“How you make me feel like a star!” murmelt Mahalia Jackson, de ogen afwendend van het applaudisserend publiek, net voordat haar ‘The Lord’s Prayer’ Jazz on a Summer’s Day adembenemend afsluit. Het illustreert de bescheidenheid van de gospel zangeres maar ook hoezeer deze concertfilm uit 1959 van fotograaf Bert Stern (1929-2013) een heel ander tijdperk weerspiegelt. Best bevreemdend want door de IndieCollect 4K restauratie – deze digitale opsmuk komt ook aan bod op de met boeiend bonusmateriaal voorziene Blu-ray uitgebracht door Carlotta Films – lijken we zelf deel te nemen aan dit meerdaags zomermuziekfestival.

Bert Sterns Jazz on a Summer’s Day: Mahalia Jackson

Muzikale tijdreis

Als tijdreiziger want in tegenstelling tot fysiek aanwezigen is de kijker zich wèl bewust van het unieke karakter van de performances van jazz iconen als Thelonious Monk, Chico Hamilton, Anita O’Day, Gerry Mulligan, Dinah Washington en Louis Armstrong tijdens de 1958 editie van het Newport Jazz Festival. Al maakt het nadrukkelijk in beeld gebracht festivalpubliek duidelijk dat we moeten oppassen met oordelen, dat elk tijdperk zijn eigen gaze heeft. Schijn bedriegt ook in deze muziekfilm zonder commentaar en met enkel off-camera interviews. De filmtitel suggereert de weergave van een zomerdag terwijl de opnamen over meerdere dagen liepen.

In de door Sterns muze en laatste echtgenote Shannah Laumeister gedraaide documentaire die te vinden is op de Blu-ray vernemen we veel over de moeilijke jeugd van Stern, zijn kennismaking met (toen fotograaf) Stanley Kubrick, zijn turbulent liefdesleven en zijn carrière als reclame- en modefotograaf. Met uiteraard aandacht voor de trendsettende Smirnoff vodka advertenties, Sterns legendarische Marilyn Monroe sessies en het iconische Lolita beeld (met rode hartvormige bril en lolly) dat hij voor Kubrick creëerde met Sue Lyon en dat een van de meest markante filmposters aller tijden opleverde. Maar ook Jazz on a Summer’s Day komt aan bod.

Bert Sterns Jazz on a Summer’s Day: Dinah Washington

American Independent

Stern benadrukt vooral zijn onervarenheid, de kleinschaligheid van het (door hemzelf gefinancierde) project en de rol van toeval bij de artistieke keuzes: “Jazz on a Summer’s day is een echte onafhankelijke film. Ik was heel onschuldig toen ik hem maakte. Ik ontdekte dat cinema heel complex en georganiseerd is. Met honderden, duizenden medewerkers terwijl wij met een piepkleine ploeg werkten.” Uitgangspunt was een fictiefilm te maken. “Ik wou een verhaal vertellen,” benadrukt Stern, “met rijke mensen en muziek. Mijn toenmalige vriendin Dorothy Tristan moest de vedette van de film worden. We probeerden een scenario te schrijven maar Dorothy en de scenarist kwamen niet overeen. Daardoor restte ons enkel dat Newport festival. We besloten de muziek te filmen.”

Dat leverde muzikale hoogtepunten op zoals het duet van Louis Armstrong en Jack Teagarden die Hoagy Carmichael’s ‘Rocking Chair’ brengen, de met een grote hoed getooide Anita O’Day die ‘Sweet Georgia Brown’ en ‘Tea for Two’ adembenemend vertolkt, de gospel parel ‘The Lord’s Prayer’ door Mahalia Jackson gebracht in de nachtelijke uurtjes en Chuck Berry die het zittende publiek in beweging krijgt dankzij ‘Sweet Little Sixteen’. Maar heel opmerkelijk houdt Stern ook een emotionele narratieve lijn aan die de fictie roots van dit project verraadt. Jazz on a Summer’s Day gaat van licht naar donker, van apathie naar intensiteit, van rustig zomergevoel naar muzikale turbulentie.

Bert Sterns Jazz on a Summer’s Day: Louis Armstrong

De auteur en zijn beelden

Sterns camera blijft statisch en zijn beeldcomposities zijn uitgekiend maar Aram Avakians montage zorgt voor dynamiek en contrasten. Aanvankelijk wisselen shots van de jaarlijkse Newport zeilrace af met strandvakantiebeelden, close-ups van een verveeld concertpubliek met opnamen van in een bubbel vertoevende jazzmuzikanten. Wanneer Stern het water en zijn reflecties verlaat zien we jongeren feesten op de daken van villa’s of worstelen met bierflesjes. Langzaam wordt het publiek diverser, de muziek wilder en de beleving intenser. Een vonk slaat over, muzikale passie wordt gedeeld en plezier straalt van alle gezichten.

“I just push the button” zegt Stern in de documentaire over zijn werk maar ook “het zijn geen foto’s, het zijn ideeën.” En duidelijker nog: “Ik maak geen foto’s, ik creëer een beeld.” Stern was een  conceptueel fotograaf en ook Jazz on a Summer’s Day draagt ondanks zijn onvertrouwdheid met het medium de stempel van de auteur. Stern bekent dat zijn beslissing om de optredens anders dan gebruikelijk te belichten (van achter de artiesten) de look creëerde die voor enthousiaste reacties bij de kijkers zorgde. Maar ook zijn gebruik van warme gesatureerde kleuren, close-ups en uitgekiende cadrages hielp. En uiteraard de keuze om beelden te laten spreken en zowel didactische interviews als duidende voice-over commentaar te vermijden.

Bert Sterns Jazz on a Summer’s Day: Thelonious Monk

Newport in de fifties

Resultaat is een audiovisuele trip die de kijker de vrijheid geeft om te interpreteren en om te speuren naar details. Wie opmerkzaam is zal naast jazz criticus Martin Williams ook Newport Jazz Festival mede-oprichtster Elaine Lorillard zien passeren maar Jazz on a Summer’s Day rept geen woord over het tegendraadse van haar initiatief om jazz en zwarte muzikanten naar het Rhode Island van de witte plutocratische elite te brengen. Net zoals Chuck Berry’s toen (ook door Newport programmator George Wein) ‘schandalig’ beschouwde sensuele swing schijnbaar enkel getoond wordt als een brok muzikale energie.

Toch is Stern niet enkel in de groove geïnteresseerd. Heel subtiel, via de evolutie van apathisch naar enthousiast publiek, brengt hij een ode aan de kracht van jazzmuziek en popcultuur om een verstarde samenleving wakker te schudden. Ook al is het eind jaren vijftig nog even wachten op ‘veranderende tijden’. Jazz on a Summer’s Day is als concertfilm pionierswerk en wordt door sommigen gezien als de beste jazzconcert film aller tijden maar blijft vooral een verfrissend kijk- en luisterwerk. Een plezier voor oog en oor. Met dank ook aan de voortreffelijke Blu-ray editie.

Jazz on a Summer’s Day: Bert Stern in Newport

Fragiel icoon

Toen de (ondertussen bedreigde) fysieke drager lang geleden aan zijn opmars begon kickten fans op de ‘easter eggs’, de verborgen schatten die ergens op het schijfje te vinden waren. Geen paaseitjes hier maar wel een ontluisterend interviewfragment. Van Bert Stern die zich, voor de camera (“ik voelde me enkel achter de camera comfortabel” bekent Stern) van zijn wederhelft Shannah Laumeister, lichtjes ontredderd toont omdat monteur Aram Avakian hintte dat hij meer erkenning had verdiend als co-regisseur. “Ik was daar niet zo mee bezig, met dat auteurschap,” verzucht Stern, “ik maakte gewoon een film.” Maar zijn ogen verraden twijfel. Misschien is hier toch onrecht gedaan? In die aarzeling, in deze onzekerheid, schuilt de fragiliteit van de man achter het icoon Bert Stern. Het levert een gevoel van authenticiteit op in perfecte harmonie met dit wonderlijk, zomers muzikaal document. Blij dat de beste jazz concertfilm ooit zijn comeback maakt.

Bert Sterns Jazz on a Summer’s Day: Het oog van de fotograaf

JAZZ ON A SUMMER’S DAY van Bert Stern. Kleur. USA 1959,  85’. Met  Louis Armstrong, Thelonius Monk, Gerry Mulligan, Anita O’day, Chuck Berry, Dinah Washington, Mahalia Jackson. Scenario Albert d’Annibale & Arnold Perl. Co-regie Aram Avakian. Camera: Courtney Hesfela, Raymond Phelan & Bert Stern. Montage: Aram Avakian. Production design: Allan Green. Muziek: Elliot Gruskin en George Avakian (Columbia Records). Extra’s Blu-ray Documentaire ‘Bert Stern, le premier Mad Man’ (regie Shannah Laumeister), interviewfragment Bert Stern, foto’s Louis Armstrong van Bert Stern, trailer 4K restauratie film. Distributie blu-ray & dvd: Carlotta Films. Release 15 februari 2022.

Bert Stern: Fotograaf en filmmaker