“Time Without Pity is geen koude film,” benadrukt de Franse criticus en Losey kenner Michel Ciment in een bonusinterview, ”het is zoals Loseys andere films gewoon een werk dat emotie op afstand houdt. Daarom komt deze barokke thriller, in tegenstelling tot meer sentimentele jaren vijftig films, niet verouderd over.” Sterker nog, deze barokke zwart-wit film is verrassend extreme en moderne cinema die duidelijk maakt hoe middelmatig en saai veel hedendaagse ‘content’ wel is. Het is goed om de volgspot nog eens te richten op vergeten filmmeesters, wat we hier de volgende maanden sporadisch zullen doen. Nu dus Joseph Losey n.a.v. de Carlotta Blu-ray release van het gerestaureerde Time Without Pity (1957), een welkome aanvulling bij de even puike StudioCanal restauratie van Accident (1967).

Joseph Losey: Legendarische Brits-Amerikaanse filmmaker

Van Hollywood naar Europa

Gerenommeerde regisseurs zoals Fritz Lang (The Big Heat), Fred Zinneman (High Noon) en Billy Wilder (Some like it hot) vluchtten naar Hollywood voor de nazi’s en bouwden samen met eerdere immigranten de Amerikaanse filmindustrie op. Maar er waren ook cineasten die na Wereldoorlog II verdreven werden uit de droomfabriek. Mensen zoals Charles Chaplin (Modern Times) en Jules Dassin (The Naked City) maakten als slachtoffers van de communistenjacht tijdens de blacklisting periode immers de omgekeerde beweging, van de V.S. naar Europa. Omdat ze dreigden in Hollywood hun job te verliezen of er gedwongen werden om, net zoals o.m. scenarist Dalton Trumbo, beroep te doen op een schuilnaam (een ‘front’).

Zo ook Joseph Losey (1909-1984), de Amerikaanse regisseur die aanvankelijk ‘episch theater’ (vol Brechtiaanse vervreemdingseffecten) ontwikkelde in New York en als filmmaker debuteerde met de politieke allegorie The Boy with Green Hair (1947). Toen hij in Italië Imbarco a mezzanotte (1952) aan het maken was werd Losey gedagvaard door het House Un-American Activities Committee, het instrument waarmee McCarthysme de filmindustrie wou ‘zuiveren’ van ‘communisten’. Losey keerde niet terug naar Amerika en vestigde zich in Groot-Brittannië. Daar werkte hij aanvankelijk onder pseudoniemen (en in het oog gehouden door de Britse geheime dienst) mee aan enkele bescheiden films (The Sleeping Tiger, The Intimate Stranger en X the Unknown) voor hij een cultstatus verwierf met het buitenissige, in 1959 gedraaide, Time Without Pity.

Joseph Loseys Time Without Pity: Michael Redgrave racet tegen de tijd

Britse film noir

Scenarist en blacklisting slachtoffer Ben Barzman (van Loseys The Boy with Green Hair en later ook The Damned), adapteerde Emlyn Williams toneelstuk ‘Someone Waiting’ voor het bizarre Time Without Pity. De hoofdrol ging naar de iconische Hitchcock acteur Michael Redgrave. In de V.S. had Joseph Losey met erg goede films als The Lawless (1950, The Prowler (1951) en The Big Night (1952) reeds zijn bijdrage geleverd aan het toen in zijn laatste, extreme, fase verkerende film noir genre. De noir held flipt in die periode, beleeft zijn passies en obsessies voluit. Ook Losey verkoos om het gedrag van de psychopaat centraal te plaatsen en verklaringen opzij te schuiven in zijn klinische kronieken van grootstedelijke waanzin.

Deze noir gevoeligheid wordt in Time Without Pity gecombineerd met het typisch Britse psychologische drama waardoor de thriller naadloos portretten aaneenrijgt en een sombere toon heeft. Door in de openingsscène de identiteit van de moordenaar prijs te geven – na close-ups van het angstige slachtoffer focust de camera op de waanzinnige grimas van de killer – ondergraaft Losey meteen het speurdersgenre. Dit is geen ‘wie’ maar uiteindelijk ook geen ‘waarom’ film maar een ‘hoe’ verhaal dat absurde tragiek blootlegt. Het uitgangspunt is klassiek – de jonge danseres Jenny Coles wordt vermoord, haar vriend Alec beschuldigd en ter dood veroordeeld – en ook de plot oogt vertrouwd (vader zakt af naar Londen om de onschuld van zijn zoon te bewijzen) maar het dramatische conflict blijkt zich vooral in de geest van vader en zoon af te spelen.

Time Without Pity van Joseph Losey: Vader en zoon noir drama

Race tegen de klok

Doordat de identiteit van de ware schuldige voor de kijker bekend is krijgt de race tegen de klok – vader krijgt 24 uur om de executie van zijn onschuldige zoon te voorkomen – een andere dimensie. De krampachtige blik op het gezicht van vader David Graham en zijn panische reactie telkens hij alcohol aangeboden krijgt verraden dat de zoektocht vooral rond zijn emoties en evolutie draait. David is een schrijver en alcoholist die zijn rol als vader nooit heeft kunnen vervullen. Want afwezig zelfs wanneer hij er was. Daardoor gaan redding en loutering overlappen. Het is geen toeval dat de schuldige uiteindelijk in de val loopt omdat het offer van een vader (‘een leven voor een leven’) in zijn wereldbeeld absurd en ondenkbaar is. Na “Je dacht toch niet dat ik Alec ging laten sterven?” blijft de machtige Robert Stanford verbouwereerd achter.

Joseph Losey breekt met Britse tradities (Alfred Hitchcocks suspense thriller) maar ook met vernieuwingen van het moment (het realisme van Free Cinema filmmakers als Lindsay Anderson, Tony Richardson en Karel Reisz) om ons op een barokke, expressionistische wijze onder te dompelen in de geest van mannen die ver over de grens van de zenuwinzinking balanceren. De chronische alcohol verslaafde David, zijn fataliteit en berusting omhelzende zoon Alec en de constant met controleverlies flirtende agressiebom Robert. Davids sporenonderzoek loopt chaotisch en vooral via de soms letterlijk wazige gaze van een amateurspeurneus die de entourage van zijn zoon (Honor, Vicky Harkers moeder, Maxwell) bevraagt. Tot de maskers vallen. En verantwoordelijkheden worden genomen.

Time Without Pity van Joseph Losey: Spiegels en reflecties

Strijd versus berusting

Wanneer David met Alecs advocaat Jeremy (Peter Cushing!) van de Londense luchthaven naar de gevangenis racet blijkt de zoon niet enkel wrok te koesteren tegen een vader die er nooit voor hem was. Omwille van boeken en drank. Nee, de jongeman berust in zijn lot en dat komt bijzonder hard aan. “Ik wil dat mijn zoon LEEFT” blijft David herhalen, tot Alec zelf uiteindelijk zelf “ik wil leven!” uitschreeuwt. De calvarietocht doet David hervallen in zijn alcoholisme maar langzaam verdampt het mysterie. Daar waar in het eerste deel van Time Without Pity iedereen liegt, volgen de bekentenissen elkaar snel op tijdens het tweede deel. Zo komt er een waarheid in beeld. Niet dat die volstaat voor een ‘juist op tijd’ redding, daarvoor is een gewiekste mise-en-scène van de tot alles bereide vader nodig.

“Meegesleept door de gruwelijke race tegen de tijd had Losey in verschillende vallen kunnen trappen,” benadrukt cinefiel en cineast Bertrand Tavernier, “hij slaagt er niet enkel in deze vallen te vermijden maar weet ook een droge en haast mathematische vertelstijl te verzoenen met de gekste poëzie en de meest verontrustende lyriek.” Time Without Pity is (haast terloops) een pleidooi tegen de doodstraf (Losey wijst nadrukkelijk naar gerechtelijke dwalingen) maar vooral een barok, expressionistisch drama waarin de held zwak is (David is geregeld fysiek en mentaal van de kaart) en de moordenaar een dierlijke geweldenaar blijkt die techniek (een auto) meester is maar de controle over zichzelf verliest. En die vol zelfbeklag “het is verschrikkelijk om alleen te zijn” oreert. Eenzaam in zijn wilde waanzin.

The Servant van Joseph Losey: Nog spiegels en reflecties

Chaos versus orde

Net zoals (later) bij The Servant en Mr. Klein brengt Joseph Losey in Time Without Pity veel spiegels en reflecties in beeld. Via liften, deuren, ramen en gevangenisruimtes. Beelden worden herhaald, personages duiken op in andere kaders. Voor zover ze al niet halfdronken zond zwalpen en elke controle verloren zijn over het zelfbeeld. Objecten (een medaillon met foto, een blauwe brief) krijgen symbolische waarde, wekkers gaan af op cruciale momenten en onderstrepen het gevoel van ontluistering en pijn. Terwijl de generatie van de vaders, verbonden met schuld en geweld, in de naoorlogse verwarring plaats lijkt te maken voor een jonge generatie die het vooral verdient “te leven.” Zondevrij en complexloos.

De adembenemende visuele stijl van Time Without Pity zou Joseph Losey een carrière lang blijven combineren met barokke emoties, een donkere pessimistische toon en thema’s zoals het vader-zoon conflict, verdrongen seksuele driften, de gedwongen vluchteling en de ongewilde indringer. Losey groeide uit tot een auteur die tegen de stroom bleef oproeien met een marxistische gangsterfilm (The Criminal, 1960), bijzonder eigenzinnige literatuur verfilmingen (waarbij emotionele continuïteit primeert op het verhaal) als The Servant (1963), Accident (1967), Boom (1968) en The Go-Between (1971) met dank aan zowel Tennessee Williams (Boom) als Harold Pinter (de andere drie) én het prettig gestoorde cartooneske Modesty Blaise (1966).

Mr Klein van Joseph Losey: Meer spiegels en reflecties

Van het pantheon naar de vergetelheid

Dankzij Joseph Loseys vooral Franse cinefiele fanclub (Bertrand Tavernier, Patrick Brion en Pierre Rissient waren de meest bekende leden), verenigd in het tijdschrift ‘Présence du Cinéma’ en rond de Parijse bioscoop Mac Mahon verwerft de filmmaker in Europa een plaats in het film pantheon. Losey wordt immers samen met Otto Preminger, Raoul Walsh en Fritz Lang opgenomen in de ‘carré d’as’ (klavertje vier) van deze cinefielen. De iconische cineasten worden gezien als meesters van mise-en-scène (aldus het door Michel Mourlet opgestelde manifest ‘Sur un art ignoré’ dat anno 1959 verschijnt in Cahiers du cinéma), regisseurs die breken met de formattering van Amerikaanse cinema door scenaristen en studio’s.

Tijdens de jaren zeventig groeide Joseph Losey uit tot een grootmeester van de Europese arthousecinema met titels als Figures in a landscape (1970), The Assasination of Trotsky (1972), The Romantic Englishwoman (1975), Mr. Klein (1976) en Don Giovanni (1979). Zijn laatste film, het subtiele vrouwenportret Steaming (1985) – met Vanessa Redgrave, Sarah Miles en Diana Dors – werd schouderophalend onthaald. Zoals wel vaker gebeurd met testamentfilms (denk maar aan wat o.m. John Ford, Howard Hawks en Sam Peckinpah overkwam). Maar ook na zijn dood werd het oeuvre van Joseph Losey zelden naar waarde geschat. Ten onrechte, illustreert Time Without Pity. Hopelijk is deze Blu-ray het sein voor een verdiende rehabilitatie.

Time Without Pity van Joseph Losey: Klokken en racen tegen de tijd

TIME WITHOUT PITY van Joseph Losey. Groot-Brittannië, 1957, 85’. Met Michael Redgrave, Alan Todd, Leo McKern, Paul Daneman, Peter Cushing, Alec McCowen, Renee Houston, Lois Maxwell. Scenario Ben Barzman & Emlyn Williams. Fotografie Freddie Francis. Muziek Tristram Cary. Montage Alan Osbiston & Max Benedict. Extra’s dvd: Interview Michel Ciment. Blu-ray distributie: Carlotta Films.

Time Without Pity is net als andere Joseph Losey films (Accident, The Servant, King & Country, The Boy with Green Hair, The Criminal, The Sleeping Tiger) ook als video on demand beschikbaar via VOO.

Accident van Joseph Losey: Onvergetelijk meesterwerk

ACCIDENT van Joseph Losey. Groot-Brittannië, 1967, 106’. Met Dirk Bogarde, Stanley Baker, Jacqueline Sassard, Michael York, Delphine Seyrig. Scenario Harold Pinter naar Nicholas Mosley. Fotografie Gerry Fisher. Muziek John Dankworth. Montage Reginald Bek. Extra’s dvd: interviews met Dirk Bogarde, Harold Pinter, Melanie Williams en Tim Robey, gesprek Losey & Pinter, documentaire. Blu-ray distributie: StudioCanal.

Voor Accident, The Servant en Mr. Klein kan je ook terecht bij LaCinetek.

Mr. Klein is te bekijken via Netflix.

Time Without Pity van Joseph Losey: De blik van Ann Todd