Een oud artikel van me, maar nog steeds relevant

***

Democratie 2011

Met dit artikel trap ik voor velen misschien een open deur in. Het is echter niet gericht op zij die trachten een verschil te maken, wel op de massa die de actualiteit aan zich voorbij laat gaan.

Velen weten dat we leven in spannende tijden. Mensen die zeggen dat de mensheid op een kruispunt lijkt te zijn aangekomen, blijken tegenwoordig eerder regel dan uitzondering. Naast het eeuwige risico dat een megalomane gek op een rode knop duwt en kernwapens de beschaving terugbrengen tot geïsoleerde holbewoners, zijn er een aantal uitdagingen die om dringende antwoorden vragen:

• de groeiende kloof tussen arm en rijk

• de klimaatverandering

• de vernietiging van onze natuurlijke leefomgeving

• en de nodige afgeleide problemen (migratie, grondstoffenoorlogen,…)

Ik ga niet op deze kwesties ingaan. Daarvoor volstaat het om de actualiteit goed in het oog te houden. Waar ik het wél over wil hebben, is een probleem dat naar mijn gevoel al deze zaken overschaduwt. Namelijk het democratische deficiet, en de immer afnemende betrokkenheid van de massa in deze thema’s.

Het is geen toeval dat onze ‘democratie’ eruit ziet zoals die eruit ziet. Even terug naar de etymologie van het woord: demo-cratie wil zeggen: ‘het volk bestuurt’. Dat is echter nog nooit echt het geval geweest. Tegenwoordig kennen we enkelvoudig universeel stemrecht, eerder dan enkel begoede mannen die hun zegje mogen doen, en dat is goed zo. Maar wat wij verstaan onder ‘het volk bestuurt’, wil eerder zeggen dat we om de zoveel jaren een bolletje mogen kleuren en zo een aparte klasse verkiezen die in onze naam het zaakje zal bestieren. Deze zogeheten ‘representatieve democratie’ blijft iets héél anders dan dat jouw of mijn stem rechtstreeks impact heeft op wat er in onze buurten gebeurt. Noch jij noch ik bepalen écht mee de richting waarin deze wereld beweegt. Dat moeten beroepspolitici doen. Politici die het echter qua macht moeten afleggen tegen een steeds machtiger Europa, duizenden schaduwachtige bedrijfslobbyisten in achterkamertjes in Brussel of Washington, ratingbureaus die economieën kunnen torpederen met één rapport, en multinationals die meer poen ter beschikking hebben dan vele landen. Op elk van deze niveaus blijft onze democratische impact minimaal tot onbestaande. En wij mogen dan wel keihard schreeuwen dat het niet kan dat Michelle Martin vrij komt, maar de stilte die volgt op het feit dat niveaus ver boven onze hoofden, de toekomst (en eventueel de ondergang) van onze planeet bepalen, daarover blijft het beangstigend stil.

Zoals ik al zei: het is geen toeval dat onze ‘democratie’ eruit ziet zoals die eruit ziet. Er zijn maar weinige episodes geweest in de geschiedenis waarin het volk werkelijk de macht in handen had en bleef hebben, en elk van die episodes ging gepaard met een brutale antireactie van de machthebbers. Geen wonder, aangezien macht erop aanstreeft die macht te behouden en liefst nog te vergroten. En dat is geniaal in scene gezet. We praten over de Verlichting als de periode waarin de mens echt vrij en gelijkwaardig werd, maar we zien daarbij niet dat dit eerder als staatsgreep van de burgerij op de aristocratie mag worden genoteerd. Kapitalisme en het recht het zélf te maken, won het op bloedrecht. De massa daarentegen mocht nog steeds als proletariërs opdraven en verder ‘hun plaats kennen’.

Veel sociale evoluties verder zitten we volledig in Noam Chomsky’s ‘manufacturing consent’ als ‘democratische’ realiteit. Je mag dus bolletjes kleuren, maar de nuance tussen die bolletjes is eerder minimaal. Legt een partij wat meer de nadruk op landsgrenzen of op ecologie, alles goed en wel, maar een partij die pakweg het status quo in vraag stelt, en het einde eist van neoliberalisme of woekerkapitalisme, is geen valabele optie. We kennen een kiesdrempel van vijf procent, dus staatsgevaarlijke partijen komen er niet in. Als onze vrije meningsuiting absoluut is, en ook onze vrijheid om te geloven in radicaal andere politieke ideeën, waarom is er dan geen massaal protest tegen het gegeven dat marxisme of anarchisme als ideeën amper als valabele alternatieven worden erkend? Dat individuele activisten die vanuit deze kleuren worden geïnspireerd, vaak hard worden aangepakt en als misdadigers worden behandeld en vooral publiek zo worden afgeschilderd? Waar zijn we ergens de moed of de capaciteit verloren om te geloven dat de dingen ook wérkelijk anders kunnen? Dat de macht en het beslissingsrecht over onze levens werkelijk in onze eigen handen zou kunnen rusten? Zijn wij niet allemaal capabele en denkende wezens?

‘Populisme’ wordt vaak als een rechts gegeven afgeschilderd, ook door linkse groepen die ondertussen wel graag paraderen onder de vlag van ‘de voorhoede die de massa zal leiden tot de omwenteling’. Weinigen die zien dat je geen populist moet zijn om binnen dergelijk populisme te léven. Daar is die ‘manufacturing consent’ weer. Je kleurt naarstig je bolletjes en daarna bepaalt vijftig procent van de stemmen hoe je samenleving eruit zal zien. Het énige wat het status quo dus moet doen om de macht te houden waar die zit, is ervoor zorgen dat een minimale meerderheid van de mensen koest blijft en diens lot accepteert binnen een algemeen ‘we kunnen er toch niks aan veranderen’. Jazeker, dat is zo: binnen een systeem waarin het sturen van amper de helft van de psyches betekent dat een werkelijke omwenteling onmogelijk wordt, is échte verandering heel moeilijk.

Ik betoog niet graag dat de apathie van de massa de hoofdverantwoordelijke is voor het feit dat klimaatconferenties tot ineffectieve windowdressing worden, ook al stevenen wij zo overduidelijk op een catastrofe af indien we hierin geen enorme inspanningen willen aangaan. Laat de vakbonden maar op hun doos krijgen als ze enig loonopslag willen, zonder een massale ‘over ons lijk’ zullen die heren bankdirecteurs hun obscene bonussen niet laten. En wat maakt het uit dat je stroom komt van een windmolen, als de kap van de oerbossen ongehinderd voortgaat? De eindbalans, beste medeburger, is even confronterend als onvermijdelijk, namelijk dat jouw kinderen met een dubbele last zullen zitten om dit weer ten goede te draaien. Ik zou echt niet graag het kind zijn dat vandaag geboren wordt, indien hun ouders liever de ogen sluiten ten opzichte wat er vandaag allemaal gaande is. Nu is het immers zoveel makkelijker en vruchtbaarder om een omwenteling te eisen dan over twintig jaar. Misschien leven er dan nog wel honderden extra diersoorten. Is het dan geen mooie gedachte dat je je kleinkind niet vanuit een boekje moet tonen, hoe een tijger er ooit uit zag?

Mijn bottom line is dat het niet voldoende is om op café woedend te roepen dat dit of dat niet kan, maar ondertussen je pint niet te willen laten. Momenteel staan er een massa mensen op barricades allerhande, maar zij blijven een gruwelijk kleine minderheid indien er niet zoveel meer mensen wakker wensen te worden. Voorbij die droom van apathie en ‘het zal onze tijd wel duren’, kan ook het besef liggen dat dit écht onze wereld is. Een Bekende Vlaming, een marketeer, een minister of een bankdirecteur heeft héus niet meer recht op zeggenschap over de toekomst van deze Aarde dan eender welke andere mens. We laten het ons gewoon liever wijsmaken, dat spaart aan persoonlijke risico’s.

Beste medemens, bekijkt u alstublieft op iets meer dan een uurtje de gratis documentaire opwww.endciv.com en vormt u uw eigen oordeel. U heeft de capaciteit tot vrij denken als cadeau meegekregen bij geboorte. Laat u zich alstublieft raken, of zelfs woedend worden, door de eindconclusie van de film, waarin basisactivisten u vrijwel opgeven als mogelijke geallieerde in de strijd voor een duurzame, rechtvaardige en groene wereld, waarin uw kinderen en kleinkinderen een toekomst hebben die even mooi is als wat u vandaag voor vanzelfsprekend mag nemen. Ik geloof hardnekkig dat u meer kan dan ophouden met de krant te lezen, ‘omdat het toch allemaal miserie is’. Die miserie, beste medemens, is een marsorder voor ons allen. Een marsorder om die giftige propaganda te lossen dat we best ‘onze plaats kennen en onze hoofden niet boven het maaiveld verheffen’. De tijd is immers op, beste medemens. Een omwenteling is niet meer af te wenden. Wij kunnen nu enkel nog kiezen wélke vorm die omwenteling aanneemt: investeren we massaal onze energie richting ‘change we can believe in’, of sluiten we de ogen en laten we liever onze kinderen overspoelen door allerhande gruwelijke gevolgen?

Ik ga die laatste vraag niet in uw plaats beantwoorden, maar ik nodig u wel graag uit om de stem te vervoegen van die velen die zeggen: ‘en nu is het genoeg geweest’.

Met mijn allerdiepste dank.

Mare Van Hove