De legitimiteit van onze rechtsstaat staat onder druk. Laat ons daarbij eventjes voorbij gaan aan opiniepeilingen of aan de frequentie van kritieken of scheldpartijen vandaag. Kritiek wordt pas ernstig als de geuite opmerkingen of het alternatief gedragen worden door een gedegen analyse die verder gaat dan surfen op de veelvuldige bashing of dan de mondigheid van de burger beschouwd als een principiële vrijheid.
Of toch niet volledig: een samenleving die haar liberale democratie koestert, vraagt een individueel engagement van haar burgers. Actieve inspraak in de structuur en in de beleidskeuzes dus.
Hoewel onze samenleving intussen dermate complex is geworden dat niemand nog in staat is om, met de nodige kennis en ervaring over het volledige spectrum van bevoegdheden of activiteiten, deskundigheid of een oordeel te ontwikkelen, hoort de kwaliteitszorg voor het individu in een duurzame samenleving blijvend centraal te staan. De meerwaarde van de politiek bestaat erin op de verschillende terreinen de professionele kennis te vertalen naar haar maatschappelijk engagement en dit vanuit voortschrijdende inzichten.
De vrije natuurmens is niet in staat om sociaal overleg op de werkvloer te organiseren, om onderwijs en permanente vorming aan te bieden, of om kwaliteitsvolle en toegankelijke gezondheidszorg te voorzien ingeval van ziekte. Overheidsinitiatief of private inbreng zijn geen gegevenheid, maar worden bekeken in functie van een aanvaardbaar overheidsbeslag, en van efficiëntie-effectiviteit voor de burger.
De gedachten zijn vrij tot het ontwikkelen van maatschappijvisies. Maar in onze CIM-gemediatiseerde wereld en met alom aanwezige sociale media, is het belangrijk argumenten altijd te wegen en te kwalificeren:
– Een punctueel probleem verdient een doelgerichte oplossing via interne controle.
– Een structurele mistoestand of uitdaging wordt anders aangepakt: niet door het remediëren op korte termijn, maar door strategisch inzicht en door een correcte financiering te reserveren.
Wie enkel vanuit een vastgesteld misbruik het beleid afkeurt slaat de bal mis, maar kan misschien wel rekenen op aandacht en steun. Een beleid uitstippelen op basis van een beperkt probleem of door het viseren van een beperkte groep (onderaan of bovenaan de maatschappelijke ladder), riskeert om het kind met het badwater weg te gieten.
In onderwijsmiddens tracht men de kennis bij te brengen om een probleem te vatten. En omdat problemen vaak complexer zijn dan hun componenten is het belangrijk om jongeren te leren autonoom en kritisch te denken.
Na de theorie komt de praktijk die vooral werkt met voortschrijdend inzicht, maar ook terdege rekening moet houden met geëxpliciteerde of onderliggende belangen. Een volwassene handelt vanuit rechtmatige belangen (kennis van het terrein en interesse) en vanuit voorkeuren (visieontwikkeling en ambitie). In de samenleving word je geconfronteerd met het algemeen belang waarbinnen samenlopende en tegenstrijdige dynamieken op elkaar dienen afgestemd.
Vooruitgang is geen lineair geobjectiveerd proces, maar een samenloop van kansen en tegenslagen in een dynamisch proces. In het sociaal overleg bijvoorbeeld wordt consensus beoogd waardoor de werkgever op sociale vrede kan rekenen, en de werknemer garanties krijgt inzake loonontwikkeling en permanente vorming. Een win-win akkoord dus dat ook als dusdanig beleidsmatig dient uitgedragen naar de publieke opinie toe.
Het is belangrijk dat de burger rekenschap kan vragen over beslissingen. Als stakeholder of klant in de onderneming of als burger naar de overheid toe. Wie als individu of als consultant zijn kennis ter beschikking stelt, is niet structureel aanspreekbaar over het resultaat. Een consultant beseft ten volle dat zijn of haar advies pas verantwoordelijkheid geeft als het management bij de opvolging het advies integraal zou overnemen. De beste stuurlui staan aan wal.
Bij de overheid wordt de politiek op het afgeleverde beleid en op haar programma geëvalueerd bij elke verkiezing. Binnen haar administratie wordt de verantwoordelijkheid, net als in de private sector, gesanctioneerd bij herhaling van fouten of bij vastgestelde nalatigheid in het functioneren.
In Brussel of in de Belgische context worden we daarbij geplaagd door een onvolkomen federalisme dat hiërarchie mist en waarbij een kerntakendebat tot homogene bevoegdheden moet leiden. Dat laatste is efficiënt en kostenbesparend.
Iedereen is bevoegd, maar wie is verantwoordelijk? Voor sommigen is de keuze voor de toekenning van bevoegdheden niet ingegeven door subsidiariteit, maar door ideologische stellingnames of ‘politieke’ berekening waarbij soms decentralisering centraal staat (betrokkenheid en directe inspraak) en soms centralisering (in Nederlandstalig Brussel worden plaatselijke overheden niet op hun respectievelijk beleid beoordeeld, maar als baronieën afgeschilderd). Fusie wordt dan een wonderolie tegen alles wat kan mislopen. De verantwoordelijkheidszin is zoek wanneer selectieve verontwaardiging de kop opsteekt.
Het probleem dat zich vandaag scherp aftekent is dat vijandsbeelden sowieso sterker zijn in de beeldvorming dan een positieve of genuanceerde boodschap. Wie schrijft over het eigen inclusief programma evenwel, moet ook in de omgang en naar aanleiding van punctuele agendapunten het algemeen belang kunnen uitleggen. Dat gaat verder dan het groepsbelang van een hypothetische absolute of gekwalificeerde meerderheid, natuurlijk.
Welke geloofwaardigheid heeft een partij die zich tijdens de campagne heeft afgezet tegen groepen in het middenveld of tegen bevolkingsgroepen om, na de verkiezingen, een compromis uit te werken met beleidspartijen. Welke aap komt er na de verkiezingen uit de mouw? En vooral: hoe zal de geradicaliseerde achterban reageren op het volksvreemde of te laks bevonden compromis?
Elke poging om de burger individueel bij het beleid te betrekken is sowieso positief. Maar het geloof van het individu in de samenleving werkt enkel door via het sociaal contract met een functionele inbreng van de politiek en van het middenveld. De eerste neemt beslissingen waarvoor ze verantwoordelijk kan worden gesteld; het middenveld verdedigt binnen de publieke opinie op een professionele manier de rechtmatige belangen in overeenstemming met haar opdracht.
Niemand is perfect evenwel …
