In een uitgebreide persmededeling licht de mensenrechtenorganisatie Amnesty International zijn bevindingen over het jaar 2016 toe. Naast zijn jaarrapport over de doodstraf publiceert Amnesty ook de resultaten van diepgaand onderzoek naar de toepassing van de doodstraf in China. Die tonen aan dat de Chinese autoriteiten een verregaand systeem van geheimhouding toepassen om de schokkende hoeveelheid executies in het land verborgen te houden. Dit staat haaks op de frequente claims van de autoriteiten dat het land stappen vooruit zet in de richting van juridische transparantie.
China nog steeds niet transparant
“China wil een leider zijn op het wereldtoneel, maar wat de doodstraf betreft leidt het op de slechtst denkbare manier door elk jaar meer mensen te executeren dan gelijk welk ander land in de wereld”, zegt Salil Shetty, secretaris-generaal van Amnesty International.
“Slechts een handvol landen voert nog executies uit op grote schaal. De meeste staten vinden het niet langer kunnen dat de staat een einde maakt aan een mensenleven. Met slechts vier landen die verantwoordelijk zijn voor 87 procent van alle geregistreerde terechtstellingen lijkt het einde van de doodstraf nabij.”
De Chinese database met vonnissen en arresten bevat maar een kleine fractie van de duizenden doodvonnissen die volgens schattingen van Amnesty elk jaar in China worden uitgesproken. Amnesty vond in de Chinese media berichten terug over minstens 931 personen die tussen 2014 en 2016 werden geëxecuteerd (wat maar een fractie is van het totale aantal executies).
Slechts 85 van deze zaken zijn opgenomen in de nationale database. Amnesty vond ook mediaberichten over minstens 11 executies van buitenlanders, maar ook deze dossiers ontbreken in de database. China classificeert de meeste informatie met betrekking tot de doodstraf als “staatsgeheim”.
Het risico om onschuldig geëxecuteerd te worden in China is reëel. Dat heeft de voorbije jaren de ongerustheid onder de Chinese bevolking aangewakkerd. In december 2016 vernietigde de Opperste Volksrechtbank de onrechtmatige veroordeling van Nie Shubin, een van de meest uitgesproken voorbeelden van gerechtelijke dwaling en onrechtmatige executie. Nie Shubin was 21 jaar eerder terechtgesteld, op 20-jarige leeftijd. In 2016 beslisten Chinese rechtbanken dat vier terdoodveroordeelde burgers onschuldig waren en maakten hun doodvonnissen ongedaan.
Maleisië en Vietnam
Uit recente onthullingen blijkt dat ook in Maleisië en Vietnam het aantal executies veel hoger ligt dan door de autoriteiten wordt beweerd. Tussen 6 augustus 2013 en 30 juni 2016 werden in Vietnam 429 mensen terechtgesteld. Alleen China en Iran executeerden in die periode meer mensen. Ook Maleisië hanteert geheimhouding over de doodstraf, maar parlementaire druk in 2016 leidde tot de bekendmaking dat meer dan duizend mensen in de dodencel zitten. Negen mensen werden geëxecuteerd in 2016, eveneens meer dan aanvankelijk gedacht.
Het idee dat de doodstraf een gewettigd middel is om misdaden te bestrijden, krijgt inmiddels in de rest van de regio steeds meer navolging. De Filipijnen zijn aan het uitzoeken hoe ze de doodstraf (die werd afgeschaft in 2006) kunnen herinvoeren en de Malediven dreigen ermee de executies na meer dan zestig jaar onderbreking te hervatten.
VS voor het eerst sinds 2006 niet meer in top vijf
Voor het eerst sinds 2006 behoren de VS niet tot de vijf landen met het hoogste aantal executies. Het aantal executies in de VS (20) in 2016 lag in geen enkel jaar sinds 1991 zo laag. Dat is de helft van 1996 en bijna vijf keer minder dan in 1999. Sinds 2009 is het aantal executies elk jaar gedaald (behalve in 2012, toen het aantal gelijk bleef in vergelijking met het jaar voordien).
Ook het aantal doodvonnissen dat in 2016 in de VS werd uitgesproken (32) was het laagste sinds 1973. Een duidelijk teken dat rechters, aanklagers en jury’s steeds meer afstappen van de doodstraf als rechtsmiddel. Toch wachten in de VS nog altijd 2.832 mensen in death row op de uitvoering van hun doodstraf.
In de VS is er duidelijk een positieve verschuiving merkbaar in het debat, maar de daling van het aantal executies is ook gedeeltelijk toe te schrijven aan juridische geschillen over dodelijke injectieprocedures en de moeizame toelevering in verschillende staten van de benodigde chemicaliën.
Nog slechts vijf Amerikaanse staten hebben in 2016 mensen geëxecuteerd: Alabama (2), Florida (1), Georgia (9), Missouri (1), Texas (7). Texas en Georgia namen samen 80 procent van alle executies in de VS in 2016 voor hun rekening. Twaalf staten die de doodstraf nog niet hebben afgeschaft, waaronder Arkansas, hebben al minstens tien jaar niemand terechtgesteld.
Amnesty International blijft echter sceptisch over deze evolutie. “De toepassing van de doodstraf bevindt zich in de VS op het laagste niveau sinds het begin van de jaren 1990. We zullen echter moeten vechten om het zo te houden”, zegt Salil Shetty. “Het aantal executies kan weer fors de hoogte ingaan in 2017. Dat de situatie snel kan kantelen blijkt bijvoorbeeld uit het hoge aantal executies dat door Arkansas gepland is in april 2017.”
Belangrijkste ontwikkelingen in 2016
- De daling van het aantal executies in de wereld is grotendeels toe te schrijven aan de afname in Iran (42 procent minder executies: van minstens 977 naar minstens 567) en Pakistan (73 procent minder, van 326 naar 87).
- In sub-Sahara-Afrika werden minder terechtstellingen geregistreerd, maar het aantal uitgesproken doodvonnissen is wel meer dan verdubbeld, grotendeels door de sterke stijging in Nigeria.
- In het Midden-Oosten en Noord-Afrika is het aantal executies met 28 procent gedaald, maar Iran en Saoedi-Arabië blijven tot de top van de ranglijst behoren.
- Twee landen schaften de doodstraf af voor alle misdaden (Benin en Nauru); Guinea schrapte de doodstraf voor gewone misdrijven.
