Opinie -

Dit is de Brexit die dit Europa verdient

De kogel is door de kerk: de Britten verlaten Europa. Het is een verdict dat onweerswolken doet samenpakken boven het Europese project en dat extreem-rechts even vleugels geeft. Europa heeft haar eigen demonen gecreëerd.

vrijdag 24 juni 2016 08:44
Spread the love

In zijn overwinningsspeech riep Nigel Farage 23 juni uit tot de nieuwe Britse onafhankelijkheidsdag. Het zegt vooral iets over de gezwollen retoriek waaraan de Brexiteers hun campagne ophingen. Alsof een Brexit opnieuw het Empire in al zijn glorie zou herstellen.

En er was natuurlijk ook het migratiethema. De Brexiteers hebben de pro-Brexit stem gelijkgesteld aan een anti-migratie stem, en hebben ingespeeld op een xenofoob en racitisch sentiment dat leeft onder de Britten.

Net daarom is het makkelijk om van de Brexiteers een karikatuur te maken: romantische nationalisten en extreem-rechtse racisten die zich laten opzwepen hebben. De Brexit als een spijtig incident, veroorzaakt door irrationele stemmers. Dat is vermoedelijk ook de interpretatie die door Europa zelf zal uitgedragen worden.

Karikatuur

Toch zou het een vergissing zijn om in dat karikaturaal beeld de enige redenen voor de Brexit te zoeken. Er speelt nog een andere, te vaak onderbelichte reactie mee. De geografische spreiding van de manier waarop mensen gestemd hebben is bijvoorbeeld veelzeggend. De meer noordelijke industriezones in Engeland hebben in grote mate voor de Brexit gestemd, de meer zuidelijke regio’s en Londen hebben vooral tegen gestemd.

Je kan deze Brexit dus ook lezen als een middelvinger van de lagere klassen tegenover het Europa van de elites, tegenover het Londense establishment, tegenover Cameron. Want wat heeft een werkloze eraan om te horen dat de eengemaakte Europese markt voor welvaart heeft gezorgd? Wat heeft een gepensioneerde die nauwelijks rondkomt eraan om te vernemen dat uit Europa stappen tot economische rampspoed zal leiden. Als het eigen leven reeds een vorm van economische rampspoed is, klinkt dat argument niet zo overtuigend.

Voor vele mensen was dit referendum de enige manier waarop ze de door hen verfoeide elites konden beet nemen. Een vorm van wraak op het establishment. Of die wraak zoet zal zijn is natuurlijk een andere vraag. Mogelijks zijn nu krachten in het leven geroepen waarvan niemand weet naar welke toekomst ze ons zullen leiden. En het is heel goed mogelijk dat dit uiteindelijk in het nadeel zal spelen van zij die hun middelvinger wilden uitsteken.

Speelveld

Een referendum als dat rond de Brexit is het symptoom van een democratisch deficit. Europa is reeds decennialang een ondemocratisch gedrocht. Iedere terechte en vanuit democratische bekommernissen geopperde kritiek gleed ervan af als water van een eend. Dat blijkt recent onder meer uit de manier waarop de Europese Commissie het vrijhandelsakkoord TTIP er door ramt zonder enige democratische inspraak. Maar op een bepaald moment krijg je dan de rekening gepresenteerd. Dat kan gebeuren in de vorm van een revolte, een desintegratie van binnenuit of via de stembus.

Of de Britten Europa niet willen? Dat weten we eigenlijk niet. Maar wat ze in ieder geval niet willen is het huidige, ondemocratische, neoliberale en bureaucratische Europa. De motieven van waaruit dat Europa verworpen wordt zijn veelvuldig, maar het anti-establishmentsgevoel is wel een verbindende factor tussen alle motieven.

Het is iets waar zeker linkse krachten best rekening mee houden nu. Halfslachtige campagnes als die van Corbyn werken niet. Blijven om te hervormen? Het is te tweeslachtig, te braaf en te nietszeggend. Maar vooral: met die boodschap kan je het anti-establishmentsgevoel niet capteren. Tegen dit Europa mobiliseren dan? Misschien wel. Tenzij linkse krachten dat speelveld volledig wil overlaten aan extreem-rechts.

Moeilijke keuze. Maar wel één die allang moest gemaakt worden.

take down
the paywall
steun ons nu!