De maandagnacht in Brussel overleden premier Meles Zenawi van Ethiopië was een graag geziene gast op het World Economic Forum in Davos (foto: WEF)
Nieuws, Afrika, Economie, Politiek, Brussel, China, Soedan, Somalië, Brussel, Eritrea, Afrikaanse Unie, Ethiopië, Zuid-Soedan, Africom, World Economic Forum, Regionale grootmacht, Hoorn van Afrika, Analyse, Addis Abeba, Meles Zenawi, Ethiopian People's Revolutionary Democratic Front, Saint-Luc Universitaire Ziekenhuis (UCL), Dictator Mengistu Haile Mariam, Keizer Haile Selassie I, Adoua, Tigray, Derg, Tigrayan People's Liberation Front (TPLF), Issayas Afewerki, Berhane Gebre-Christos, Vicepremier Hailemariam Dessalegn, VS-bondgenoot -

Dood premier Meles Zenawi van Ethiopië laat machtsvacuüm achter in Addis Abeba

De woordvoerder van de Ethiopische regering heeft dinsdagmorgen het bericht officieel bevestigd: premier Meles Zenawi (57) is in de nacht van maandag op dinsdag gestorven "aan de gevolgen van een ziekte". Hij bevond zich in het 'buitenland', zonder dat werd gezegd waar. Geruchten dat de zieke Zenawi al een tijdje in een Brussels ziekenhuis tussen leven en dood zweefde, werden nooit bevestigd.

dinsdag 21 augustus 2012 20:45
Spread the love

Toen premier Zenawi voor het laatst in het openbaar verscheen op 19 juni 2012 hadden waarnemers het er al over: hij zag er vermagerd, bleek en ziek uit. Wat er precies aan de hand was met de absoluut sterke man van Ethiopië, die al sinds 1991 aan de macht was in Addis Abeba en zich had ontpopt tot de trouwste bondgenoot van de VS in Afrika, bleef een goed bewaard geheim.

Van officiële zijde werd met geen woord gerept over de gezondheidstoestand van de premier, waardoor de geruchtenmolen op gang kwam. Zeker toen hij ook afwezig bleef op de strategische topconferentie van de Afrikaanse Unie op 15 en 16 juli in zijn eigen hoofdstad Addis Abeba.

Pas op 19 juli kwam een regeringswoordvoerder met de vage mededeling “dat de premier goed herstelde van de noodzakelijke behandeling voor een zware ziekte, dat zijn toestand stabiel was, en dat hij al zijn taken als premier gewoon bleef uitoefenen”.

Op afdeling intensieve zorg van Brussels ziekenhuis?

Ondertussen deed het gerucht de ronde dat Zenawi was opgenomen op de afdeling intensieve zorg van een groot Brussels universitair ziekenhuis. Hij zou tussen leven en dood zweven. De Ethiopische ambassade in Brussel kon evenwel geen enkele informatie hierover geven, maar ontkende het gerucht ook niet. Het Belgische ministerie van Buitenlandse Zaken wou niet reageren omdat Zenawi niet als regeringsleider, “maar als privépersoon naar België zou zijn gekomen voor medische behandeling en uiteraard het medisch geheim geldt”. 

Op 1 augustus deed een andere regeringswoordvoerder tegenover de BBC de enigmatische uitspraak: “There is no change and there will be no change in the near future”. Aan welke geheimzinnige ziekte (hersentumor of bloedkanker?) leed Zenawi precies? En waar was hij? En zou hij ooit nog kunnen terugkeren? Afhankelijk van wie daarover werd ondervraagd, konden de antwoorden erg uiteen lopen, maar van officiële zijde was er alleen maar stilte.

Volgens wat Olivier Bailly, een woordvoerder van de Europese Commissie, dinsdag tijdens een persbriefing in Brussel verklaarde, stierf Zenawi maandagnacht in het Saint-Luc Universitaire Ziekenhuis (UCL) in St-Lambrechts-Woluwe, waar hij zondagnacht opnieuw op de intensieve zorgafdeling zou zijn opgenomen als gevolg van complicaties en infecties van een eerdere behandeling. Vanuit Addis Abeba werd op deze Europese loslippigheid niet gereageerd.

Heftige opvolgingsstrijd in kringen van het EPRDF

Volgens diverse oppostiewebsites in het buitenland is Zenawi zelfs al een tijdje dood, maar werd zijn overlijden verzwegen omdat er zo’n heftige opvolgingsstrijd woedt in kringen van het EPRDF, het Ethiopian People’s Revolutionary Democratic Front, de vierpartijencoalitie van Zenawi, die in mei 2010 de verkiezingen won met 99,6 procent. Het EPRDF zelf behaalde 499 zetels, coalitiepartners verdeelden de overige. Slechts één zetel op de 547 zitjes in het federale parlement bleef over voor de echte oppositie.

Sinds 2005 is Ethiopië dan ook de facto een autoritaire éénpartijstaat. Bij hevige straatprotesten tegen de fraude bij de uitslag van de verkiezingen in 2005 vielen 200 doden in de straten van Addis Abeba. 30.000 tegenstanders van het regime werden gearresteerd en gedeporteerd. De civiele samenleving, NGO’s, mensenrechtenorganisaties en de onafhankelijke pers werden sindsdien gemuilkorfd of met allerlei wetten weggepest.

Machtsvacuüm in Addis Abeba

Dat het verdwijnen van Zenawi een machtsvacuüm achterlaat in Ethiopië staat buiten kijf. Als premier had hij een machtspositie weten op te bouwen rond zijn persoon die zo goed als onaantastbaar was. Bijna al zijn politieke tegenstanders – vaak nog vroegere medestanders van hem uit zijn revolutionaire Tigray-guerrillaperiode – had hij de voorbije jaren vakkundig de mond gesnoerd of naar het buitenland verjaagd.

De Ethiopische grondwet blijft erg vaag over wat moet gebeuren als de premier in functie sterft en wie hem moet opvolgen. Artikel 75 zegt alleen “dat de vicepremier optreedt als premier bij diens afwezigheid”, zonder aan te geven hoe lang die overgangsperiode kan duren.

Dinsdagmorgen zou vicepremier Hailemariam Dessalegn, die uit het zuiden van Ethiopië afkomstig is, de functie van regeringsleider hebben overgenomen. In werkelijkheid zal de Tigray-fractie binnen het EPRDF er via zijn controle over leger, politie en de sleutelsectoren van de economie er alles aan doen om de macht in eigen rangen te houden. Waarschijnlijk wordt de nieuwe sterke man staatssecretaris voor Buitenlandse Zaken Berhane Gebre-Christos, een vertrouweling van Zenawi vanuit de tijd toen ze samen nog in de guerrilla vochten tegen de dictatuur van de Derg.

Volgens analisten is het een Ethiopische traditie dat uiterst geheimzinnig wordt gedaan over de opvolging van de macht na het wegvallen van een leider. Dat was al zo ten tijde van het feodale keizerrijk. In dat opzicht is het EPRDF een ‘waardige’ opvolger van de revolutionaire marxistische Derg van dictator Mengistu Haile Mariam (1974-1991) en de laatste keizer Haile Selassie I (tot 1974), de sterke figuren die Zenawi voorafgingen.

“Hoopvolle nieuwe leiders van Afrika”

Toch kon Zenawi, die algemeen als erg intelligent wordt beschouwd, op bijzonder veel internationale steun en waardering rekenen, vooral uit het Westen en zeker uit Washington, maar ook uit China. Volgens oud-president Bill Clinton behoorde Zenawi tot “de hoopvolle nieuwe leiders van Afrika na het einde van de Koude Oorlog”.

Hij werd dikwijls in een adem genoemd met Yoweri Museveni van Oeganda en Paul Kagame van Rwanda, eveneens guerrillaleiders die op autoritaire wijze hun landen economisch hebben vooruitgestuwd in nauw bondgenootschap met de VS, maar met bijzonder weinig respect voor wie er een andere mening op nahoudt.

Met ruim 86 miljoen inwoners (enkele bronnen vermelden al 93 miljoen!) is Ethiopië het tweede volkrijkste land van het continent en is het heel strategisch gelegen in een woelige regio tegenover het Arabische schiereiland: de Hoorn van Afrika, met buurlanden als Soedan, het kersverse Zuid-Soedan, Eritrea en vooral Somalië. Voor het Amerikaanse leger is Ethiopië een bijzonder belangrijke bondgenoot in de strijd tegen het terrorisme.

Interventies in Somalië in kader van ‘strijd tegen terrorisme’

Het was ook op uitdrukkelijk aansturen van oud-VS-president George W. Bush dat Zenawi in december 2006 een grote legermacht naar Somalië stuurde om daar namens de Afrikaanse Unie te interveniëren in de uitzichtloze burgeroorlog. De Ethiopische soldaten hebben er zich op korte tijd bijzonder gehaat gemaakt.

Vorig jaar werd een tweede keer een troepenmacht naar Somalië gestuurd om er de gevreesde Al-Shabaab-milites te helpen verdrijven. Het Ethiopische leger is een van de grootste en best uitgeruste legers van Afrika en kan rekenen op logistieke steun van Africom, het Amerikaanse militaire commando voor Afrika.

Meles Zenawi, van oorsprong een marxistische revolutionair, werd een vaandeldrager van de principes van de vrije markt en een van de trouwste bondgenoten van de VS in Afrika. Hoewel de EPRDF-elite de sleutelsectoren van de staatsgeleide economie en parastatale instellingen stevig in handen houdt, worden de economische prestaties van het land onder Zenawi alom geroemd, ook door het IMF en de Wereldbank. Zenawi zelf prees China vaak als model van ontwikkeling.

Het armlastige Ethiopië, dat in de jaren zeventig en tachtig door grote hongersnoden werd geteisterd die miljoenen doden maakten, kende de laatste jaren groeicijfers die ver boven de 10 procent per jaar klommen. Alleen het laatste jaar stak ook de wereldwijde economische crisis in Ethiopië de kop op en begonnen de inflatie en de werkloosheid toe te nemen.  

Geboren als Legesse Zenawi in Adoua

Legesse Zenawi, zoals zijn echte naam luidde, werd op 8 mei 1955 geboren in een veeleer welstellende familie in de noordelijke stad Adoua. Het kerngebied van de Tigray-bevolking, die zo’n zes procent van de totale bevolking van het land uitmaakt.

De stad bekleedt een historische positie in de Ethiopische en Afrikaanse geschiedenis omdat de troepen van de toenmalige keizer Menelik II er in 1896 een verpletterende nederlaag toebrachten aan het oprukkende Italiaanse koloniale leger. Daardoor bleef het Ethiopische hoogland – op een korte bezetting in de jaren dertig door Mussolini na – buiten de koloniale verdeling van het continent. Alleen Eritrea aan de Rode Zee werd een Italiaanse kolonie.

In 1972 begon Zenawi zijn studie geneeskunde aan de universiteit van Addis Abeba, maar al snel geraakte de jongeman betrokken bij een revolutionaire beweging. Toen op 12 september 1974 een staatsgreep een einde zou maken aan het eeuwenoude keizerrijk en zijn feodale tradities kwam het land onder het bewind van de Derg, de revolutionaire marxistisch-leninistische beweging van Mengistu Haile Mariam.

Zenawi onderbrak zijn studie en keerde daarop terug naar zijn thuisbasis in Tigray om er mee leiding te geven aan het Tigrayan People’s Liberation Front (TPLF), dat zich via een gewapende guerrillastrijd tegen het nieuwe bewind in Addis Abeba afzette. Als nom de guerre koos hij voor Meles, een eerbetoon aan een student-activist, Meles Haile, die door de Derg was geëxecuteerd.

In 1989 werd Zenawi leider van het Ethiopian People’s Revolutionary Democratic Front (EPRDF), een bredere coalitiebeweging van guerrillagroepen samengesteld uit de meest diverse etnische groeperingen die allen samen streden tegen de dictatuur van de Derg.

Grondwet 1995 legt basis federale staatsstructuur

In mei 1991, na de vlucht van Mengistu naar Zimbabwe, kon Zenawi en zijn rebellen de macht overnemen. Hij werd overgangspresident in afwachting van een nieuwe grondwet die het land een hele nieuwe federale structuur zou moeten geven met meer macht voor de regio’s. Vanaf 1995, met de goedkeuring van de grondwet, werd Zenawi premier, een functie die hij tot aan zijn dood zou behouden.

Als gevolg van de ontwikkeling van die federale structuur kon Eritrea zich al na een referendum in 1993 losscheuren van Ethiopië. Het land verloor daardoor wel zijn directe uitweg naar de Rode Zee. Aanvankelijk waren de relaties tussen Zenawi en zijn Eritrese ambtgenoot Issayas Afewerki goed, maar in 2000 vochten beide landen een bittere strijd uit om de controle over een paar stadjes in het grensgebied. 78.000 soldaten sneuvelden en tot op vandaag is Eritrea de aartsvijand nummer één van Ethiopië.

Regionale grootmacht in Hoorn van Afrika

Zenawi speelde ook een grote rol in de bemiddelingspogingen tussen de regering in Khartoem en de afscheidingsbeweging van Salva Kiir in Zuid-Soedan, zowel voor als na het referendum van 9 januari 2011 dat uiteindelijk zou leiden tot de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan in juli vorig jaar. Dit alles getuigt van de grote ambitie van Zenawi om van Ethiopië een regionale grootmacht te maken. In 2009 vertegenwoordigde hij het continent op de top van de G20 in Londen en hij was een trouwe gast van het World Economic Forum in het Zwitserse Davos.

Vele milieuactivisten bekritiseerden zijn houding als hoofd van de delegatie van de Afrikaanse Unie tijdens de onderhandelingen over klimaatverandering in Kopenhagen in december 2010. Onder druk van de VS en China zou Zenawi hebben ingestemd met een veel zwakkere tekst dan oorspronkelijk binnen de Afrikaanse Unie was afgesproken. Achteraf verklaarde hij wel dat Afrikaanse landen hogere compensaties zouden moeten krijgen van de rijke landen omdat ze het grootste slachtoffer zijn van de klimaatverandering zonder er zelf toe bij te dragen …

Als machtspoliticus wist hij als geen ander tegenstanders tegen elkaar uit te spelen. Juist daarom laat zijn verdwijning een groot vacuüm na dat de precaire ‘stabiliteit’ van Ethiopië en bij uitbreiding de hele Hoorn van Afrika in gevaar kan brengen.

take down
the paywall
steun ons nu!