“Vergis je niet. Het geld is er, als de wereld er gebruik van wil maken”, zei Mark Carney, de voormalige gouverneur van de Bank of England. Vandaag is hij klimaatafgevaardigde voor de VN en vertegenwoordigt hij tezelfdertijd een alliantie van financiers die op een berg activa ter waarde van 130 miljard dollar zit. Maar wat wil de wereld eigenlijk? 

Als de mensheid in heel de wereld zelf een referendum kon organiseren op basis van het principe ‘één mens, één stem’, zou dat zonder enige twijfel een duidelijk antwoord opleveren: “Doe al wat nodig is om de uitstoot van koolstof nu te stoppen!”. In plaats daarvan krijgen we COP26 en een besluitvormingsproces dat in de charmante stad Glasgow uitloopt op een kolossaal fiasco.

De mislukking van COP26 is een weerspiegeling van het falen van onze democratieën aan beide kanten van de Atlantische Oceaan. President Biden kwam in Glasgow aan toen zijn mensen in Washington zijn infrastructuurwet probeerden door te duwen in het Congres. Een wet die overigens niet meer is dan een staaltje corrupte politiek die de wet zelf loskoppelt van elke ernstige investering in hernieuwbare energie, de vervuilers belastingvermindering oplevert, de olie- en gasindustrie blijft subsidiëren en het nodige geld ophoest voor een waaier van koolstof uitstotende infrastructuur zoals nieuwe wegen, vlieghavens enzovoort.  

Ondertussen kleurt het discours van de Europese Unie mooi helgroen, terwijl de realiteit veeleer donkerbruin is: het zo kapitaalkrachtige Duitsland heeft zelfs nieuwe elektriciteitscentrales op basis van bruinkool besteld en kijkt reikhalzend uit naar de door Putin beloofde, grote hoeveelheden aardgas. Als tegenprestatie moeten de Duitsers alleen zijn Nordstream2-gaspijplijn een groen jasje geven.

Het falen van Europa is dubbel triestig want als de EU in staat is om één ding te doen, dan is het wel de oprichting van een pan-Europese Unie voor Hernieuwbare Energie. Helaas, het kwam zelfs niet eens ter sprake. En alsof het nog niet volstaat dat de VS en de EU de groene transitie op hun eigen grondgebied verraden, wakkeren ze nog een Nieuwe Koude Oorlog aan tegen China.  

Het klopt dat China een grote vervuiler is. Maar los van de ongemakkelijke waarheid, dat China nu al meer investeert in de aanpak van de klimaatverandering dan de VS en de EU samen (3,4 miljard in het huidige decennium), wil het Westen toch liever zijn pijlen op China richten. Een keuze die weliswaar onverenigbaar is met het vitale gemeenschappelijk front tussen de VS, de EU en China tegen de klimaatontsporing.

Hoe is de COP26 zo’n vreselijk debacle kunnen worden? Daar zijn drie redenen voor. Ten eerste: de valkuil van ‘free-riding’ overal ter wereld. Grote ondernemingen, en ook staten, zoeken hun inspiratie in een gebed van de Heilige Augustinus: “Heer, maak mij kuis maar nog niet meteen”. Iedereen verkiest een planeet zonder koolstofuitstoot boven een planeet die overkookt. Maar iedereen wil ook de betaling van de kosten voor de transitie naar niet-vervuilende activiteiten zo lang mogelijk uitstellen, ongeacht wat alle anderen doen: als de rest van de planeet het juiste doet, dan is ze gered, zelfs als jij alleen aan jezelf denkt en je dure omschakeling naar milieu-vriendelijkheid op de lange baan schuift. En doet ze dat niet, wil jij dan de onnozelaar zijn die het wel doet? 

Ten tweede: de afwezigheid van internationale coördinatie. Vanuit die optiek heeft Mark Carney gelijk: het internationale financiële systeem heeft stapels ongebruikt geld liggen en de ultrarijke bezitters ervan zouden maar al te graag investeren in activiteiten met weinig uitstoot. Maar privé-investeringen in groene waterstof bijvoorbeeld renderen enkel als ook anderen er hun geld in stoppen. En die zullen dat alleen doen als zij denken dat anderen zoals zijzelf geloven dat de meeste investeerders zoals zijzelf zullen denken dat alle andere soortgenoten… zullen investeren in groene waterstof. En dus zitten zij te wachten.

Ondertussen doen ondernemingen, gemeenschappen en staten ook een duit in het zakje en wachten ze mee. Zolang Big Business niet investeert, willen ook zij hun geld niet op het spel zetten. Jammer genoeg ontbreekt er een internationale coördinator die het beschikbare geld, de technologie en de noden op elkaar kan afstemmen.

En ten derde … het kapitalisme. Van bij het begin heeft dat systeem tempo gemaakt door onophoudelijk alles te vermarkten, te beginnen met de grond, de arbeid en de technologie, om daarna zijn tentakels uit te strekken naar genetisch gemodificeerde organismen en zelfs de baarmoeder van de vrouw of een asteroïde. Naarmate het rijk van het kapitaal groeide, werden onschatbare goederen omgevormd tot dure waren.  

De eigenaars van de machines en het land die nodig waren voor de commodifatie van goederen, streken de winsten op terwijl de rest van de bevolking evolueerde van de ellende van een 19e-eeuwse werkende klasse tot de troostrijke fantasieën van een stompzinnig kleinburgerlijk consumentisme.

Al wat goed was, werd gecommercialiseerd, ook veel van ons mens-zijn. En al wat uit hetzelfde productieproces voortkwam maar slecht was, werd gewoon de lucht in geblazen. Om de vernietigende kracht van het kapitalisme te ontketenen werd de koolstof, die duizenden jaren was opgeslagen in bomen en onder de aardoppervlakte, geplunderd, met als enige rem de privékosten van de eigenaars van mijnen, land en fabrieken. 

Twee eeuwen lang hebben de uitbuitingsprocessen die de voorraad van het ‘vrije’ natuurlijke kapitaal, vooral koolstof, hebben uitgeput, immense rijkdom en evenveel menselijke armoede gecreëerd. De werkers overal ter wereld betalen nu de kosten van de uitbuiting van de natuur, kosten die de kapitalistische markt nooit heeft willen dragen.

Aanhangers van de vrije markt willen ons doen geloven dat de zakenwereld gezwicht is voor de wetenschap en nu bereid zou zijn om de kloof van het regeringsfalen te dichten. Dat is een fabeltje. Want Mark Carney heeft wel degelijk gelijk: het geld voor de laattijdige groene transitie is er, het gaat zelfs om duizelingwekkende bedragen. De eigenaars ervan zullen het ongetwijfeld investeren in bijvoorbeeld groene waterstof als wij, de maatschappij, hen daarvoor betalen. Maar uit eigen beweging hun andere vervuilende activiteiten afbouwen? Vergeet het maar. 

Daarom zijn vervuilers zo dol op ‘net zero’-doelstellingen (d.w.z. dat ze hun uitstoot kunnen compenseren met negatieve uitstoot). Het is immers een briljante camouflage om gewoon verder te doen. In ruil voor grillige en niet-verifieerbare negatieve uitstoot kunnen ze de resterende koolstof in de bodem van de aarde blijven plunderen totdat hun marginale private onkosten (d.w.z. de onkosten per eenheid product) hun inkomsten overtreffen.  

Door niet minder dan cynisch net zero centraal te stellen werd COP26 niet meer dan een dure dekmantel voor verdere vervuiling. Door zich achter COP26 te verschuilen, liegen de groten der aarde tegen de jongeren en tegen de kwetsbaren en bedriegen ze zelfs zichzelf met hun mantra dat “het geld er is” om de planeet van de ondergang te redden.

Wat moeten we dan doen? Minstens twee zaken. Ten eerste: de steenkoolmijnen sluiten en de resterende voorraden van olie- en gas in de grond laten. Als de regering tijdens een pandemie een lockdown kan doorvoeren om levens te redden, kan ze ook de fossiele industrie opdoeken om de mensheid in stand te houden. Ten tweede: de invoering van een wereldwijde koolstofbelasting om de relatieve prijs van alles wat meer koolstof uitstoot te verhogen. De opbrengst daarvan moet gaan naar de armere leden van onze menselijke soort.

Als we ook maar een kans willen maken om een antwoord te bieden op de grootste uitdaging ooit voor de mensheid, moeten we eerst en vooral de financiers en de eigenaars van de fossiele industrie aanpakken. Die confrontatie zal ons nog geen toekomst garanderen, maar het is wel een noodzakelijke voorwaarde om een toekomst te hebben. 

‘Cop26 is doomed, and the hollow promise of ‘net zero’ is to blame’ door Yanis Varoufakis verscheen eerder al op The Guardian (10 november 2021) en werd vertaald door Marina Mommerency.