Met de aanstelling van de nieuwe overgangspresident, die volgens het bereikte akkoord van vrijdag 6 april 2012 tussen de militaire junta en de ECOWAS-bemiddelingsdelegatie, ten minste 40 dagen zal aanblijven, zijn natuurlijk de problemen van de Toeareg-opstand niet van de baan.

Sinds begin april hebben de Toeareg-rebellen van de MNLA en hun strategische bondgenoten van de groep Ansar Dine en andere rebellengroepen meer dan de helft van het Malinese grondgebied onder controle.

Ook de steden Tombouctou (sinds 1 april), Gao (sinds 31 maart) en Kidal (30 maart) zijn momenteel nog stevig in hun handen, al groeit de onderlinge verdeeldheid tussen de rebellen met de dag. Ook bereiken er berichten de buitenwereld over massale plunderingen en schendingen van mensenrechten in de steden die onder controle staan van de rebellen, al blijft het moeilijk die vanuit diverse bronnen te bevestigen.

Op zoek naar politiek-neutrale buitenstaander als premier

De volgende stap in de overgang naar het herstel van de democratie is de benoeming van een eerste minister die ‘volheid van bevoegdheden’ zal krijgen om de crisis aan te pakken en een regering van ‘nationale eenheid’ te vormen. Wie die lastige en delicate post van eerste minister krijgt, is nog volstrekt onduidelijk.

De voorkeur van diverse analisten gaat uit naar een ‘technocraat’, iemand die geen al te duidelijke banden heeft met de belangrijkste politieke partijen, die althans gedeeltelijk verantwoordelijk gehouden worden voor de diepe crisis waarin het land is terechtgekomen. Onder meer Michel Sidibé, de huidige algemeen directeur van UNAIDS, het VN-agentschap voor de strijd tegen aids, wordt genoemd als mogelijk politiek-neutrale ‘buitenstaander’ voor deze taak.

Hij zal ook nieuwe verkiezingen moeten voorbereiden. Al verwacht niemand dat die op de voorziene datum van 29 april zullen plaatsvinden. Dat is gewoon logistiek onmogelijk in een opgedeeld land met honderdduizenden interne vluchtelingen, zwaar bewapende rebellen die ruim de helft van het grondgebied in handen hebben en een groeiende voedselcrisis.

Geen sprake van onderhandeling over opdeling land

Overgangspresident Traoré zei in zijn inaugurale speech dat hij er alles aan zou doen om de territoriale integriteit van het land te bewaren en de lange democratische traditie die door de militaire staatsgreep van 22 maart bruusk werd verbroken, in ere te herstellen.

Over een eventuele onafhankelijkheid van Azawad, het reusachtig uitgestrekte gebied in het noordoosten van Mali dat de Toeareg-rebellen van MNLA claimen, was Traoré heel duidelijk: er kan geen sprake van zijn daarover te onderhandelen. Meer zelfs, hij riep de rebellen op om de gewapende strijd meteen te stoppen, niet meer te plunderen, en aan de onderhandelingstafel een oplossing te vinden. Zo niet zou “het leger hard terugslaan en niet rusten voor de totale overwinning is bereikt en het hele grondgebied bevrijd”.

“Echte strijd is die tegen armoede en corruptie”

Hij zei ook zich bewust te zijn aan het hoofd te staan van een land in oorlog, maar te streven naar een vreedzame regeling. “De echte strijd die we moeten voeren is die tegen de armoede, het gebrek aan degelijk onderwijs, toegang tot voedsel, drinkbaar water, gezondheidszorg en vooral de corruptie en onrechtvaardigheid aanpakken”, zei hij. “Een democratisch land moet rekening houden met de bezorgdheden van de bevolking, respect tonen voor de culturele diversiteit, maar elke poging om met geweld anderen hun wil op te dringen, scherp veroordelen.”

Hij legde ook de nadruk op het belang van de laïciteit van de republiek. Een duidelijke verwijzing naar de pogingen van radicale islamistische groepen, al dan niet gelinkt met Al Qaeda (AQMI), om de sharia in te voeren in het door de rebellen gecontroleerde noordoosten van Mali. Een radicalisering die overduidelijk ingaat tegen de wens van de overgrote meerderheid van de Malinese bevolking.

Intense bemiddelingspogingen van ECOWAS

Bij de plechtige ambtsaanvaarding donderdagmorgen in het Centre international de conférence van Bamako waren ook de leider van de junta (Comité national de redressement de la démocratie et la restauration de l’État – CNRDRE), kapitein Amadou Haya Sanogo, afgevaardigden van politieke partijen en de civiele samenleving en vertegenwoordigers van het bemiddelingsteam van ECOWAS aanwezig.

Zonder de intense bemiddelingspogingen van de regionale statenorganisatie van West-Afrika, onder leiding van de Burkinese president Blaise Compaoré gedurende de voorbije week, was een akkoord niet mogelijk geweest. De junta stond met de rug tegen de muur en geraakte meer en meer geïsoleerd sinds ECOWAS een embargo afkondigde tegen Mali en de grenzen afsloot. Bovendien maakten de Toeareg-rebellen van de chaos in het land en in het regeringsleger na de staatsgreep dankbaar gebruik om steeds verder op te rukken en één voor één steden te veroveren, tot het centraal gelegen Mopti op 3 april toe.

De diplomatieke inspanningen van de West-Afrikaanse landen zijn met de aanstelling van een overgangspresident beslist niet ten einde. Het komende weekend komt de bemiddelingsmissie van ECOWAS in de Burkinese hoofdstad Ouagadougou samen met vertegenwoordigers van de Malinese politieke partijen en de ex-juntaleider om over de concrete modaliteiten van de overgangsperiode te onderhandelen. ECOWAS wil van de vreedzame oplossing van de Malinese crisis duidelijk een testcase maken in het diplomatieke overleg op regionaal niveau.

Gewezen leraar, vakbondsman en parlementsvoorzitter

Overgangspresident Dioncounda Traoré (70) is wiskundige van vorming (studeerde in de Sovjet-Unie, Algiers en Nice) en heeft een carrière als leraar en vakbondsman achter de rug voor hij in de politiek stapte bij de democratisering van Mali in 1991 aan de zijde van Alpha Oumar Konaré, de eerste democratisch verkozen president van het land. Als vakbondsleider werd hij tijdens de dictatuur in de jaren tachtig opgepakt en verbleef hij een tijd in de gevangenis.

Sinds 2007 was hij voorzitter van het Malinese parlement. Bij de staatsgreep van 22 maart vluchtte hij naar het buitenland. Zaterdag 7 april keerde hij terug naar Bamako nadat er een akkoord was bereikt tussen de junta en de bemiddelingsmissie van ECOWAS. Toen uittredend president Amadou Toumani Touré op zondag 8 april bekend maakte dat hij zou aftreden, was de weg vrij voor zijn aanstelling als overgangspresident.

Algemeen wordt aangenomen dat Traoré langer aan de macht zal blijven dan de minimum voorziene periode van 40 dagen. Alleen al om de continuïteit van de transitie te garanderen. Maandag 9 april had juntaleider Sanogo in een televisietoespraak laten weten dat hij zich tegen die optie zou verzetten. Hij liet ook weten absoluut tegen een eventuele militaire interventie van ECOWAS-troepen op Malinees grondgebied te zijn.

Donderdag hebben de ministers van Defensie van de 15 lidstaten van ECOWAS zich over de militaire situatie in het noorden van Mali gebogen. Vooral de bedreiging van radicaal-islamistische groeperingen die van de huidige chaos in Mali gebruik zouden kunnen maken om heel West-Afrika te destabiliseren, zorgt voor ongerustheid. Concrete plannen voor een militair optreden zijn er evenwel nog lang niet.