In ons land gaapt een gigantische kloof. Aan de ene kant heb je een toplaag van de 1 procent rijken, die minstens 3 miljoen op hun bankrekening hebben staan. Aan de andere kant een arme onderlaag van een goede 25 procent, die regelmatig een doktersbezoek moet uitstellen en niet op vakantie kan gaan. Je zou mogen verwachten dat het onderwijs deze kloof kleiner maakt. De slaagkansen van een kind zouden niet mogen afhangen van hoe dik de portefeuille van zijn ouders is. De realiteit is omgekeerd. De school maakt de bestaande welvaartskloof alleen maar groter.
Dat komt in de eerste plaats omdat het onderwijs haar sociaal en emancipatorische rol onderschikte aan economisch-ideologische doelstellingen. De school werd meer en meer een weerspiegeling van de neoliberale maatschappij, gekenmerkt door de survival of the strongest, een maatschappij van losers en winners. De besten worden voorgeselecteerd en de anderen weggeselecteerd.
Dat vertaalt zich in het gekende watervalsysteem. De kloof wordt al op zeer jonge leeftijd geslagen, vanaf twaalf jaar. Leerlingen worden ondergebracht in richtingen met zeer grote verschillen qua finaliteit en waardering: aso, tso, kso en bso. Kinderen uit de bovenste sociale lagen maken veel meer kans om in het aso terecht te komen. Kinderen uit de onderste lagen vind je dan weer en masse in het bso. Dat is een zeer vroege voorsortering voor de latere werkvloer en dus voor de plaats op de maatschappelijke ladder. De geplande onderwijshervormingen van Crevits moesten deze sociale segregatie ongedaan maken, maar ze zijn niet meer dan een lege doos. Het watervalsysteem wordt niet aangepakt en de schotten tussen de verschillende onderwijsvormen blijven bestaan, evenals de maatschappelijke onderwaardering van het technisch georiënteerd onderwijs.
En dan zijn er de leerkrachten. Zij zouden de vroege voorsortering deels kunnen compenseren door extra zorg te besteden aan de armste leerlingen en hen te stimuleren om de lat zo hoog mogelijk te leggen. Jammer genoeg versterken ze – onbewust – het watervaleffect als gevolg van sociaaleconomische vooroordelen. Bij een zelfde score krijgt een armere leerling gemakkelijker een B- of C-attest dan een rijkere leerling.
In ons land worden de sociaaleconomische selectiemechanismen en vooroordelen nog eens versterkt door het onvermogen om met etnische diversiteit om te gaan. Professor Ive Marx beschrijft België als het meest mislukte migratieland in de rijke wereld. In zowat alle buurlanden is het aantal hoogopgeleiden bij de eerstegeneratiemigranten van buiten de EU lager dan bij de tweede. In ons land zie je de omgekeerde trend. Ons onderwijs slaagt er blijkbaar niet in om de verschillen op basis van origine weg te werken, integendeel. Culturele verschillen zullen zeker hun rol spelen. Maar ze kunnen niet verklaren waarom dezelfde bevolkingsgroepen in een land als Nederland, met een gelijkaardige migrantenpopulatie, het zo veel beter doen dan in België of in Vlaanderen.
Onderwijs zou een sociale lift moeten zijn, maar op dat vlak doet ons onderwijs het zowat het slechtste van alle rijke landen. Nergens is afkomst zo’n goede voorspeller voor de schoolresultaten als bij ons. Onze minister van Onderwijs komt om de zoveel dagen in de media met een good news-show over onbelangrijke kwesties. Dat is misschien goed voor haar populariteit maar het zal aan de trieste realiteit die we hierboven beschreven helaas niets veranderen. Daarvoor is een duidelijke visie, een krachtig beleid en vooral veel politieke moed nodig.
