“Vandaag was een historische dag,” stelde Christiana Figueres, het hoofd van het UNFCCC (de klimaatconventie van de VN) op 8 december aan het einde van de klimaatconferentie in Doha. “We maakten vandaag de goedkeuring mee van de tweede engagementsperiode van het Kyotoprotocol, iets waar de deelnemende landen gedurende zeven jaar naartoe hebben gewerkt.”

Qua overstatement kan het tellen. De klimaatonderhandelaars zijn op dat vlak niet aan hun proefstuk toe: de afgelopen jaren faalden de klimaattops steeds weer, maar telkens opnieuw kregen we persberichten rondgestuurd die ons moeten doen geloven dat er ondanks alles historische vooruitgang is geboekt.

Maar Figueres heeft ergens wel een punt. Want ondanks alle kritieken die de afgelopen jaren op het emissiehandelsysteem werden geformuleerd, is het enige betekenisvolle resultaat van de onderhandelingen wel de redding van het Kyotoprotocol, en daarmee wellicht ook… van het emissiehandel-systeem.

Voor Figueres is dat geen primeur. Voor ze aan de slag ging bij het UNFCCC  legde ze de eerste stenen voor wat nu bekend staat als ‘carbon offsetting’: het compenseren van de CO2-uitstoot door (in het Zuiden) projecten op te zetten. Figueres onderhandelde in 2001 bijvoorbeeld de eerste aankoop van emissiereducties door een geïndustrialiseerd land (Nederland) in het zuiden (het Andesgebied).

Emissiehandel is in crisis, leve emissiehandel

Dat ‘offset’-systeem staat in Kyoto-jargon ook bekend als het ‘Clean Development Mechanism’ (CDM). Dat zorgt er vooral voor dat een deel van de inspanningen van de geïndustrialiseerde landen als het ware ‘uitbesteed’ kunnen worden door projecten op te zetten in het globale Zuiden die de uitstoot zouden moeten ‘compenseren’.

Het systeem is de afgelopen periode in een grote crisis verzeild geraakt: er is weinig vraag naar CDM-uitstootrechten. Dat is een gevolg van de economische crisis en van het feit dat de emissiedalingen die landen moeten realiseren heel beperkt blijven.

“Het CDM zit momenteel in moeilijke papieren”, erkende Martin Hession, vice-voorzitter van het CDM, aan het begin van de conferentie in Doha. Daarom pleitte hij voor ambitieuzere doelstellingen om de emissies te verminderen: alleen zo kan het mechanisme worden gered. Met andere woorden: een klimaatakkoord is nodig om de emissiehandel te redden!

“Het probleem is dat er geen vraag meer is, en dus is de grootste uitdaging hoe we die vraag kunnen creëren”, stelde Hession. De banken zijn gered, nu het emissiehandelssysteem nog? Over de echte oplossing, de fossiele brandstoffen onder de grond laten, hoor je dit soort voorstanders van emissiehandel natuurlijk niet spreken.

Maar het blijft significant: de kleine doorbraken die de afgelopen jaren werden gemaakt tijdens de klimaatonderhandelingen gingen bijna steevast in de richting van een toenemende vermarkting van het klimaatbeleid, de essentie van het project van de ‘groene economie’. Het orgelpunt van dat project, emissiehandel, moet dan ook kost wat kost in stand gehouden worden.

Een magere oogst

Wat is nu het resultaat van de voorbije klimaatonderhandelingen? De volgende ontwikkelingen zijn de belangrijkste:

• Er is een werkplan gemaakt om in 2013 te beginnen onderhandelen over een wettelijk bindend akkoord dat in 2015 goedgekeurd zou worden, maar pas in 2020 in voege zal treden. Ter herinnering: volgens het scenario dat het IPCC (het Intergovernmental Panel on Climate Change, nvdr.) naar voor schuift moet de uitstoot ten laatste in 2015 beginnen dalen om de klimaatopwarming te beperken tot 2°C.

• Het Kyotoprotocol is verlengd, zoals hierboven al vermeld. De tweede Kyotoperiode dekt wel maar 15 procent van de mondiale uitstoot.

• Er is een ‘oplossing’ uitgedokterd voor het overschot aan emissierechten dat landen overhielden aan de eerste Kyotoperiode. Dat overschot is één van de oorzaken van de crisis van het emissiehandelsysteem. Heel wat landen lobbyden hard om hun overschot te kunnen behouden, en het te kunnen verkopen. Maar in dat geval dreigt de crisis van het systeem natuurlijk voort te woekeren. Het resultaat van Doha is dat landen hun volledige overschot inderdaad mogen overdragen naar de nieuwe Kyotoperiode, maar er worden wel specifieke voorwaarden gesteld: een land kan dat overschot bijvoorbeeld enkel gebruiken als zijn algemene emissiedoelstellingen ambitieuzer zijn dan tijdens de eerste Kyotoperiode, en er zijn limieten gesteld aan het aantal emissierechten dat een land kan verhandelen. Maar de emissierechten zitten dus nog in het systeem, en ze kunnen in principe gebruikt worden om extra uitstoot mogelijk te maken.

• De ontwikkelde landen blijven achter op hun belofte die ze enkele jaren geleden in Kopenhagen maakten om tegen 2020 100 miljard dollar ter beschikking te stellen aan ontwikkelingslanden om hen te helpen hun uitstoot te beperken. Tot 2015 beloofden de ontwikkelde landen zo’n 10 miljard dollar per jaar, ver onder wat nodig is.

Sommigen hadden verwacht dat de golfstaten, en dan vooral gastland Qatar, een ‘geste’ zouden doen en ambitieuze beloftes zouden maken voor de reductie van de emissies in eigen land. Maar ook daar kwam niets van in huis.

Bezig blijven

Zelfs voor de grootste optimisten is het moeilijk om veel positief nieuws te vertellen over Doha. “Net genoeg om het proces in gang te houden,” werd hier en daar geopperd na de conferentie. Maar intussen blijft ook het proces van klimaatverandering zelf doorgaan. Meer zelfs, de kloof tussen de actie die al wordt ondernomen om de uitstoot te verminderen, en wat de wetenschap noodzakelijk acht om het klimaat te stabiliseren, blijft groeien.

De huidige globale uitstoot wordt in het ‘Emissions Gap Report’ van UNEP (het VN-milieuprogramma, nvdr.) geschat op 50.1 gigaton CO2-equivalent (GtCO2e). Dat is 20% meer dan in 2000, en 14% meer dan de uitstoot die we in 2020 moeten halen als we een redelijke kans willen maken om de klimaatopwarming te beperken tot 2°C. Aan het huidige tempo zullen we in 2020 8 tot 13 GtCO2e te veel uitstoten om die doelstelling te halen. In 2011 werd die kloof nog geschat op 6 tot 11 GtCO2e.

Tegenstroom

Anders dan pakweg ten tijde van de klimaattop in Kopenhagen in 2009 was er veel minder media-aandacht voor de top in Doha, en bleven ook heel wat NGO’s en sociale bewegingen (vaak noodgedwongen) weg. Een aantal linkse regeringen lieten zoals de afgelopen jaren wel opnieuw een kritisch geluid horen.

Jose Antonia Zamora Gutierrez, de Boliviaanse minister voor water en leefmilieu, zei tijdens een kritische speech: “We veroordelen voor de hele wereld de druk die sommige landen uitoefenen om nieuwe mechanismen van emissiehandel goed te keuren, ook al hebben die laten zien dat ze niet werken in de strijd tegen klimaatverandering, en dat het enkel gaat om business. Dit is een conferentie over klimaatverandering, geen conferentie over koolstofhandel.”

De mislukking van Doha laat nog eens de noodzaak zien om het over een heel andere boeg te gooien. Er is nood aan een diepgaand debat onder verontruste burgers, kritische klimaatbewegingen, groene syndicalisten en milieuactivisten over hoe het nu verder moet. Ook de klimaatbeweging van onderuit is in onze contreien immers nog steeds zwakker dan gehoopt zou mogen worden. Hoe ernstiger de situatie wordt, hoe ambitieuzer en vergaander de actie van onderuit zal moeten zijn.

Matthias Lievens is co-auteur van De mythe van de groene economie. Je kan het boek bestellen via DeWereldMorgen.be.