Waar staat Zimbabwe na Mugabe? Was de euforie na de machtsoverdracht misplaatst? Kan het middenveld de toekomst in handen nemen? We vroegen het aan de geëngageerde Godfrey Kanyeze en Janet Zhou, twee activisten uit het Zimbabwaanse middenveld op bezoek in België. Drie conclusies uit het gesprek.
Godfrey werkt bij het Labour and Economic Development Research Institute of Zimbabwe, of kortweg LEDRIZ. Die organisatie voert voornamelijk onderzoek uit voor vakbonden en het middenveld, met als doel het beleid te beïnvloeden. Janet is actief voor Zimbabwe Coalition on Debt and Development (ZIMCODD), een koepel van 80 middenveldorganisaties die alternatieve maatregelen het debat instuurt om het schuldvraagstuk en sociale en economische ongelijkheden aan te pakken.
De situatie in Zimbabwe is danig veranderd sinds pakweg twee jaar geleden. Eind 2017 werd president Robert Mugabe vervangen door Emmerson Mnangagwa, na een kortstondige militaire coup. Wat is er sindsdien veranderd en wat brengt de toekomst voor Zimbabwe? Drie conclusies uit ons gesprek.
1. Van euforie naar lange-termijnvisie
De regime-wissel werd in binnen- en buitenland met veel enthousiasme onthaald: mensen kwamen op straat om te feesten en buitenlandse mogendheden zagen het als een opportuniteit om de banden weer aan te halen. Voor de verkiezingen van dit jaar registreerden zich een recordaantal mensen, terwijl buitenlandse instituties alvast hun observatiemissies voorbereiden. Maar laat de internationale gemeenschap zich niet te veel verblinden door een kortstondige euforie over de aankomende verkiezingen? Ten slotte is dit maar een momentopname op vlak van burgerparticipatie. FOS en de organisaties waarmee we samenwerken pleitten voor een langdurige betrekking van het middenveld en de Zimbabwanen in het beleid.
Het Zimbabwaanse electoraal systeem is gebaseerd op het Britse. Per kiesdistrict is een winnaar. Het is een structuur die de grootste partijen in stand houdt. Aan de verkiezingen doen nu 107 politieke partijen mee. Het valt ook af te wachten of het leger de resultaten zal accepteren. In de eerste ronde van de verkiezingen in 2008 won oppositieleider Tsvangirai, waarna het leger tussenkwam en een nieuwe ronde werd gehouden met veel geweld als gevolg.
2. Vrijheid voor het middenveld. Of toch niet?
Waar vroeger het doen en laten van de middenveldorganisaties in het binnen- en buitenland nauw opgevolgd werd door het regime, heerst er door het vertrek van president Robert Mugabe een herwonnen vrijheid. Groepen kunnen, in hoofdstad Harare althans, vrij samenkomen en zich organiseren. Dat was vroeger niet het geval. Enkele maanden geleden werden vakbonden nog gezien als de duivel door het Mugabe-regime omdat zij oppositieleider Tsvangirai voortbrachten, zij kregen het toen zwaar te verduren.
De toekomst zal uitwijzen of de herwonnen vrijheid van lange duur is. De verkiezingen komen eraan in 2018 en nu al melden organisaties die actief zijn op het platteland dat er wel degelijk gevallen van intimidatie zijn. De grote macht van het leger en het behoud van dezelfde politieke elite zijn hierbij twee belangrijke elementen.
3. Het politiek-economisch beleid botst met de wil van het volk
Ondanks enkele jaren van groei, bevindt Zimbabwe zich nog steeds in een moeilijke economische situatie. Jarenlang laks fiscaal beleid heeft een enorme schuldravage achtergelaten. Nu is er ongeveer 11,2 miljard dollar buitenlandse schuld en daarbovenop nog eens 7 miljard binnenlandse schuld.
De Zimbabwaanse dollar werd in 2015 afgeschaft na een periode van hyperinflatie. Nu wordt er een combinatie gebruikt van de Zuid-Afrikaanse Rand, de Amerikaanse dollar en ‘bond notes’. Het gebruik van buitenlandse munten plaatst de Zimbabwaanse economie in een slechte handelspositie. Recente berekeningen toonden aan dat de herintroductie van een nationale munt de bevolking heel wat geld zou kosten. Momenteel werkt 94% van de arbeidsbevolking op een informele manier. Daardoor is de belastingbasis is heel klein. De regering is voor haar dollars vooral afhankelijk van export van grondstoffen en inkomende geldtransfers van de diaspora.
Jarenlang laks fiscaal beleid heeft een enorme schuldravage achtergelaten
Welke keuzes zal de Zimbabwaanse regering maken? Enerzijds kunnen we enkel uitgaan van het ‘Zimbabwe Open for Business’-mantra van president Mnangagwa. Hij liet weten dat nu Mugabe aan de kant geschoven is, het land staat te springen voor buitenlandse investeringen. Maar wat dat concreet inhoudt blijft echter nog onduidelijk. Anderzijds staat vast dat, door de moeilijke economische en budgettaire situatie, internationale spelers grotendeels het beleid mee zullen bepalen. Sinds de regime-wissel zijn er intensievere contacten geweest met onder andere de Europese Unie, China en het IMF. Flexibilisering en deregulering staat op het programma. Nochtans hebben de hervormingsmaatregelen, de structurele aanpassingsprogramma’s opgelegd door het IMF in de jaren 90, bijgedragen aan het verdwijnen van de industrie in Zimbabwe.
Het Zimbabwaanse middenveld is door de politiek nog steeds niet uitgenodigd voor een gesprek. Ze is nochtans goed georganiseerd en geïnformeerd en staat open om samen mee oplossingen te bedenken, zodat toekomstige groei ook de gewone mensen ten goede komt, en de rijkdommen van het land niet gehypothekeerd worden voor de toekomstige generaties. Een nationaal debat over het beleid voor de toekomst is onmisbaar.
Auteur: Thibaud Dezyn
