(Voor wie Schaarbeek nog niet kent, zie een korte inleiding tot deze boeiende gemeente onder dit artikel.)
In 1989 wilde een nieuwe burgerbeweging Démocratie Schaerbeekoise (DS) eerst en vooral het toenmalige hoogst verderfelijke politieke klimaat veranderen. Eenmaal het ontslag van burgemeester Roger Nols1 en de schepenen van zijn politieke stroming een feit was, kon deze beweging overgaan tot een volgende fase: ervoor zorgen dat de participatieve democratie permanent de representatieve democratie zou controleren en stimuleren. Een gecontroleerde overheid is immers minder geneigd tot allerlei ontsporingen.
Logo Démocratie Schaerbeekoise. CC BY-SA 2:0
Positieve ervaringen van de voorbije dertig jaar:
Er is nu kritische, inhoudelijke en van alle overheden onafhankelijke informatie beschikbaar voor de burger over de lokale politiek. Hierbij speelden de trimestriële verslagen van de beweging een zeer belangrijke rol.
De soms zeer complexe aspecten van het gemeentebeleid tijdens de viermaandelijkse gemeenteraadsvergaderingen, worden door de beweging grondig bestudeerd zoals blijkt uit onze analyses van de gemeentelijke begroting en die van het OCMW.
De burgers beschikken over een democratische ruimte voor lokale burgeracties wat de beweging in staat stelde initiatieven van andere organisaties over te nemen en te ondersteunen, zoals de campagne tegen politiecommissaris Johan Demol2, met de slogans “Uiterst rechts, neen dank u!” en een aanpak van het probleem van de verspreiding van pamfletten zonder vergunning.
We konden (tijdelijk) beroep doen op door ons gemobiliseerde experten in de diverse sectoren van de politieke actie. En we brachten meerdere delicate en vaak onbespreekbare politieke kwesties op de agenda, zoals de toekomst van het gemeentelijk zwembad Neptunium, het niet transparante beheer van de para-gemeentelijke verenigingen3, de steeds weer overhaaste besprekingen in de politieraad en de voortdurend uitgestelde aanstelling van een ombudsman.
De permanente werkzaamheden van de leden van de burgerbeweging DS hebben tastbare vruchten afgeworpen en droegen zo ongetwijfeld bij tot de vrijheid van inspraak van gewone burgers, meer bepaald door de steeds talrijkere interpellaties tijdens de zittingen van de gemeenteraad. Zoals de frontpagina van haar tijdschrift illustreert, was DS steeds “een luis in de pels” van het plaatselijk bestuur.
DS werd een toegangspoort en springplank voor een aantal leden naar andere politieke engagementen. Zo bekleedde een lid van DS later 12 jaren lang een schepenambt.
Brabantstraat, Schaarbeek. Foto: woneninbrussel.be
Mislukkingen en niet bereikte doelstellingen
Het was steeds weer moeilijk voor DS om haar militante basis te verbreden, te vernieuwen, te verjongen en open te stellen voor diverse bevolkingsgroepen. Zoals andere sociale organisaties werd DS geconfronteerd, naargelang de verschillende leeftijdscategorieën, met specifieke vormen van politiek engagement in lijn met verschillende leeftijdsgroepen. De beweging had een nieuwe start kunnen nemen met een jongere ploeg en een vernieuwde aanpak. Dit bleek helaas niet mogelijk, ondanks een poging die zowat een jaar duurde.
Heel wat leden die zeer betrokken waren weken uit naar andere gemeenten. Daarnaast streefde DS naar een stabiel aantal betalende DS-leden gedurende haar dertigjarig bestaan, een eerste generatie geëngageerde leden zou geleidelijk plaats ruimen voor anderen. De beweging is er echter duidelijk niet in geslaagd de meerderheid van zijn actieve militanten op lange termijn aan zich te binden, enkele uitzonderingen niet te na gesproken. Deze vaststelling kan waarschijnlijk verklaard worden door het feit dat maatschappelijk engagement op lange termijn slopend is en weinig psychologische voldoening geeft: er hangt geen politiek mandaat aan vast, er is geen officiële of gemediatiseerde verantwoordelijkheid, geen enkel specifiek voordeel … En de aard zelf van de afstandelijke en onpartijdige politieke positionering van DS had als effect dat geen concrete plannen konden worden verwezenlijkt, terwijl militanten van de politieke partijen die deelnemen aan het gemeentebestuur dat wel kunnen.
De promotie en media-aandacht van DS bleef altijd gebrekkig. De in Brussel (in België ?) vermoedelijk unieke werking van DS was buiten Schaarbeek niet of amper bekend. Deze laatste factor was ook het gevolg van een keuze voor het niet “institutionaliseren” van de beweging. DS was steeds enkel een feitelijke vereniging.
Het is groen wonen aan de statige Huart Hamoirlaan, met zicht op het station van Schaarbeek. Foto: flickr.com
Hervormingen
Dit langlopend maatschappelijk avontuur werd gedragen door honderden vrijwillige militanten, zonder de hulp van vaste medewerkers) en zonder enige overheids- of privé-subsidies. De beweging heeft dus zeker het gedrag en de praktijken van een aantal Schaarbeekse overheidsmandatarissen veranderd. Dit is onze voornaamste maar niet meetbare vaststelling!
De leden van DS deelden steeds hun overtuiging dat de democratie een te broos en kostbaar goed is om enkel en alleen over te laten aan ‘experten’ en de professionals van het politieke bedrijf. Deze overtuiging is meer dan ooit actueel in 2021.
…
Korte intro tot Schaarbeek voor de niet-Brusselse Vlaming (door de redactie)
Schaarbeek is met 133.000 inwoners na Brussel-Stad de tweede grootste van de 19 gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Je komt er toe in het station Brussel-Noord of het station Schaarbeek (dat raar maar waar in Brussel-Stad ligt, net buiten Schaarbeek). Het treinstation Schaarbeek was ooit het belangrijkste treinstation van Brussel, maar is sinds de Noord-Zuidverbinding weggedeemsterd. Een bezoek aan het museum Train World in het station is zeer de moeite waard. Je geraakt ook in Schaarbeek via het treinstation Meiser (op de oostelijke lijn 26 Halle-Vilvoorde). Zodra de nieuwe metrolijn 3 klaar is, wordt Schaarbeek bereikbaar via de nieuwe haltes Noord-Station, Liedts, Collignon, Verboekhoven en Riga.
Deze zeer diverse gemeente heeft volkse wijken rond Brussel-Noord met grotendeels een bevolking met een migratieachtergrond, die fel contrasteren met de eerder bourgeois-wijken rond het Josaphatpark en de Lambermontlaan. Wijken zoals Bordet zijn oases van rust in de drukke hoofdstad. Wie voorbij de cliché’s kijkt, ontmoet een heel boeiende, diverse gemeente met een zeer dynamische middenstand van kleine zelfstandigen en vele restaurants die lekker eten van alle kleuren en smaken aanbieden.
Schaarbeekse Kriekenfeest 2011 in het Josaphatpark. Foto: Lumixbx/CC BY-SA 3:0
De grootte van de gemeenteraad (47 leden) wordt zoals voor elke Belgische gemeente bepaald op basis van de totale bevolking, maar door het zeer hoge aantal niet-Belgische inwoners van Schaarbeek is het aantal kiezers in verhouding tot het aantal inwoners er zeer laag. Slechts 50 procent van de volwassen inwoners zijn stemgerechtigde kiezers. Bovendien is het absenteïsme van die kiezers bij de verkiezingen ook een van de hoogste, ongeveer 16 procent. De democratische representativiteit van de gemeenteraad is met andere woorden problematisch.
Burgemeester Bernard Clerfayt is voor het ogenblik minister van Werk, Beroepsopleiding en Lokale Besturen in de regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en laat zich vervangen door waarnemend burgemeester Cécile Jodogne. De bestuurscoalitie is een samengaan van de Lijst van de Burgemeester (een liberale lijst van MR-Défi-strekking – Défi is het vroegere FDF) met Ecolo-Groen (zie het bestuursakkoord 2018-2024).
Bekende (geboren) Schaarbekenaren zijn onder andere Dani Klein, zangeres van Vaya Con Dios, Raymond van het Groenewoud, zangeres Maurane, voetballer Georges Grün, wereldberoemde Belg Jacques Brel en Paul-Henri Spaak. Het statige gemeentehuis, de Sint-Mariakerk, de Hallen van Schaarbeek en het Josaphatpark zijn beschermd erfgoed.
Na de modernisering van de spelling door de Nederlandse Taalunie in 1954 werd Schaerbeek Schaarbeek, waar de Franstaligen zich niet aan stoorden en ironisch genoeg de authentieke Vlaamse naam met ‘ae’ blijven gebruiken.
Het artikel Démocratie schaerbeekoise: esquisse d’un bilan werd overgenomen van het tijdschrift Politique – Revue belge d’analyse et de débat, nr. 116.
Notes:
1 Roger Nols (1822-2004) was van 1970 tot 1989 burgemeester van Schaarbeek en van 1971 tot 1992 lid van de federale Kamer van Volksvertegenwoordigers. Zijn politieke loopbaan begon bij de Franstalige liberalen (toen de PLP), waarna hij lid werd van het FDF en voor die partij burgemeester en volksvertegenwoordiger was. Hij vervoegde opnieuw de liberalen (toen de PRL) en eindigde na een tumultueus parcours bij het extreemrechtse Front Nouveau de Belgique. Tijdens heel zijn politieke loopbaan een zeer controversieel figuur omwille van zijn antisociaal beleid en extreemrechtse standpunten. Hij voerde tevens een harde strijd tegen de tweetaligheid van de gemeentediensten en voegde daar later een virulent beleid tegen vreemdelingen aan toe, weigerde hen in te schrijven, desinvesteerde in de armere wijken en nodigde Jean-Marie Le Pen uit naar Schaarbeek. In 1989 nam hij ontslag als burgemeester waarna hij nog een aantal maal zonder succes deelnam aan federale en Brusselse Gewest-verkiezingen (nvdr).
2 Johan Demol (°1957) was sinds 1976 rijkswachter en vanaf 1994 politiecommissaris in Schaarbeek. In 1979 werd hij actief in het extreemrechtse Franstalige Front de la Jeunesse. In 1998 werd hij ontslagen toen zijn betrokkenheid bij deze organisatie bekend werd. Hij werd vervolgens lid van het Vlaams Blok (Vlaams Belang), lid van de Brusselse Hoofdstedelijke Raad en in 1999 van het Vlaams Parlement. In 2008 verloor hij zwaar bij de gemeenteraadsverkiezingen in Schaarbeek en nam in 2009 ontslag uit de partij, waarna hij nog tot 2014 als onafhankelijke zetelde in het Brusselse Hoofdstedelijke Raad. Na 2014 stapte hij uit de politiek (nvdr).
3 Gemeentelijke instellingen met een autonoom statuut en eigen beheersorganen (nvdr).
