaan in strijd tegen terrorisme”

In een eerste reactie op de aanslagen van donderdag verklaarde de Franse president Hollande, op bezoek in Leipzig, dat “Frankrijk er alles zou aan doen om Niger bij te staan in de strijd tegen het terrorisme”.

Minister van Buitenlandse Zaken Laurent Fabius (PS) zei tegenover het persbureau AFP dat “extra Franse paracommando’s naar Arlit zouden gaan om de veiligheid van de uraniummijnen te garanderen in nauwe samenwerking met de Nigerese veiligheidsdiensten”. Hij hoopte dat de uraniumproductie snel zou kunnen worden heropgestart.

De staatshoofden en regeringsleiders van de 54 lidstaten van de Afrikaanse Unie (AU) veroordeelden de dubbele aanslag in Niger scherp tijdens de historische topconferentie van het voorbije weekend in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid (OAE), de voorloper van de AU, en promotor van de pan-Afrikaanse gedachte.

Het is precies de AU die nauw betrokken is bij allerlei projecten van ‘vrede en veiligheid’ op het continent, met name ook in de Sahara.

“Vijand kwam uit Libië”

Maandag 27 mei verklaarde president Issoufou van Niger tijdens een herdenkingsceremonie voor de slachtoffers van de dubbele aanslag van donderdag dat “de vijand die ons heeft aangevallen met zekerheid uit het zuiden van Libië kwam”. Hij zei ook dat de inlichtingendiensten over concrete aanwijzingen beschikken dat dezelfde groep ook aanslagen voorbereidt tegen Tsjaad. Belmokhtar zou in het woestijngebied van Zuid-Libië over een uitgebreide trainingsbasis beschikken.

Tijdens het weekend raakte ook bekend dat vrijdagochtend 24 mei “een gezamenlijk Frans-Nigerees commando de twee overlevende terroristen van de aanslagen in Agadez heeft gedood bij een vuurgevecht”.

De Nigerese minister van Defensie Mahamadou Karidjo bevestigde die informatie maandag. Hij voegde er nog aan toe dat beide mannen explosievengordels droegen toen ze werden neergeschoten.

Frankrijk en de buurlanden van Mali weten dat ze zich de komende weken aan nog meer aanslagen mogen verwachten. De Frans-Afrikaanse militaire interventie in Mali mag dan succesvol zijn verlopen in de zin dat de steden Tombouctou, Gao en Kidal snel werden ‘bevrijd’, maar de jihadistische bewegingen zijn beslist niet verdwenen en kunnen zich vooral vanuit het zuiden van Libië hergroeperen, bewapenen en trainen.
 
 

Bijkomende bronnen:

Lire nos explications Le Niger, aux avant-postes de la menace islamiste au Sahel
Le Niger, aux avant-postes de la menace islamiste au Sahel
http://www.lemonde.fr/afrique/article/2013/02/04/le-niger-aux-avant-postes-de-la-menace-islamiste-au-sahel_1826764_3212.html

Double attentat au Niger : le retour de Mokhtar Belmokhtar
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130524083453/niger-libye-mali-terrorismedouble-attentat-au-niger-le-retour-de-mokhtar-belmokhtar.html

Niger: Belmokhtar a “supervisé” les attentats, affirme son porte-parole
http://www.jeuneafrique.com/actu/20130524T042354Z20130524T042332Z/niger-belmokhtar-a-supervise-les-attentats-affirme-son-porte-parole.html

Niger: le groupe de Belmokhtar menace de lancer d’autres attaques
http://www.jeuneafrique.com/actu/20130524T073557Z20130524T073553Z/niger-le-groupe-de-belmokhtar-menace-de-lancer-d-autres-attaques.html

Agadez et Arlit : le Mujao frappe le coeur du dispositif de sécurité nigérien
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130523185258/terrorisme-attentat-aqmi-jihadagadez-et-arlit-le-mujao-frappe-le-coeur-du-dispositif-de-securite-nigerien.html

Mali : des drones américains contre les terroristes
http://www.jeuneafrique.com/Article/JA2716p022_027.xml2/usa-mali-barack-obama-islamistemali-des-drones-americains-contre-les-terroristes.html

Niger : un jihadiste retranché “avec des explosifs” dans la caserne militaire d’Agadez
http://www.jeuneafrique.com/Articleimp_ARTJAWEB20130523144717_niger-un-jihadiste-retranche-avec-des-explosifs-dans-la-caserne-militaire-d-agadez.html

Blog Défense
Le Niger déploie ses premiers avions à réactions, deux Sukhoy Su-25 par Laurent Touchard
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130501130724/niger-terrorisme-aqmi-rebellion-touareguele-niger-deploie-ses-premiers-avions-a-reactions-deux-sukhoy-su-25.html

L’approvisionnement français en uranium affaibli par l’attaque d’Arlit
http://www.lemonde.fr/international/article/2013/05/24/l-approvisionnement-francais-en-uranium-affaibli-par-l-attaque-d-arlit_3416801_3210.html

Niger : Belmokhtar aurait “supervisé lui-même” les attaques
http://www.lemonde.fr/afrique/article/2013/05/24/niger-belmokhtar-aurait-supervise-lui-meme-les-attaques_3416658_3212.html

Niger : double attentat contre un camp militaire et un site d’Areva
http://www.lemonde.fr/afrique/article/2013/05/23/niger-un-site-d-areva-et-une-base-militaire-pris-pour-cibles-par-deux-attentats-suicides_3415801_3212.html

La trajectoire djihadiste du Mujao du Nord-Mali au Niger
Le Monde.fr | 23.05.2013 à 18h43
http://www.lemonde.fr/afrique/article/2013/05/23/la-trajectoire-djihadiste-du-mujao-du-nord-mali-au-niger_3416576_3212.html

Les installations de la Somaïr près desquelles a eu lieu l’attentat d’Arlit
http://www.slateafrique.com/236275/niger-double-attentat-suicide-agadez-arlit

Attentats-suicides au Niger: le plan diabolique des djihadistes au Sahel
Le Pays. Le plus lu des quotidiens du Burkina Faso.
http://www.slateafrique.com/237747/attentats-suicides-niger-plan-djihadistes-sahel

Niger : 20 morts dans deux attentats-suicides, le Mujao revendique
http://www.slateafrique.com/237477/niger-20-morts-dans-deux-attentats-suicides-le-mujao-revendique

Le Mujao, nébuleuse terroriste et vraie plaie du Sahel
La rédaction de Slate Afrique.
http://www.slateafrique.com/235653/niger-attentats-suicides-mujao-nebuleuse-terroriste-plaie-sahel

Le polisarien du MUJAO Abou Walid Sahraoui, revendique les attentats du Niger
http://www.slateafrique.com/236533/le-polisarien-du-mujao-abou-walid-sahraoui-revendique-les-attentats-du-niger

Le Niger frappé pour la première fois par deux attentats-suicides
http://www.slateafrique.com/237597/le-niger-frappe-pour-la-premiere-fois-par-deux-attentats-suicides

L’Algérien Mokhtar Belmokhtar aurait «supervisé» les attaques d’Agadez et Arlit au Niger
http://www.pressafrik.com/L-Algerien-Mokhtar-Belmokhtar-aurait-supervise-les-attaques-d-Agadez-et-Arlit-au-Niger_a104010.html

L’Union africaine ne veut pas se laisser ébranler par le double attentat au Niger
http://www.pressafrik.com/L-Union-africaine-ne-veut-pas-se-laisser-ebranler-par-le-double-attentat-au-Niger_a104011.html

Attentats au Niger: donné pour mort, le jihadiste Belmokhtar réapparaît
http://www.jeuneafrique.com/actu/20130524T115228Z20130524T115223Z/attentats-au-niger-donne-pour-mort-le-jihadiste-belmokhtar-reapparait.html

Attentats au Niger : assaut franco-nigérien à Agadez, les derniers islamistes tués
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20130525100734/tchad-niger-attentats-mokhtar-belmokhtarattentats-au-niger-assaut-franco-nigerien-a-agadez-les-derniers-islamistes-tues.html

Projet d'”attaque” contre le Tchad depuis le Sud libyen, affirme le président nigérien
http://www.jeuneafrique.com/actu/20130527T125002Z20130527T124958Z/projet-d-attaque-contre-le-tchad-depuis-le-sud-libyen-affirme-le-president-nigerien.html