Meer en meer waarnemers krijgen een déjà vu-gevoel bij de diplomatieke inspanningen van het voorbije weekend in Kampala onder leiding van de Oegandese president Yoweri Museveni. In het kader van de vijfde buitengewone Internationale Conferentie van de Regio van de Grote Meren (CIRGL) hielden Congo, Rwanda, Oeganda, Kenia, Tanzania en vijf andere lidstaten zaterdag 24 november topoverleg om een oplossing te vinden voor de crisis in het oosten van Congo.

Vorige week dinsdag hadden rebellen van M23 de strategische stad Goma ingenomen en er waren aanwijzingen dat ze het daarbij niet zouden laten en zelfs Bukavu in Zuid-Kivu wilden veroveren om vervolgens – naar eigen zeggen – “door te stoten tot in Kinshasa om de macht over te nemen”.

Herhaling van de Congolese oorlog?

Zou een herhaling van het voorjaar van 1997 zich voordoen? Toen slaagden de rebellen onder leiding van Laurent-Désiré Kabila – vader van de huidige Congolese president – erin om met actieve ondersteuning van Rwanda en Oeganda heel het land op korte tijd te veroveren op het uiteenvallende leger van toenmalig dictator Mobutu.

Volgens het rapport van de Groep van Experts van de VN, dat vorige week vervroegd werd vrijgegeven naar aanleiding van de goedkeuring van resolutie 2067 in de VN-Veiligheidsraad, is het overduidelijk dat Rwanda – en in mindere mate ook Oeganda – niet alleen de rebellengroep M23 actief steunen, maar haar ook sturen, en haar rekruten en wapens leveren, tegen het VN-embargo in.

De landen die dus direct mee verantwoordelijk worden gehouden voor de chaos en het geweld in het oosten van Congo, waarbij de voorbije week alleen al tienduizenden burgers op de vlucht zijn gegaan, zijn ook de landen die zich gaan inspannen om een ‘diplomatieke oplossing’ te vinden. Rwanda en Oeganda waren eerder ook al direct betrokken bij de zogenoemde Grote Afrikaanse Oorlog die tussen 1996 en 2003 het leven heeft gekost aan naar schatting vijf miljoen Congolezen.

Met beschuldigende vinger naar de buren

De Congolese regering wil dat de VN-Veiligheidsraad Rwanda expliciet zou veroordelen omdat het achter de opstand en de bezetting van Goma door M23 zit. De Rwandese president Paul Kagame blijft volhouden dat zijn land niets met de M23-rebellie te maken heeft. Hij vindt dat de Congolese regering en M23 moeten onderhandelen en dat Congo eerst maar eens het eigen huis op orde moet krijgen en zijn ongedisciplineerde leger hervormen alvorens met een beschuldigende vinger naar de buren te wijzen. De bezetting van Goma is dus volgens Kigali een zuiver interne Congolese aangelegenheid.

Opvallend was dat Kagame zaterdag niet aanwezig was op de topconferentie in Kampala. Hij hield ondertussen bilateraal overleg met Denis Sassou-Nguesso, de president van Congo-Brazzaville, die speciaal voor de ontmoeting naar Kigali was gevlogen.

Hoewel de Congolese regering vorige week nog bij monde van haar woordvoerder Lambert Mende bleef volhouden dat er van onderhandelingen met de M23-rebellen geen sprake kon zijn, “omdat zij toch maar uitvoeren wat in Kigali wordt beslist”, had Joseph Kabila zaterdag in de marge van de top in Kampala een kort onderhoud met Jean-Marie Runiga, de politieke leider van M23. Ook zondag hadden de twee opnieuw direct contact onder bemiddeling van Museveni, maar er lekte niets uit over wat er werd besproken.

Doelstelling bereikt: directe onderhandelingen met Kinshasa

Kabila stond met de rug tegen de muur in het hol van de leeuw. M23 had meteen de belangrijkste doelstelling voor haar opmars van vorige week bereikt: erkenning als valabele gesprekspartner door de regering in Kinshasa. M23 zou in de eerste plaats de ‘legitieme belangen’ van de Congolese Tutsi-bevolking willen verdedigen, aldus een verklaring van Sultani Makenga, de militaire rebellenleider, op een persconferentie dinsdag in Goma.

De houding van Kabila werd op zware kritiek onthaald door de Congolese oppositie en patriottische groepen die de president ‘zwakte’ en ‘capitulatie tegenover buitenlandse agressie’ verweten. Op diverse plaatsen in Congo werd er betoogd en gebouwen van de regeringspartij PPRD werden met stenen bekogeld of in brand gestoken.

VN-blauwhelmen krijgen bakken kritiek over zich heen

Bovendien kreeg ook de ‘passieve’ houding van de MONUSCO, de VN-vredes- en stabilisatiemacht die met 17.000 blauwhelmen in het oosten van Congo aanwezig is, maar nauwelijks in actie kwam om de opmars van M23 te stoppen, bakken kritiek over zich heen.

In Bunia, een stad in de Oostprovincie, trachtte een woedende menigte de lokale VN-compound aan te vallen. Eerder hadden vier Zuid-Afrikaanse helikopters van de MONUSCO wel geprobeerd om ondersteuning te bieden aan het Congolese regeringsleger (FARDC), maar toen het leger zich terugtrok en Goma op dinsdag 20 november in handen viel van de rebellen, traden de blauwhelmen niet meer op.

Volgens Hervé Ladsous, hoofd van de VN-vredesoperaties, heeft MONUSCO “geen mandaat om oorlog te voeren, maar alleen om de burgerbevolking te beschermen”.

Een anonieme soldaat van de Zuid-Afrikaanse VN-blauwhelmen, die met ruim duizend manschappen in en rond Goma zichtbaar aanwezig zijn, verklaarde maandag tegenover het persagentschap Reuters “wij hebben helemaal geen probleem met de aanwezigheid van de M23 in Goma, integendeel, zij gedragen zich gedisciplineerder dan het verdreven regeringsleger”.

In een Oxfam-rapport dat vorige week verscheen, werd ook het regeringsleger beschuldigd van wreedheden tegen de burgerbevolking en betrokkenheid bij illegale praktijken in het oosten van Congo.

Ultimatium aan adres van rebellen

De top in Kampala eindigde zaterdagavond met een ‘ultimatum’ aan het adres van de rebellen. M23 zou zich binnen de 48 uur, dus tegen dinsdagmorgen, terugtrekken uit Goma en opnieuw de posities innemen op 20 km ten noorden van de stad zoals ze die voor de aanval had ingenomen.

Maandag werd die overeenkomst nogmaals bevestigd door Aronda Nyakayirima, de stafchef van het Oegandese leger, die in Kampala overleg had gepleegd met zijn collega’s uit de buurlanden.

Toch gebeurde er dinsdagmorgen aanvankelijk niets, zo meldden waarnemers in Goma. De rebellen bleven in Goma patrouilleren en stelden zelfs aan de regering in Kinshasa voor om in directe onderhandelingen over nieuwe eisen te praten.

De Congolese regering zou ‘politieke gevangenen’ moeten vrijlaten, de verkiezingscommissie ontbinden en de bewegingsvrijheid van de FDLR-rebellen (Rwandese Hutu-rebellen die vanaf het Congolese grondgebied de regering in Kigali bestrijden) aan banden moeten leggen. Kinshasa stelde dat er van directe onderhandelingen geen sprake kon zijn zolang M23 zich niet uit Goma had teruggetrokken.   

Zondag verklaarde de Afrikaanse Unie, bij monde van commissievoorzitter Dlamini Zuma, “te hopen dat de overeenkomst van Kampala zou leiden tot de terugtrekking van de rebellen uit Goma en dat de Congolese regering zou rekening houden met de ‘legitieme verzuchtingen’ van de rebellengroep”.

Woensdagmorgen begint terugtrekking uit Goma

Inwoners van Goma hebben woensdagmorgen bevestigd dat M23-vrachtwagens met munitie en rantsoenen de stad hebben verlaten. Het leven zou opnieuw zo goed als normaal verlopen. Er bevinden zich nog wel rebellen in de stad, maar die zouden zich discreet gedragen. Of de rebellen ook de controle over de luchthaven van Goma opgeven, is nog niet helemaal duidelijk.  

Leider Sultani Makenga had dinsdag op een persconferentie al aangekondigd dat de rebellen “ten laatste over drie dagen” met de uittocht uit de stad zouden beginnen om zo de weg vrij te maken voor directe onderhandelingen met de regering-Kabila. De Congolese regering reageerde met de mededeling dat de belofte tot terugtrekking van M23 een ‘schijnvertoning’ was. “Als ze elke dag met nieuwe eisen komen, kunnen we ze moeilijk nog serieus nemen”.

Honderdduizenden zijn voor het geweld van de laatste weken op de vlucht geslagen. De gespecialiseerde VN-agentschappen zijn vanaf dinsdag opnieuw begonnen met hulpverlening in de vluchtelingenkampen in regio rond Goma.     

Bijkomende bronnen:

RDC: les rebelles du M23 sont toujours à Goma à la fin de l’ultimatum
http://www.jeuneafrique.com/actu/20121127T081617Z20121127T081613Z/rdc-les-rebelles-du-m23-sont-toujours-a-goma-a-la-fin-de-l-ultimatum.html

RDC: l’armée congolaise prête à “contre-attaquer” les rebelles à Goma
http://www.jeuneafrique.com/actu/20121126T191844Z20121126T191842Z/rdc-l-armee-congolaise-prete-a-contre-attaquer-les-rebelles-a-goma.html

RDC : le M23 aurait accepté de se retirer de Goma, selon le chef de l’armée ougandaise
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20121127084246/rwanda-paul-kagame-joseph-kabila-yoweri-musevenirdc-le-m23-accepte-de-se-retirer-de-goma.html

RDC : Kinshasa réclame le retrait de Goma avant de négocier avec le M23
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20121126085331/onu-ua-joseph-kabila-yoweri-musevenirdc-kinshasa-reclame-le-retrait-du-m23-de-goma-avant-de-negocier.html

Exclusif RDC – Sultani Makenga : “Le M23 pourrait accepter de quitter Goma”
http://www.jeuneafrique.com/Article/ARTJAWEB20121126110456/rwanda-paul-kagame-joseph-kabila-yoweri-musevenirdc-sultani-makenga-plus-de-federalisme-peut-aider-a-resoudre-les-problemes-du-nord-kivu.html