De economische belangen van de lidstaten van de EU zijn op een zodanige manier met mekaar verstrengeld, dat een economische crisis op de ene plaats grote gevolgen heeft voor het welzijn 2000 km verderop. De budgettaire inspanningen die de Mediterraanse economieën zoals Spanje, Italië en Griekenland op dit moment aan het leveren zijn, hebben daardoor niet alleen consequenties voor de modale Spanjaard, Griek of Italiaan maar ook voor de miljoenen buitenlandse werkmigranten en hun gezinnen in landen als Roemenië, Bulgarije en Albanië. Zij worden momenteel namelijk twee keer tegelijk getroffen door de economische hervormingen: een eerste keer in hun landen van herkomst waar de bankencrisis eveneens heeft toegeslagen en een tweede keer in de landen waar ze het afgelopen decennium een extra inkomen bij mekaar konden sprokkelen. Het belang van die ‘dubbele druk’ op de welvaart kan nauwelijks worden onderschat.
In België vind je hier en daar een Roemeen(se) terug in het dienstencheques-systeem of met de daklozenkrant aan de uitgang van de supermarkt. In Spanje en Italië vormen Roemeense werkmigranten echter al vanaf het midden van de jaren ’90 een integraal deel van het dagelijkse leven en van het economische systeem. Cijfers van Eurostat tonen dat in het jaar 2000 een kleine 300.000 Roemenen in een land van de Europese Unie vertoefden. Tien jaar later steeg dat aantal tot minstens twee miljoen. Daarvan waren er in Spanje en Italië alleen al telkens ongeveer 800.000. Op een totale Roemeense bevolking van 22 miljoen betekent dat dus bijna 10 procent.
De oorzaak van die massale aanwezigheid van werkmigranten is te zoeken bij de drastische hervormingen van het Roemeense sociale systeem aan het einde van de jaren ’90 en bij de economische groei die de Mediterraanse economieën op hetzelfde moment optekenden. In de tang gehouden door de conditionele leningen van het IMF maakte de regering Constantinescu-Ciorbea in 1997 de weg vrij voor een extreem hard herstructureringsbeleid. De sociale schade in Roemeense steden en op het platteland was nauwelijks te overzien. De machtigste vakbonden slaagden er nog in om de hervormingen binnen de staal- en olieindustrie te beperken. Maar in andere tewerkstellingssectoren werd drastisch gesnoeid. Bovendien werden de gezondheidszorg en het onderwijs afgebouwd en dat terwijl de staat de verantwoordelijkheid voor het verouderd woningbestand eerder ook al naar de individuele Roemeen had doorgeschoven.
Het logische gevolg was dat de sociale drama’s zich in Roemeense steden en plattelandsgebieden opstapelden. Gewezen stedelingen trokken terug naar het platteland en startten opnieuw een keuterboerderij. Massa’s jonge en oudere mannen en vrouwen verlieten hun onzekere of slecht betaalde job als arbeider, manager, dokter of onderwijzer, op zoek naar een beter betaald baantje in Italië, Spanje of Duitsland, als metser, stukadoor, fruitplukker, huishoudhulp of prostituee.
Die ‘vlucht vooruit’ mag niet alleen gezien worden als een zaak die enkel van belang was voor individuele gelukzoekers. Op het niveau van de sociale welvaart in Roemenië fungeerde deze beweging als ‘veiligheidsklep’. De regeringen Constantinescu en later Iliescu hoefden geen rekening te houden met de welvaart van alle Roemenen. Minstens 10 procent zorgde voor een groot stuk al voor zijn eigen welvaart in het buitenland.
Maar het is die veiligheidsklep die momenteel hapert. De bouwindustrie in Italië is stilgevallen. De werkloosheid in Spanje is al meer dan 20 procent. Spanje vroeg in augustus 2011 al aan de Europese Commissie om de toegang tot haar arbeidsmarkt te mogen afsluiten voor Roemenen. Velen keren dan ook terug. Maar velen blijven ook ter plaatse, aangezien de vooruitzichten in Roemenië niet beter zijn. De financiële stroom draait zelfs om: Roemenen in Spanje en Italië teren meer en meer op geldelijke steun van familie in Roemenië. Een beweging noordwaarts is al ingezet. Een groeiend aantal Roemenen richt zich op de arbeidsmarkten van Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, en jawel, ook België. Maar de informele arbeidsmarkten zijn daar al stevig bezet door verschillende andere bevolkingsgroepen. Enkele Roemeense kranten maken ook gewag van stijgende migratie in de richting van China en Japan; maar dat is veel te ver om een grote groep mensen op te vangen.
Wat nu? Het land heeft zware schulden opgelopen als gevolg van de bankencrisis en de druk van het IMF om opnieuw hervormingen door te voeren, is enorm. Opnieuw moet de zich langzaam herstellende gezondheidszorg het ontgelden. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat het opstappen van publieke held Arafat, die zich in de media opwierp als de redder van de Roemeense gezondheidszorg, een gevoelige snaar heeft geraakt. Basescu realiseerde zich dan ook snel de symboliek van het dossier en beloofde ondertussen al om de hervormingen uit te stellen. Maar daarmee is het structurele probleem niet opgelost. Het lijkt er dan ook op dat de betogingen van deze week zeker nog niet de laatste gaan zijn.
