Al Qaeda schoot
wortel in het puin en de chaos die de Amerikaanse bombardementen en
bezetting achterlieten. De Jordaanse strijder al-Zarqawi – zelf een
product van de door de VS gesteunde strijders tegen de Sovjet-Unie in
Afghanistan – drong met enkele getrouwen Irak binnen en vestigde zich
in de stad Fallujah.

Van daaruit organiseerde hij een reeks aanslagen
op Amerikaanse doelwitten maar ook op de sjiieten in Irak. Daardoor
raakte de relatie met Al Qaeda getroebleerd. Al-Zawahiri, de nummer
twee van Al Qaeda, waarschuwde al-Zarqawi dat hij de moslims
verdeelde en tegen zich in het harnas joeg.

Opstand

Ondertussen kregen
de VS-troepen in Irak te maken met een opstand die ze niet meteen
onder controle kregen. Eén van de leiders van die opstand was
al-Duri, een kompaan van Saddam Hoessein, die de rebellengroep JTNR
had opgericht, een verzameling van gefrustreerde Baathisten
(oud-partijleden van de vroegere leidende Baath-partij in Irak) en
ex-soldaten.

Van een opdeling
tussen sjiieten en soennieten was toen nog geen sprake. De JTNR zelf
beroept zich op het soefisme – een mystieke stroming binnen de
islam – en toen Fallujah onder vuur lag, stuurde het sjiietische
Mhadi-leger van Muqtada al-Sadr hulpgoederen naar de belegerde stad.
Soennitische betogers droegen vaak ook portretten van de sjiietische
opstandige leider.

“Die eenheid vormde voor de VS een grote
bedreiging. De VS gooiden geld van de ene sectarische groep naar de
andere, in een poging tweedracht te zaaien tussen sjiieten en
soennieten die ze dan makkelijk konden uitbuiten”, schrijft Vijay
Prashad die de Edward Said-leerstoel van de Universiteit van Beiroet
bekleedt.

De bloederige periode 2006 en 2007 verbrijzelde de
hoop op een herstel van het Arabisch nationalisme. Het sectarisch
geweld hield niet meer op. Gemiddeld zijn er nu zeventig bomaanslagen per
maand in Bagdad. Velen zijn gericht tegen sjiietische doelwitten.
Maar ook christenen en soennieten die samenwerken met de door de
sjiieten gedomineerde regering van president Maliki lopen gevaar.

Al Qaeda in Syrië

Toen de Syrische
opstand al snel uitmondde in burgeroorlog, keerde Syrische leden van
de groep – die sinds 2006 Islamic State of Iraq heette – rond de
toen al gestorven al-Zarqawi terug naar hun geboorteland om er het
al-Nusrafront op te richten. Daardoor had Syrië plots ook een Al
Qaeda-groep die meevocht in de burgeroorlog. In april 2013
liet de leider van Islamic State of Iraq, Abu Bakr al-Baghdadi, weten
dat ISI en al-Nusra zouden samenvloeien tot ISIS (Islamic State of
Iraq and Al-Sham). Al-Nusra verzette zich tegen die fusie en kreeg
daarvoor ook de steun van Al Qaeda dat officieel afstand nam van
ISIS.

Daardoor zijn er in
Syrië nu twee grote strijdende groepen die zich beroepen op Al
Qaeda. Soms nemen ze de wapens tegen elkaar op, in andere gevechten
staan ze zij aan zij. Naast die twee grote groepen zijn er nog
kleinere zoals Ahrar ash-Sham en Liwa al-Islam. Eind juni
veranderde de beweging nog eens van naam. ISIS heet nu gewoon Islamic
State nadat de oprichting van een nieuw kalifaat werd aangekondigd
met Abu Bakr al-Baghdadi als de nieuwe kalief.

In diezelfde maand
werd het Iraakse leger weggejaagd uit belangrijke steden als Mosul en
Tikrit. Volgens onder meer de BBC gebeurde dat door niet meer dan 800
ISIS-strijders. Het Iraakse leger had daar twee divisies met in
totaal 30.000 door de VS getrainde soldaten. Mosul is een stad met
bijna twee miljoen inwoners. Dat wijst er op dat ISIS steunt op
lokale milities.

De cijfers lopen
uitéén maar in totaal zou IS maar op 4000 tot 10.000 strijders
kunnen rekenen. De Nineveh-provincie in het noorden van Irak die ze
controleren is groter dan België. Dat toont dat IS maar een deel is
van een groter verhaal van sectarische strijd en ontwrichting van de
staten Syrië en Irak.

Sectarisch geweld

Het verhaal beperken
tot een strijd tussen moslims en christenen is helemaal uit den boze.
De romanschrijver Sinan Antoon, geboren in een Iraakse christelijke
familie, zegt dat deze nieuwe opstoot van sectarisme alle minderheden
raakt, niet alleen de christenen. “Een Irakees is geen Irakees meer
maar een sjiiet, een soenniet, een christen, een Koerd of lid van een
andere etnische groep.”

Zelfs het regime van
Saddam Hoessein was nooit een soennitisch regime, aldus Antoon.
Sjiietische soldaten sloegen opstanden in sjiietische gebieden neer
en de bekende vice-premier Tariq Aziz (die de zachte kant van het
Hoessein-regime moest belichamen) is een christen.

“Terwijl de wereld
terecht de gruwelijke daden van ISIS aanklaagt, mogen we niet blind
zijn voor sectarische moordpartijen van de regerings- en
proregeringskrachten”, waarschuwt Human Rights Watch. Na het geweld
in de regio rond Mosul sloegen één miljoen mensen op de vlucht. In
Fallujah kwamen 507 inwoners om het leven toen de stad vanuit de
lucht bestookt werd door het regeringsleger.

Noord-Irak was ooit
een regio waar heel veel verschillende religieuze en ethnische
groepen harmonieus samenleefden, maar veranderde elf jaar na de
Amerikaanse invasie in Irak in een hel waar grote groepen mensen op
de vlucht zijn voor het sectarisch geweld. De 40.000 vluchtelingen
van de religieuze minderheid Yazidi die vastzitten op een berg zijn
daar het apocalyptische voorbeeld van.

Datzelfde Amerikaanse
leger dat aan de basis ligt van dat geweld, begon donderdag nieuwe
bombardementen in Irak. Er werden bommen van 250 kilo gedropt op
stellingen van IS in de buurt van Irbil. In die hoofdzakelijk
Koerdische stad zitten Amerikaanse militaire adviseurs. Van
Afghanistan in de jaren ’80 tot de vernietigende blitzkrieg van 2003
in Irak en het opgepookte sectarische geweld om het iraakse verzet te
breken: alleen wie geen historisch besef heeft, kan hopen dat die
bombardementen een einde zullen maken aan de brandende cyclus van
geweld.