“Het Chelsea hotel was mijn thuis, ik hield van zijn armoedige elegantie en zijn obsessief bewaakte geschiedenis” lezen we in Patti Smiths biografische roman Just Kids. Dat stukje geschiedenis dreigt te verdwijnen nu het legendarische hotel na tien jaar verbouwingswerken herrijst als een luxehotel. Zonder de spirit van weleer.

Een verlies weten Amélie van Elmbt en Maya Duverdier, de documentairemakers die voor Dreaming Walls: Inside the Chelsea Hotel dankzij de laatste permanente artistieke residenten achter de schermen van het gebouw in transformatie gingen, “de kamers boden ruimte om te creëren. Vandaar (de filmtitel) Dreaming Walls, de muren waren getuigen van artistieke dromen en ademen de geest van het hotel uit.”

Just Kids van Patti Smith

Een hopeloos toevluchtsoord

“Het hotel is een energiek, hopeloos toevluchtsoord voor tientallen begaafde, sjacherende kinderen van alle rangen en standen,” schrijft Patti Smith, “zelfbenoemde gitaristen, gedrogeerde schoonheden in victoriaanse jurken. Junkiedichters, toneelschrijvers, failliete filmmakers en Franse acteurs. Iedere passant was iemand, al was hij in de buitenwereld niemand.” Just Kids vertelt zoals de ondertitel aangeeft ‘de geschiedenis van een vriendschap’ (die van ‘punk poet laureate’ Smith en fotograaf Robert Mapplethorpe) maar portretteert in een uitgebreid hoofdstuk ook het New Yorkse Chelsea Hotel, legendarisch symbool van de hippiecultuur.

Dat iconisch hotel was door de songs van Bob Dylan (‘Sara’: “Staying up for days in the Chelsea Hotel, writing ‘Sad Eyed Lady of the Lowlands’ for you”), Joni Mitchell (‘Chelsea Morning’: “Pretty baby, won’t you wake up, it’s a Chelsea morning”) en Leonard Cohen (‘Chelsea Hotel n°2’: “I remember you well in the Chelsea Hotel”) in onze geest lang zowat een magische plek in een fantasiewereld.

Pas later ontdekten we dat het een echt hotel in Manhattan is dat zich in de jaren zestig-zeventig ontpopte tot mythische thuishaven voor artiesten en schrijvers. Een plek waar Arthur C. Clarke 2001: A Space Odyssey schreef en Andy Warhol Chelsea Girls filmde. Waar Dylan Thomas zich dood dronk en Sid Vicious’ vriendin Nancy Spungen vermoord werd. Waar zowel Edie Sedgwick, Bob Dylan, Jack Kerouac als Janis Joplin ooit verbleven. En waar Patti Smith haar eerste song Fire of Unknown Origin schreef.

Dreaming Walls: Inside the Chelsea Hotel van Amélie van Elmbt en Maya Duverdier

Universiteit en droompaleis

“Gregory Corso, Allen Ginsberg en William Burroughs waren mijn leraren, alle drie waren ze passanten in de foyer van het Chelsea Hotel, mijn nieuwe universiteit” lazen we in 2012 toen de Nederlandse vertaling van Patti Smiths boek verscheen. Die ‘nieuwe universiteit’ ging door onze geest spoken. Ook documentairemaker Amélie van Elmbt (Drôle de père) voelde het prikkelen: “Toen ik tien jaar geleden als jonge filmmaker Patti Smiths Just Kids las geraakte ik gefascineerd door Chelsea Hotel. Door haar woorden ging ik voor het eerst dromen over het gebouw achter de iconische façade.”

Dat leidde tot Dreaming Walls: Inside the Chelsea Hotel. “In (historicus) Sherill Tippins’ ‘Inside the Dream Palace’ wordt Chelsea Hotel omschreven als een droompaleis dat meer in de geest van mensen die erover dromen bestaat dan in de werkelijkheid,” stelt co-regisseur Maya Duverdier, “zelfs de strafste gebouwen zijn bovendien niet meer dan locaties voor de mensen die er leven. Die link tussen een legendarische plek en haar bewoners fascineerde ons.”

Dreaming Walls – Bettina Grossman © Clindoeilfilms

De transformatie van een icoon

Het achter stellingen en gigantische doeken verscholen hotel ontdekten ze toevallig, tijdens een wandeling door New York. “Achter het scherm ontdekten we een deur, de enige ingang van het Chelsea Hotel,” vertelt Maya Duverdier ons tijdens een interview n.a.v. de Film Fest Gent voorstelling van de documentaire, “aangezien die open moet blijven voor bewoners en werklui konden we gemakkelijk binnenstappen. Normaal word je meteen buitengezet maar omdat we choreografe Merle Lister zagen en met haar aan de praat geraakten mochten we blijven. Merle nodigde ons uit op haar kamer en zo konden we ook in het gebouw rondkijken.”

“Het eerste beeld dat we zagen toen we de deur openden, een kleine vrouw met een rollator in een receptie vol loshangende draden en rondslingerend bouwmateriaal, bleef op ons netvlies kleven,” aldus Amélie van Elmbt, “we zagen deze levendige vrouw (Merle) meteen als een filmpersonage. Bovendien begrepen we dat we getuige waren van een kantelmoment in de geschiedenis van het Chelsea Hotel.”

Amélie van Elmbt en Maya Duverdier. Foto © Ivo De Kock

De bewakers van de spirit

Want “na tien jaar verbouwingswerken dreigde de utopische spirit waarvoor het hotel bekend stond definitief te verdwijnen,” vult Maya Duverdier aan, “hèt moment om die transitie in vraag te stellen en het leven van de bewoners te belichten. Dreaming Walls: Inside the Chelsea Hotel kijkt naar het hotel door de ogen van haar permanente residenten, zij die nooit zijn weggegaan.”

Van Elmbt benadrukt dat Merle fungeert als gids: “Tijdens de twee jaar dat we te midden de chaos filmden bracht zij ons in contact met andere bewoners. Die voelden zich daardoor meteen op hun gemak. Ook al omdat ze merkten dat onze aanpak respectvoller was dan die van reeds gepasseerde tv-ploegen.”

Zagen de bewoners Dreaming Walls als een mogelijkheid om hun hart te luchten?

AvE: “De meesten wilden vooral de archieven van hun artistiek werk tonen. Ze zagen een kans om die te vereeuwigen. Na tien jaar renovatie was door uitputting hun strijdlust afgenomen. Ze waren onzeker en ongerust, vroegen zich af wat er ging gebeuren met het gebouw en met henzelf.”

Patti Smith in het Chelsea Hotel tijdens de jaren zeventig

MD: “Ze wilden geen boodschap brengen maar meewerken aan de film omdat we aandacht hadden voor hun werk en leven. Ze begrepen dat we zochten naar een menselijke ontmoeting. De residenten zijn oud, alleen en zaten al zo lang opgesloten in deze bouwwerf. Onze aanwezigheid werkte ook inspirerend. Zo begon Susan andere mogelijkheden te zien voor haar schilderijen, startte ze nieuwe stijlexperimenten. Dat we niet enkel focusten op de werkzaamheden maar ook oog hadden voor hun creatieve activiteiten gaf hen een energiestoot.”

AvE: “Voor de werken van start gingen opende het hotel een venster op de wereld voor de residenten. Ze hadden contact met mensen die van overal kwamen. Plots viel dat weg en bleven alleen isolement, lawaai en stof over. De uitwisseling van ideeën en de aandacht voor hun bestaan die onze film bood was dan ook heel welkom en creëerde een dynamiek die zowel voor hen als voor ons gunstig was.”

Dreaming Walls – Merle Lister © Clindoeilfilms

Het culturele klimaat

Kunst en creatie vormen belangrijke thema’s.

MD: “We wilden het niet hebben over kunst als instituut. Wel over kunst als een manier van leven, als een noodzaak en een geestesgesteldheid waarbij uitwisseling en inspiratie cruciaal zijn. De grote namen die er passeerden vonden een voedingsbodem in het Chelsea Hotel omdat de spirit levend werd gehouden door al de minder bekende kunstenaars die in de schaduw actief bleven. Deze mensen dreigen te verdwijnen wanneer het vernieuwde hotel 600 of 800 dollar gaat rekenen per overnachting. Daardoor zal enkel een bepaalde categorie mensen nog logeren in het hotel waardoor de utopische spirit van weleer verdwijnt.”

De transformatie past in de gentrificatie die al verschillende New Yorkse buurten trof.

MD: “Kunst ondergaat zelf een gentrificatie. Je moet nu geld hebben om kunst te kunnen maken en eventueel iets te verdienen. De huidige bewoners belichamen een andere kijk op kunst. Ook al twijfelen ze. De beeldhouwer vraagt zich af of werk wel kunst is wanneer het niet verkoopt. Dat gaat niet enkel over het belang van geld maar ook over de vraag wanneer je als kunstenaar bestaat voor de wereld.

Andy Warhol zag het Chelsea Hotel als een artistiek toevluchtsoord, een verdedigingswal tegen de officiële kunst. Kamers namen van bekende ex-gasten als Jim Morrison en Janis Joplin geven is dwaas en zinloos wanneer de laatste residenten met de Chelsea spirit verdreven worden.”

Dreaming Walls: Inside the Chelsea Hotel van Amélie van Elmbt en Maya Duverdier

De Chelsea way of life

Samen met de Boheemse enclave verdwijnt een levensstijl.

AvE: “Een stimulerende, rebelse way of life. Maar het verlies van de creatieve plek is even erg. Kunstenaars hebben een eigen plek nodig om te scheppen en om zichzelf te ontwikkelen. In Just Kids benadrukt Patti Smith dat een kamer dicht bij de artistieke reuzen belangrijk was toen ze met grote dromen maar weinig middelen in New York belandde. Ze kreeg de kans om mensen te ontmoeten, ideeën uit te wisselen…

MD: “…en te falen. Er is nood aan ruimtes om te experimenteren, te twijfelen en te discussiëren. Om jezelf te zijn en anderen te ontmoeten. Om ervaringen uit te wisselen. Veel kunstenaars werken nu in isolement, er bestaat geen gemeenschapsgevoel meer.”

AvE: “We moeten ons als samenleving de vraag stellen hoe we artiesten kunnen ondersteunen die wel dingen kunnen scheppen maar ze niet weten te verkopen. Ook cinema is minder toegankelijk geworden. Wanneer je geen geld op je bankrekening hebt moet je een andere job aannemen om te overleven als filmmaker.”

The Chelsea Hotel. In vervlogen tijden.

De kunstenaar samoerai

Theatermaker Ivo van Hove verkocht (overigens lekkere) slaatjes in een eethuis vlakbij de Antwerpse academie voor hij Amsterdam en de wereld veroverde.

AvE: “Straf, maar het is niet iedereen gegeven. We vonden het ‘verkopen’ van ons project aan producenten ook een zware opgave. Men gaf ons vaak het gevoel een film over Bob Dylan en Patti Smith te willen, niet iets over die oude bewoners. Bovendien is alles altijd een onderhandeling, tot de details van de poster toe.”

MD: “Het probleem is dat men onze film moeilijk kon plaatsen. Wij kunnen ons werk ook niet in een vakje stoppen en daarom is het spijtig dat de vrijheid om te scheppen verdwijnt. Want die vrijheid is nodig om origineel werk te maken. In Frankrijk is cinema ondertussen in een soort eenheidsworst, met steeds dezelfde acteurs in soortgelijke scenario’s, veranderd. Je vraagt je af: wie zijn die mensen die beslissen wat voor soort films de rest van de wereld mag zien?”

Dreaming Walls: Inside the Chelsea Hotel van Amélie van Elmbt en Maya Duverdier

AvE: “Terwijl toeschouwers open staan voor diversiteit en originaliteit. Maar je moet echt een warrior zijn wanneer je een project wil realiseren.”

Vooral als vrouwelijk filmmaker? AvE: “Zeker. We worden minder serieus genomen. ‘Je bent jong, je weet niet waar je het over hebt.’ Het ergste was dat ik elk idee moest verantwoorden. Terwijl het vaak ook ging om zoeken en onderzoeken. Zo overwoog ik even om een fictiepersonage te introduceren, maar dat moest meteen gemotiveerd worden. Ideaal is wanneer producenten je geld geven en ruimte om te experimenteren. Hoe meer vertrouwen en vrijheid je krijgt, hoe beter de film zal zijn. Het was zwaar om Dreaming Walls te maken omdat de producent een andere film voor ogen had. Een die draaide om grote namen of rond het conflict tussen de kunstenaars en de eigenaars van het gebouw.

Daarom moesten we de producent constant overtuigen dat onze aanpak met de bewoners goed was. Alles was een onderhandeling: de camera die we gebruikten, de manier waarop we filmden… Dat betekende veel verspilde energie en discussies die niet draaiden om kunst, maar om ideeën. Het resulteerde ook in een verlies aan magie. Voor mij was het een levensles, want ik wil nooit nog op zo’n manier werken. Ik wil echt op een andere manier creëren.”

Patti Smith en Robert Mapplethorpe. Kunstenaars in het Chelsea Hotel.

Ook frustrerend: binnen enkele jaren zal het Chelsea Hotel totaal veranderd zijn.

MD: “Wij hoopten dat ze een verdieping zouden reserveren voor de huidige bewoners maar beseffen dat de eigenaars eigenlijk zitten te wachten op hun dood. Ondertussen mogen toeristen komen kijken naar de laatste beatniks, de wat vreemde wezens die er rondlopen. Het is moeilijk voor ons te zien dat de residenten gebruikt worden voor het clichébeeld dat op hen gekleefd wordt en niet voor wie ze zijn.”

Wat betreft de artistieke keuzes, waarom werkten jullie met een Bolex-camera en een claustrofobisch beeldformaat?

MD: “Door de verbouwing was er weinig licht, het voelde koud en agressief aan. Om dat te compenseren zochten we iets heel zacht en filmisch, met een korrelige look. Daarvoor hadden we een camera zoals de Bolex nodig. Een handige 16mm-camera die door het formaat kijkers het gevoel geeft mee opgesloten te zitten in een kamer of in de donkere gangen. Bovendien voegde dit formaat goed met archiefbeelden. We wilden immers weg van de klassieke chronologische verhaalstructuur door met verschillende beelden en tijdslagen te werken.”

Gent, 19 oktober 2022

DREAMING WALLS: INSIDE THE CHELSEA HOTEL van Amélie van Elmbt & Maya Duverdier. België-Frankrijk-Nederland-Zweden-Verenigde Staten, 2022, 80’. Met Merle Lister, Rose Cory, Steve, Joe,Gerald, Susan & Bettina. Scenario Amélie van Elmbt & Maya Duverdier. Muziek Michael Andrews. Fotografie Joachim Philippe & Virginie Surdej. Montage Alain Dessauvage & Julie Naas. Productie Hanne Phlypo voor Clin d’oeil film. Distributie Dalton. Release 9 november 2022.

Patti Smith, Just Kids, Originele Engelstalige uitgave HarperCollins 2010, Nederlandstalige uitgave De Geus, Breda, 2012, 349 pag.