Het moet gezegd: de meeste mensen trekken zich op zo’n dag in gezinsverband terug. De straten liggen er akelig verlaten bij. Vele restaurants zijn dicht. Ook restauranthouders willen ‘namorar‘ (liefhebben/vrijen). Hier en daar zie je wel iemand bloemen verkopen of stoot je op een taxidienst die ergens aanbelt om een attentie af te geven. In het stadspark Ibirapuera lopen in de namiddag wel heel wat gezinnen rond.

Platteland versus stad

Ik zit in São Paulo, tussen wolkenkrabbers. Een heel andere context dan het Braziliaanse platteland. In het beleid werd de stad altijd wat bevoordeeld. En op het platteland wordt al sinds de koloniale tijd de kaart van de grootschalige exportlandbouw getrokken. Onder een eerder progressieve regering hebben de sociale bewegingen duidelijk minder mobilisatiekracht dan neem pakweg eind jaren negentig. Dat vraagt een heroriëntatie.

In de Agricultura Familiar (AF) wordt het gezin-in-de-landbouw naar waarde geschat. Moederdag is dus ook een dag dat iedereen het nest terug opzoekt, want, ja, vele jongeren zijn naar de stad geëmigreerd. Al wordt de exportlandbouw, ook onder een progressieve president, beter omkaderd dan de gezinslandbouw, toch laten de mensen van de gezinslandbouw niet over zich heen rijden.

Fetraf-Sul/CUT

Neem nu Fetraf-Sul/CUT. (1) De conjunctuur is nu moeilijker dan vijftien jaar geleden. Ook bij deze vakbond is er minder mobilisatiekracht in een maatschappij die hoe langer hoe meer het individu centraal stelt. Evenals in Europa is er nog geen nieuw evenwicht gevonden tussen de rechten en de behoeften van iedere persoon, het gezin of de bredere groep en de maatschappij.

Vele jongeren, de meisjes voorop, zijn naar de steden getrokken. (2) Vele boerenleiders zijn in de jaren zeventig-tachtig gevormd binnen de dynamiek van de basisgemeenschappen en van de bevrijdingstheologie. In de jaren van de militaire dictatuur (1964-1985) was de kerk de enige plek waar het volk zich kon organiseren.

Nu is er vrijheid en democratie, althans formeel. Er is minder nood om oppositie te voeren tegen een beleid dat toch wat kansen geeft om zich te ontwikkelen. President Lula da Silva en nu presidente Dilma Rousseff nemen wel heel wat initiatieven ter ondersteuning van de gezinslandbouw, maar de grootschalige exportlandbouw blijft vijf keer meer financiële ondersteuning ontvangen.

Ondertussen kijken ouder wordende boerenleiders uit naar hun opvolgers, die niet altijd meer te vinden zijn. Het leven in de stad wordt al decennia als veel aantrekkelijker voorgesteld. De alomtegenwoordige TV-god speelt daar een onmiskenbare rol in.

Sociale zekerheid

En toch, ondanks al deze obstakels, wordt verder geageerd, zowel met mobilisaties op straat als met ondersteunend lobbywerk tot in de federale hoofdstad Brasília toe. De hoofdassen van de vakbondswerking blijven: 1) organisatie van de productie, 2) vakbondsorganisatie en 3) ‘políticas públicas‘ (invloed op het beleid uitoefenen).

In deze derde as wordt vooral gewerkt rond de sociale zekerheid, woningbouw op het platteland, ecologische landbouw en milieubehoud, verdere uitbouw van de nieuwe Federale Universiteit (UFFS) die onder stuwing van de sociale bewegingen uit de grond werd gestampt. (3)

Het is Moederdag. Welnu, in deze derde as wil Fetraf-Sul dit jaar zwaar inzetten op de positie van de vrouw in de landbouw. Sinds 1923 bestaat er in Brazilië sociale zekerheid, maar boeren en boerinnen werden hier pas vanaf 1971 in opgenomen. De vergoeding voor zwangerschapsverlof wordt pas sinds 1994 aan agricultoras uitbetaald.

Ondanks veel strijd en mobilisatie is er nog heel wat verschil in de behandeling van vrouwen en mannen op het platteland en in de stad. Zo ontvangen vrouwen in de stad zes maand zwangerschapsvergoeding, terwijl vrouwen in de gezinslandbouw maar vier maand een vergoeding krijgen. De vele ongelijkheden die er nog zijn, wil Fetraf dit jaar in acties aanpakken.

De speerpunt is de eis om deze vier maand voor de plattelandsvrouw op te trekken naar de zes maand van de stadsmoeder. Om de mobilisatiekracht te versterken, wordt 23 november 2012 de eerste ‘encontro‘ van boerinnen in Zuid-Brazilië georganiseerd.

Mãe negra

Het was op 13 mei ook 124 jaar geleden dat in Brazilië de slavernij werd afgeschaft. Een toevallig samenvallen om even stil te staan bij het diepe verschil om als zwarte moeder, afstammelinge van Afrikaanse slaven, op het platteland te leven tegenover een blanke vrouw in São Paulo, afstammelinge van Italiaanse immigranten.

Of als negra in een ver afgelegen Quilombo (nvdr: nederzetting van afstammelingen van gevluchte slaven). Of om als cabocla (afstammeling van mengvorm Portugees, inheems, zwart) met je volk aan een Amazoneoever te wonen. Wat ze gemeen hebben? Ze kunnen allen slachtoffer worden van geweld. Om de twee uur wordt in Brazilië een vrouw vermoord.

Het valt me op dat ik op Facebook alleen berichten van Brazilianen vind over ‘Dia das Mães’. Als uitsmijter het bericht van Rosinalda Da Silva Simoni: 
Mãe! (van Ilê Axé lya Oloxum; naam vanuit de Afro-religie candomblé): “Ser Mãe é assumir de Deus o dom da criação, da doação e do amor incondicional. Ser mãe é encarnar a divindade na Terra”. (Moeder zijn is van God het geschenk van de schepping aanvaarden, van de onvoorwaardelijke gave en liefde. Moeder zijn is de goddelijkheid op Aarde incarneren.) 

De familienaam Da Silva duidt doorgaans op slavenafkomst. Als men in de 19de eeuw mensen in registers begon op te nemen en men wist niet vanwaar ze kwamen, dan werd aan ex-slaven dikwijls ‘Da Silva’ als naam gegeven: “(geboren) uit het woud, vanuit de wildernis”.

Luc Vankrunkelsven

Luc Vankrunkelsven is medewerker bij Wervel vzw (Werkgroep voor een rechtvaardige en verantwoorde landbouw) en publiceerde zonet een nieuw boek ‘Legal! Optimisme-realiteit-hoop’ (ISBN 9-789081-486828), gebaseerd op zijn reizen en contacten in Brazilië, over de gevaren en uitdagingen van het heersende socio-economisch ontwikkelingsmodel dat steunt op agrobusiness.

(São Paulo, 13  mei 2012)

(1) Fetraf-Sul/CUT: CUT is de socialistische vakbond die vakbondsleider Lula da Silva (nadien president) oprichtte. Ze heeft een arbeidersvleugel en een boerenvleugel. Fetraf-Sul is de boerenvleugel uit de drie zuidelijke staten van Brazilië (Rio Grande do Sul, Santa Catarina, Paraná). Fetraf-Brasil is landelijk in 20 deelstaten aanwezig.

(2) Zie: ‘Onevenwicht op de liefdesmarkt’, in: ‘Brazilië-Europa in fragmenten?’, Wervel, 2010.

(3) Zie: ‘Universiteit van en met sociale bewegingen’, in: ‘Legal!Optimisme–realiteit–hoop‘, Wervel, 2012.